Katalog

Aylak Bilgi M. Emin Ceylan Linç... Bir zamanlar bulunduğum kuçuk olçekli bir şehirde, bir "yarı linç" olayına tanık oldum. Kuçuk bır erkek çocuğa musallat olmuş, yaşlı başlı, yörenin zenginlerinden bir esnaf, temaşa ıçinde ve yaya olarak, halkın arasından iki süngulü askerin eşliğinde cezaevine doğru yürutülüyordu. Ilk hareketi musallat olunan çocuğun dayısı yaptı. Ikı askerin arasından aldığı eli kelepçeli adama, çeneyi kırması çok muhtemel bir yumruk attı. Yere duşen adamı bir asker kaldınrken, oteki de dayıyı uzaklaştırmaya çabaladı. Yuz metrelik yuruyuşten sonra bu sefer yorenin en forslu delikanlısı, omuzundaki paltoyu sıyırarak askerlerin arasındaki "ırza tasaddi" suçlusunu evire çevire dovmeye başladı. O fasıl da geçtikten ve bir elli metre daha ilerledikten sonra, yorenin ağası sandalyesini atıp oturduğu kaldırımdan adamın yuzune doğru olabildiğince sesli biçimde tükürdu ve derken kadınlar, sonra sırasını bilırcesıne hiyerarşinin en altındaki erkekler ve nıhayet "delıler" adamı tekmeleyıp yerlere yıktılar, yuzunu tırmalayıp, çakıl taşları ıçıne bastılar. Ortalık zor bela aralandıktan ve ırz tasaddurunun hayli zaman sonra güç bela kendine gelip ayağa dikildikten sonra, gordum ki adamın yüzü; kum, çakıl ve kanın oluşturduğu, bulamaç usulu bir harçla kaplanmıştı. O ana kadar yolun azı geçilmiş daha yurunecek bir 700 metre kalmıştı. O halde yürüdü, halk bir oymak olup geri çekildi. Askerler bu "lanetli"ye dokunmadan yanında yuruduler. Ne peşlerinden gelen oldu, ne önlerinden giden. Uzakta bir nokta olup cezaevinin ağır kapılarından girdiler. Sonra duydum ki, cezaevinde bir posta da mahkumlar aynı "ısi" yapmışlar. Sonralan, lince katılmamış az sayıdaki sade insanın, yörede bir süre, sanki suçluymuş gibi dolaştıkları; toplumun suçlamak için, bir sure onların, linç edilenle akraba oldukları yalanını uydurup didinmesiyle geçti. Bakıyorum bugünlerde televizyonlarda da aynı lınçler tekrarlanıyor. Dikkat ediyorum, saldırganların yuzunde, öfkeden başka bir gurur ve sanki ortak bir ziyafetten kalkmış gibi bir doygunluk ve hepsinden önemlisi, ağır yükten kurtulmuş gibi bir annma hali var. Kurtulunan ağır yük ne acaba. Lince maruz adam, sırtımıza ağır mı gelmişti. Yoksa adamın varlığı bizim için tehdit miydi?.. Herhalde oyleydi. O, somut olarak karşıda durdukça; halk olarak bizım içimizde de, adamın yaptığına benzer durtuler, duygular, gizlilikler, ıstekler ortaya çıkacak yolu mu buluyorlardı acaba. Öyle ya, bir adam boyle bir eylemi yapmışsa ve ortadaysa ve herkes için yapılanı hatırlatır gibi "kör götum parmağına parmağına" ortada duruyona, yaptıkları lcqallcşme den ve toplumsal bır kaos yaratmadan yok edılmelıdır. Bazı ulemalara göre, taşı çok ağır olan kişilerin, gunün birınde bu ağırlığa dayanamayarak, onu atıp, linç edilecek bir davranışa yonelmeleri muhtemeldir. Çünkü ağır taş taşıma gereksinimi; içerdeki toplumsal yasaklı ise günun birinde o oranda "yiv"inden çıkıp, yasağını deler ve linç edilir. Böylece taşı daha az ağır olanlar; korkuyla, taşlannı geçid bir süre daha da ağırlaştırarak sandık kapağının daha sıkı kapanmasını sağlarlar. Bütün kapaklar daha sıkı kapandığında ise; insanlar daha bir mutlu olur, hatalar affedilir, günlük ihtiyaçlar ertelenir, kahvehane camlanndan daha korkusuz gülüşler işitilır, evlerde sofralara daha bir teveküllü oturulur. Linç sonrası bayram edilir! 