Katalog

Katil yosun ve radyasyon .• * Sayhan Topcuoğlu(*) onaco Denız Bılımlerı Muzesı Akvaryum unda uzun yülardır zıyaretçılere gostenlen, basında kaül olarak tanımlanan Caıüerpa taxıfoha turu yosun 1984 yılında bır kaza sonucu denız ortamına gırmıştır Ük çogalma sını hızlı bır şekılde bu muze çevresmdekı suda gostermış olan tropıkal orıjınlı bu yosun, kışın 11 13°C sıcakhktd büe etkılenmeden yaşamıştır Bu yosun turu belü bır hızda kaya, kum ve çamur ıçeren her tıp ortam uzerınde ve 335 m derınlıkte hızla ço galmıştır Monaco dan Ispanya'ya, ItalyadanAdrıya tık tayılarma kadar ydyılmıştır Işın korkutucu yanı, dogal olarak bulundugu tropıkal bolgeye gore lü defd daha kalın yeşıl bır tabaka oluşturmasıdır Bu yosun turunun hızlı yayılmasını, hem seksuel ureme sıne ve hem de eşeysız olarak eüolı bıçımde çogal masına bağlamışlardır Aynca bu kaül yosunun ıçer dıgı toksık rnaddelerın bıtkınm kuru agırlıgınddkı yuzdesı tropıkal demzlere gore Akdenızde daha yuksek bulunmuştur Başta caulerpenyn olmak uze M KİHillk Akdenizde yafamı tehdit edlyor re 9 adet toksık madde ıçeren bu yosunun ınsan sağlıgı açısından bır rısk oluşturmadıgı da ortaya konulmuştur Çunku besın zıncırınde bu toksık maddeler bırıkmemıştır Dıger taraftan, Pasıfık'de taze toplanan Ca ulerpa'mn salata olaıak da yendıgı yazılmıs, ama sdglık dçısından da tehhkelı oldugu belırtılmıştır Caulerpa'nm bılınen 73 turu vardır fakat Akdemz'dp bılınen tur sayısı bırkaç tanedır 196O'lı yıllann ba şında bır Turk büım adamı, Caulerpa prohfera turu nun Ege Denızı Gulluk sahılınde bulundugunu tespıt etmıştır (1) Dıger taraftan teronst yosun olarak adlandırılan ve Akdenız m bırçok yoresınde bulundugu bılmen Caulerpa rocemosa ıle bırlıkte altı turun Turkıye denızlerınde bulundugu da saptanmıştır (2 3) MAP (Medıterranean Actıon Plan) taraundan oıgdmze edılerek 1998 yılı ıçınde yapılan toplantısında hem katıl ve hem de teronst yosun turlerırun, larlı ve temız sularda eşıt olarak gelıştıgı ılen surul muştur Akdenız de denız çayırlarını ortadan kdldı laıak ekolojık dengeyı bozaıı bu yosunldild mucd delede yenı bu metod dd gelıştırılmıştır Kahl yo sunldrın ustunde bakır elementı kullanılarak ınce bır tabaka oluşturulmakla bu yontem uygulanmaktadır Sonuçtd fotosentez onleneıek, bu yoaunldiın yayıl ması durduruldbılmektedıı Ancak toksık bu dqu rnptdlm derıı/ oıtdmırid verılmesı ıle oluşması olası yenı bır kırlılıgın de goz ardı edılmemesı gerekır Bazı bılım dddmları bu katıl yosunun temız ve 6Î0/2O kırlı sularda eşıt duzeyde çogaldıgını ısrarla vurgulamaktadırlar Amaç bu yapılan hatadan sıynlmaktır Buna karşılık Balıkadamlar Spor Kulubu ve Dokuz Eylul Unıversıtesı'nın yapügı çalışmalara gore Mersın ve Antalya'da çok az sayıda saptanan teronst yosunun Gokova'da buyuk hızda yayıldıgı gozlenmışür 1982 yılında Monaco'da Denız Muzesı ıçınde bulunan Uluslararası Atom Enerjısı Ajansı'na bağlı laboratuvardd uzun sure denız yosunlannda radyo aktivıte konusunda çalıştım (4) Monaco Lımanı ıle Vıllefranche Korfezı'nden yosun toplaıken, yosun turlerınde aşın bır çogalma gormuştum Sdnkı sudakı besleyıcıler ozellıkle fosfat