Katalog

Bir patlamanın otopsisi OLAY: Evrenin derinliklerinde sır dolu bir patlama İPUÇLARI: Gama ışmlarından radyo dalgalarma kadar tüm spekturmda radyasyon NEDEN: Bilinmiyor. gama ışını pdtlamasında neler oldugu nu anlayabılmek polı sıye bir romanı okumak gıbı Büım adamlan Sherlock Holmes un basıt buyutecınden çok daha karmaşık teleskoplar kullanarak bu patlamanın gızemını çozmeye çalışıyorlar Patiamarun şıddetınden elektromanyetık saçılmaya kadar her bir dyrıntısı kendı ozel hıkâyesını anlatıyor Tum bu degışık bakış açUarının bırleşerek nasü bir olay yaratabıldıgı bılım adamlarının bulmayı umdugu şey Or negın 23 Ocak 1999'da kaydedılen gama ışını patlaması (GRB 990123) bılım adamlarına ınarulmaz ıpuçlan sagladı NASA Marshall Space Flıght Center'da araştırma gorevlısı olan Unıversıty of Alabama'dan Michael Briggs "Patlama aklımıza ıla soru getırıyor Ilk olarak, gorunen dalgaboyunda ışığın ük yayılımını np sagladı ve ışık demetı oluşturdu mu?" Gamaışını pdtkması ıle ılgılı bılgıler Nature dergısı'run 1 Nısan sayısında yayımlandı GRB 990123 ıle bırlıkte bılım adamlan ılk defa gama ışını patlaması sırasında gorunen dalgaboyda ışık yayıldıgını gorduler Patlama 9 mılyar ışık yüı uzakta olmasma ragmen son derece parlakn ve normal bir durbunle bıle ızlenebüdı Bılım adamlan bu ıpuçlarınm ışıgında pdtidmdnın şeklını anlamaya çalışıyorlar Aynen trdfık kdzasında arabanın degışık parçalannın farklı hız ldrla etrafa saçılması gıbı patlama anında da madde faıklı hızlarda yayılır Bu tıp gama ışını patlamalarında degışık dalgaboylannda şok dalgaları oluşur Gamaışmlan uç çeşıt şok dalgası yaratır Dış şokta madde patlamd kayndgından u/,dklaşarak dışarı dogru yayılır Hızla hdreket eden madde ters şok dalgalannı yaratır Iç şok dalgaları ıse ters dalgalan dışa dogru ıter Buna ragmen ters dalgalar ıç şok dalgalanndan ddha yavaş ve soguk oldugu ıçın patlama merkezıne dogru hareket ederler Briggs gorunen dalgaboyunda ışıgın yayümasına ters şok dalgalannın sebep oldugunu duşunuyor sak gozlemlenebüır Bu durum, aslında sureklı patlama oldugu, ancak sadece bıze yonelenlerı gorebıldıgımızı duşunduruyor Gamaışını patlamaları Gamaışuıı patlamalan enerjüennın buyuk bolu munu spektrumun gama ışını bolgesmden yaysalar da dıger dalgaboylan yaydıklan da oluyor Bu şeküde ısım lendırümelermın sebebı ıse 1970'lerde ılk keşfedıldıklerınde sadece gamaışını dalgaboylannda yayüma oldugunun duşunulmesıydı Bu patlamalar oldukça kısa (bir kaç sanıye) suruyor Patlama çok kısa surse de, patlama sonrası oluşan aydınlık haftalarca hatta aylarca gozlem lenebüıyor Patlama sonrası oluşan aydınlık gama ışın lanndan başlayarak, ozellıkle Xışınlanndd artıp radyo dalgalarma kadar tum ışık tayfını ıçerır Bu parlaklık patldmdddn daha uzun surelı oldugu ıçın genelde araştırmdlar bu yonde agırlık kazanmış ve gamaışını patlamalanyla ılgılı bügüenmız patlama son rasındakı araştırmalara dayanıyor. GRB 990123 ışıması hâlâ ıncelenıyor ve bılım adamlan elde ettıklerı ıpuçlan sayesmde patlamanın mekanızmasını daha ıyı anlamaya çalışıyorlar Bılım adamlan bu konudakı bügüer gelıştıkçe, patlamalann sebebının de bulunacagına ınanıyorlar Sevıl Duvarcı B lama, mılyonlarca mılyar guneşın gucunde ve ancak çok yogun notron yıldızlannın çarpışmasıyla ortaya çıkabılecek ya da sadece kara delıklenn yaratabılecegı potansıyel enerjı kadar buyuk bir enerjı yaratıyor Fakat, patlamaya neyın sebep oldugu bilinmiyor GRB 990123 o kadar guçluydu h, bılım adamlan bu patlamanın dagüarak (ısotopık dagüma) degıl bir yonde ışık saçarak gerçekleştıgıru duşunduler Işık saçan patlamalar aynen flaş lambası gıbı bir yone dogruyken dagılma bir ampul gıbı tum çevreyı aydınlatır Işık saçan patlamalar uzayda sadece bir yone dogru yonelır ve bu yuzden tum gucu bellı bir alanda yogunlaşır Da gılma şeklındekı patlamalar ıse tum uzaya yayılır ve as lında gorunduklerınden çok daha kuvvetlıdırler Hubble Uzay Teleskopu'ndan elde edılen verıler de bu teorıyı dogrular nıtelıkte NASA'dan Dr Charles Meegon, "Eğer gamaışını pdtldması bir yonde ışık saçarak gerçekleştıyse, enerjısı başta duşundugumuzden daha az olmalı" dıyor Bu şe küde ışuna, eğer bız ışımanın dogrultusunda bulunuyor http //scıence nasa gov Işığın rehberliği Gdmd ışını patldmasından açıga çıkan enerjının mıktan hayalgucumuzu zorlayacak kadar buyuk Bu pat Uzayda 9 mltyar ışık yılı uzaklıkta gerçekleşen Camma ışınlan patlaması astroflzlk dünyasında heyecan yarattı. Normal bir dürbUnle Izlenebllecek parlakhkta saptanan patlamanın nedenl henüz anlaşılamadı. 630/2