626/9 meyecegı aşıkardır Geçmışte bu turlu deneyler hayvanlar uzermde yapılıyordu, ancak bugun bunlara da ızrn verılmıyor Bu durumda araştırmacüarın ıncelemelennı surdurmelen ıçın başka yontemler gelıştırmelerı gerekıyor Bazen 1994 Los Angeles depremı gıbı do gal" deneylerden yararlanılıyor 1991'dekı Korfez Savaşı da bılım adamları ıçın de ıdeal bır araştırma ortdmı oluşturdu Savaşın ılk gunlerınde Israıl halkı fuze saldırısından korunrnak ıçın sıgınakldrdd ydşamak zorunda kdlmışti Ilk saldırı sırasında 147 kışı kalp krı zınden oldu Bır yıl once aynı donemde yal nızca 93 kalp krızı vakası saptanmıştı Bılım adamldn olu sayısmdakı bu artışı korku unsuruna baglıyor Başka bır çdlışmdda saldırı sırasında olen 15 kışı uzerınde otopsı yapüdı Otopsıde bu kışılerın vucutlannda olumcul bır yara gorulmedı New Yoık Şehrı Adlı Tıp gorevlılerın don Charles Hirsch ve ekıbı, olum nedenını ortaya çıkartmak ıçın kurbanlann kalplerını ınceledı 15 kışımn 11 'ının kalp kaslarında pek çok lıfın koptugu goruldu Kolesterol pıhtısı veya kan pıhtısınırı yol açtıgı tıpık kalp krızleıı bu lıflerı kopartmaz Hirsch bunları koıku lczyonu olarak degerlendırıyor, çunku 195O'lı ve 1960b yülarda hayvanlar uzermde gerçekleştırılen bırkaç acımasız deneyde, korku sonucu olen hay vanların kalplerının aynı bolgelerınde yırtılmalar saptanmış rır Işte bu sınırler bazı durumlarda fayda dan çok zarar verebılır Kalp hucrelerınde kalsıyumu ıçerı çeken bır kanal bulunur Bu kanallarda gırış çıkışı katekolammler duzen ler Sınırleı dogrudan kalbe katekolamın sal gıladıgı zaman bu kanallar kapak gıbı açılır ve hucrelere kalsıyum dolar Kalsıyum kas lıf lerırun buzulmesını saglar Butun bu duzerı ıçınde şıddetlı korku, bazen sınırlerın aşın mıktarda katekolamın salgılamasma yol açar Bu sureç aşırı mıktarda kalsıyumun hflere dol masıyla son bulur Samuels bu durumu şoyle açıklıyor Kalp anıden kasılarak bır tur olum sertlıgıne ulaşır Bırkaç sanıye ıçınde donup kalır Bu aşamada kalpte başlayan arıtmı anı olumle sonuçlanu" Pek çok bılım adamına gore beynın duygusal durumuna baglı olarak uzaktakı bır organın bu kadar buyuk zarar gormesı rahatsız edıcı bır olgu Daha dd ko tusu, bu durum buyuk bır duygusal pdtlamd yaşamadan da yaşanabüır Bunun ıçın felç veya bır tur uyarının dogru noktayı etküemesı yeterlı olabüıyor Olaganustu durumlarda beyın kalbe o kadar bol mıktarda katekolamın gondenr kı, kalp kanamaya başlar Samuels, genç bır adamın ıntıhar gırışımını bu duruma ornek olarak gosterıyor Duygusal sdrsıntı geçıren genç bır adam hastdnenın darnına çıkaıak yetkılılerle olumkalım pazarhgına gırışır Ne var kı ıkna edılemeyen genç adam sonunda aüar Yapılan otopsıde olum nedenının travma uldugu .mla^ılır Ancak kalbı dfi ıncfilayfln Ua~ muels, organda yuzlerce kanama tespıt eder Bılımsel bır toplantıda goruşlerını açıklayan Samuels, bu kanamaların atlamadan once, olume atlama duşuncesının yarattıgını ılerı suruyor Beyın sınırlerını aşırı duzeyde uyaran kokaın, beyınde korkuyu çagnşüran zararlara neden olur Samuels, kokaının korku ya benzedıgını, kokame baglı olarak ortaya çıkan anı olumlerın, korku sonucu ortaya çıkanlarla aynı patalojıyı paylaştıgını belırtıyor Reyhan Oksay New Scıentıst 6 Mart 1999 Adreridlin hücuınu Aşın duygusal tepküer, savaşveyakaç tepkımesını devreye sokar Hıpotalamus, bob rekustu bezıne adrenalın ve noradrenalın gıbı katekolamınlerı salgüaması ıçın emır verır Butun bunlar, kanamayı mmımum duzeyde tutmak ıçın kan darhdrlarının buzulmesme ve kanın pıhtüaşma yetenegının artmasına, gorme duyusunu guçlendırmek ıçın gozbebeklerının genışlemesme, kaslara daha fazla kan gıtmesı ıçın nabzın hızlanmasına neden olur Beyın ayrıca, sınırlete dogrudan katekolamın salgılamdldrı ıçın ernır vererek organları uya