başta evlerde kulldnılan deterjanlarla bırlıkte Cote d Azur a aşın du zeyde gırıyordu O tarıhte deterjan konsantrasyonu bazen o kadar yuksehyordu kı polıs denızde yuzen ınsanlan büe dışan çıkaııyordu 1990yüında debısı 0 011 m3 olan sadece La Rousse deresı vasıtdsıyla Monaco koyuna verüenfosfatmıktanfa7 ton/yıl olarak saptanmıştır (5) Bu katıl yosun bızım karasulanmıza da çeşıtlı yollarla gelebüır Onu bekleyerek ya da arayaıak bır sonuca gıde meyız Kullandıgımız deterjdiüann % 30'lara varan duzeyde tnpolı fosfat ıçermelerı ve aşın yapay gubn? kullanımı onlenmedıgı sutece Cote d Azur da yaşanan sureçten kurtulamayız Toksık madde ureten ve ortamını bulunca çogalan bırçok denız canlısı vardır Ortalama 8 9 yülık aralıklarla oluşan palamut lufeı bolluguna baka rak denızlerımızuı temız olduguı nu duşunerek kaül yosunun arkasına gızlenemeyız Sorunlann ço zumunde anüna sıstemlerının ış lerlıgı üe çevre bümcının gelışürü mesı yanında gereklı olan olçum ve deneysel çalışmalara oncelık verümelı ve pro]elenn profesyonel büım adamlannca yuruüılmesı saglanmalıdır Akdenız ve Karadenız'ın denız urunlennı de kapsayan radyasyon araştırmalarına yonelık çalışmada denız urunlennde bulunan ortalama sezyum137 dozu çok duşuk bulundu ınsan saglıgı açı sından anlamlüık ıçermedıgı gosterüdı Buna karşı lık şımdüık kaydıyla, denız urunlennden alınan po lonyum210 dozunun sezyum137ye gore 1001000 defd daha buyuk oldugu saptandı (8) Denız urunlennde polonyum210 ıle yapılacak araştır maların teşvık edümesı de onenlmışür Uluslararası Atom Enerjısı Ajansı'ndan aldıgımız bır proje ıle, ulkemızın denız urunlennde polonyum210 duzeylerı araştırümakta ve halkımızın aldıgı doz saptdnmdktadır Dk bulgulanmız bıze doğal radyoaktıvıte açısından denız urunu tuketümesınde ınsan saglıgı açısınddn şımdüık bır rısk oluşmadıgını gostermıştır Ancak, fosü yakıt erı dustrısı fosfdt endustnsı, petrol kırülıgı yapay gubre kulldnımı deterjdnlarımızm % 30 lara varan trıpolıfosfat ıçermelen ve pesüsıt (başta bocek ol duruculer) kullanımı kontrol altma alınmalıdır 1 Turk Bıyologı Deıgısı 14 3 32 40 1964 2 FlorMedıt 1 217 219 1991 3 Sualtı bılım ve teknolojı teblıCp İS 18 12 13 4 Marıne Fnvıronmpnt Resparr h 12 25 43 1984 5 Rapp Comm ınl Mer Medıt 33 187 1992 b Jourridl Lnvıroıımenlcü Kddıodctıvıly 34 1 69 90 Sigara bağımlılığına karşı savaş olumsuzlukların gıderılmes açısından son derece yarar bır onlem Sigara dumanı kan sere neden olan kımı kımyasal lar ıçerır Tuketıcüer bu kımya sallann hangı marka, sıgaralar da en çok, hangılermde en a oldugunu bılme hakkına sahıp tırler Gençlerı çekmek ama cıyla tatlı katkı maddelennır ya da sigara ıçımını konıkleyeı başka katkı maddelerının kul lanılmasım yasaklayan kuralla ra Kim karşı çıkabüır kı? Tun bunlarm yanı sıra yetküıler sı gararun nıkotınden arıtılmaf ve kafeınsız kahve gıbı nıkotın sız sigara ureulmesı yonundel< gırışımı ozellıkle desteklemelı dırler Amerıkan Tıp Bırhgı bi gırışımın en ateşlı destekçısı dır Kımı nıkotınsız sıgarala şımdıden satışa sunulrnuştuı Gelgelelım art arda yapılaı araştırmalar nıkotın oranı duşuk sigara ların aynı duyumu sağlamadıgını