Katalog

ok... 'Igüi kez ortaya çıkartan Amenkalı bılım adaı Max Kleiber bu çarpanın ıkıde uç del, uç çeyrek kuvvetınde oldugıınu üerı suyordu Brown bu konuda doganın genetrıden daha becerıldı ve daha akülı olıgunu üerı suruyor itkilerde durum Brovvn uzun yıllardır çahşmalannı ol>k ve enerjı akışı arasındakı ılışkı konunda yogunlaştınyor Enguıst'ın de aralanı katılmasıyla 1990'larda çaJışmalanna tküen de dahü ettı 0 gune dek Kleıber'ın ırallannın bıtkılerı de kapsayıp kapsamagı bılınmıyordu 'Organızmanın enerjı lynaklarını govdenın en uç noklasına nasıl ?ıdıgı konusu yaşamsal onem taşıyor" dı• konuşan Enquıst Hayvanlarda oldugu bı tum bıtküerın tek bır sorunu vardır 0 ı dokulannı en mukemmel şeküde nasıl jsleyeceklerı konusudur" dıyor Enquıst, bıtküer uzerınde surdurdugu rkaç haftalık çalışmdsının sonucunda şu lgılere ulaştı "Metabolık hız ıle kutle araıda 0 733 gıbı ılışkı oranı buldum Bu da lyvanlarda oldugu gıbı uç çeyrek kuvvet kuramının bıtkılerde de geçerlı oldugunu gosteren onetnlı bır kanıttı" Enquıst bunun uzerıne organızmalarda kaynak dagüımı konusuna agırlık verdı Çok hucrelı orga nızmalar besınlen vucutlarında dolaştırmak ıçın dallara ayrümış boru şeklındekı şebekeden ydrarlanır Bıtkılerde bu yapısal ozellık damar sıstemı olarak ortaya çıkar ken boceklerde trakeal (soluk borusu) da güım şebekesı, omurgalılarda kan damar ları olarak kendını bellı eder Bılım adamlan Kleiber yasasını ışte bu şebekenın hıdrodınamıgı uzerınde kanıtldmaya çalışıyor Kalp aüşlannın vucut kutlesıne oranla bır çeyrek oranında azaldığı gerçegını ka bul eden West, kuçuk veya buyuk tum hay vanlarda yaşamlan boyunca kalp auş sayısının sabıt oldugunu keşfettı VVest'e gore kalp atış sayısı canlı turunun aıt oldugu gruba gore degışıklık gosterıyor Ornegın memelüerde bu sayı 1 5 müyar cıvannda Bu arada tum organızmaların ortak noktası olan dagıtım şebekesının evrensel ozellıklerı tespıt edüdı Uç ana maddede ozetlenen bu unsurlar şoyle sıralanıyor Ilk maddeye gore dagıtım şebekesı vucudun her noktasına ulaşmak zorunda, çunku yeterınce beslenemeyen doku olur Beslenme şebekesmdekı en ınce borunun çapı turden ture degışıklık gosterırken, aynı tur dekı organızmalarda çapın sabıt kaldıgı gozlenır Bu ıkıncı ozellıktır Uçuncu ozellık ıse evrımın, sıvı şebeke ıçrnde dolaşırken enerjı kaybıru en aza ındırgemesıdır Bu model yalnızca memelılere ozguymuş gıbı sunulmakla bırlıkte genel olarak dığer hayvanlara ve bıtkılere de uygulanabılır Ancak çeyrek kuvvet olçegı ya sası tek huc relüer kadar çok hucrelılen de kapsadıgı ıçın, enerjı naklı sıstemınde kesırlı bır yon bulunması olasılıgı artar Bıyologlar hucrede enerjının nasü uretıldıgıne üışkm bılgıye sahıp olmakla bırükte, bu ener]inın nasıl taşındıgına üışkın yeterh bılgılerı yoktur Şımdılık yalnızca mıtokondnyalardakı ener]i naklı konusunda bır şeyler bılen bılım adamları enerjı dagüımını saglayan şebekeler konusunda yogun ıncelemeler yapüması gerektıgıne ınanıyor Kesın olduguna rnandıkları tek nokta olçekleme kuralırun bıyo farklüıgı dogurdugu Başka bır deyımle, metabolık huzın tum canlılarda aynı olması durumunda, vucut kutlesının degışmesı son derece çarpık bır bıyofarklüık yaratabüırdı Gizemli düzen Enquıst dogada ızlenen bu mukem mel duzenı şoyle yorumluyor "Çeyrek kuv vet olçek yasasınm temelı matemahge dayanır Bu matematıksel modele gore organızmaların besın dagılım tablosu kesırlı bır yapıya sahıptır Kesırlı bır yapıya sahıp olan bu şebekenın gızı, organızmanın en ucra koşesıne en verımlı şeküde besm taşıma sında yatmaktadır" Dördüncü boyut Sonuçta, uçteıkı kuvvet olçegının varlıgı yaşamın dorduncu boyutunun kullanılmasına zemın hazırlıyor Bu boyutun çalışma şeklı şoyle Dogal seleksıyon, turun enerjı verımını en ust dereceye ulaştınyor Bu da şebekenın termınal tuplerının (omur galılarda kücal damarlar) yuzey alanmı çıkabüecegı en ust dereceye vardınyor Termmal tuplerın vucut kutlesıyle aynı oranda artmadıgına dıkkat çeken West, termınal tuplerının vucut kutlesmden bagımsız olarak aynı kalmasının, dogal seleksıyonun dorduncu boyutu yaratmasına yol açugına dıkkat çekıyor Dolayısıyla organızmalar ıia farklı uzaysal dunyaya sahıp oluyorlar Hepımız uç boyutlu bır dunyada yaşıyoruz Bu uç boyutlu dunya üe dogrudan temasta bulunan den vucut kutlesı arttıkça uçte ıkı oranında aruş gostererek bu uç boyutlu dunyanın kurallanna mukemmel uyum saglıyor West, ışte bu noktada dorduncu boyutun ortaya çıktıgını soyluyor "Bızım ıçsel anatomımız ve fızyolojımız, yanı gerçek halımız dort boyutlu bır dunyada yaşamak tadır Dort boyutlu dunya yaşam suremızı, olgunluk yaşını, nufus yogunlugunu belır lıyor Çunku sonuçta sıstemm dınamıgmı enerjı kullanırnı belırlıyor Sıstemın tek bır organızma veya ekosıstem olması bu gerçegı degışürmez" • ( ., ''".'. " Reyhan Oksay New Scıentıst 3 Nısan 1999 630/13