ve sı gara bagımhlarının bu açıgı daha çol sigara ıçerek ve dumanı daha çok ıçle rme çekerek kapatma egdımı gosterdı gını ortaya koyuyor Nıkotınsız sigara uretımınden ya na olanlar nıkotın duzeyının çok duşul tutulması durumunda dumanı ne denl ıçe çeküırse çekılsın bır keyıf vermeye cegını, boylece daha çok sigara ıçmel ya da dumanı daha çok ıçe çekmek gı bı bır sorunun da ortadan kalkacağın one suruyorlar Gelgelelım yetlalıler bı tur sıgaralara kımsenm ılgı gostermeye cegını, bagımlılann buyuk bır olasılıld sigara gereksınımlerını karaborsadaı sağlama yoluna gıdeceklerını belırtı yorlar Daha guvenlı bır sigara konusun da, neyse kı bır başka seçenek var Bı da nıkotını oldugu gıbı bıraJap kansen neden olan kımyasalların mıktannı eı aza ındırmek Sıugara uretıcılerı şımdı den kollan sıvayarak nıkotının buha olarak dışarı verıldığı yanrnaydn" sıga ralar gelıştırmeye başladılar Bu yakla şım,kuşkusuz nıkotınden hıçbır zamaı kurtulamayacagımız gerçeğını kdbul et memızı getırıyor Keyıf verıcı maddele re torel nedenlerden oturu karşı olanla rın bu yaklaşıma pek de sıcak bakrrid yacaklan belırtılıyor Ancak sıgaranıı verdıgı zararlarm gıderılmesı yonundf cıddı bır onlem almak ıstıyorsak, bu ko nuda yararcı bır yol ızlemek zorundayız Alkolun yasakldnması buyuk bır başan sızlıkla sonuçlandıgma gore boylesı bu yaklaşımın nıkotıne uygulanmas duıumunda dahı lyı bır sonuç bek lemek yersız olur Rıta Urgar Y enı yıla gırerken sıgarayı bırakmaya karar verdıysenız bugırışunıruzdekı başannızm şansa ve seıgdeyeceğınız kararlı tutuma bağh oldugunu soylemeye hıç gerek yok Istatısüklere gore yenı yılda sıgarayı bırakan her uç kışıden ıkısı şımdıden bu hevesınden vazgeçmış olacak Yıl sonuna gelındıgınde ıse bunlann %90'ı yenıden sıgaraya başlamış olacak Durum boyle olunca, sıgarayla ılgılı reklamldid getırılen kısıtlamalar ve kamuya açık yerlerde sigara ıçme yasa gına karşın bu alanda surdurulen savaşın pek de başarılı oldugu soylenemez Çok sayıda sağlık gorevhsı şımdı yenı den savaşı başlatmanın tam zamanı olduguna, sigara uretıcüerıne bellı kısıtlamalar getırümesı ıçın hukumetın kolları sıvaması gerektıgme ınanıyorlar Bu yonde gırışımler şımdıden başlatıldı Bırkaç ay ıçınde Bruksellı saglık yetküılen Avrupa'da urenlen sıgaralann hangı mıktarlarda nıkotın ve katran ıçerebıleceklerı ve paketlerın uzerınde ne gıbı bılgılerm bulunması gerektıgı gıbı konulan bellı kurallara baglayacak bır onerge sunacaklar Ote yandan ABD, sigara satışlarının da tıpkı ılaç gıbı denetlenmesı konusunda başlattıgı gırışımını surdurecek Ne var kı sıgaralann yenıden tasarımı ıçın gereklı sıyasal ve yasal gucun saglanması ıle onların daha guvenlı bır bıçırnde nasıl tasarlanacagına karar verılmesı bambaşka şeyler, ışte soaın da asü bu nok tada çetrefılleşıyor Kâgıt uzerınde gerçekleştırılenle rın bır bolumunun ne denlı olumlu oldugu su goturmez bır gerçek Uretıcüerın sıgaralannın ıçeıdığı malzemelenn ozellık ve mıktarlarını tuketıcıye yansıtmak zorunda olmaları bu konuda kımı 1997 (A) D ı , Tuıkıye Atom Enerjısı Kurumu Çekmprp Nuklpr Araştırma VP Egıtım Merkezı KaynakN Scıentıst lOOcak 199C