Katalog

Ortaçağ İslam kültüründe yaratılış Yaratılış kuramlarını evrim kuramlarının yerine koymak, deveyi insan sanmak kadar yanlış ve saçmadır. Mehmet Dağ* • ratır (6) Once yerle tıpkı bır yama gıbı sımsıkı bıtışık olan gogu bırbırınden so kercesıne çekıp ayırır (7) Ikı gunde yer yuzunu yaratır (8) Bu yaradüışta yeryu zunu sarsılmadan sabıt tutmak ve ınsan yaşamı ıçm uygun bır ortam hazırldmak amacıyla yeryuzune kazıklar yanı daglar yerleştmr (9) Orada ınsanın yaşaması ıçın gereklı azıklar ve yıyeceklerı dort gunde planlayıp yaratır (10) Sonra buhar ya da dumandan yedı kat gogu ıkı elıyle ıkı gunde meydana gptırır (11) Insanla rrn yollarını bulmaları ve aydınlanmalan ıçın gokyuzunu kandıllerle (ışıkh cısımruhundan ufler (24) Insanın yaratüışı ıle ılgılı bu genel ve somut anlatımın yaranda ınsanın ana rahmınde geçırdıgı evrenın de Tann tarafından tek tek yaratüdıgı vurgulanır Kur an da sozu edılen bu evreler o donemın ınsanlarının yakından büdıgı ve tanıdıgı evrelerdır Sozgelımı kan pıhtısı (25) et parçası kerruge et gıydırılmesı (26) butun bunlar bugun de gundelık bılgı turunden hususlardır bunlan bılmek ıçın duzenlı bır egıtımden geçmeye veya tannsal bır büdırı beklemeye gerek yoktur Ilk ınsanın Cennetten kovulması Ib lısın ayartmalarına baglarur (27) Iblıs ayartmalannı kendılıgınden degıl Tann onun boyle yapmasına ızın verdıgı ıçın yapar (28) Insan da eylemlerını Tann nın ıznıyle gerçekleştırır Tann kendısıne ıbadet etmesı ve denemek ıçın yarattıgı ınsanı sureklı gozetler Iblıs m ayartmala nna boyun egen toplu 1 u kla ı ı başkaları ders alsm lar dıye or tadan kal dınr Insan lar kendı başlarına bırakıldık 1arınd a ^yartılmak tan kendı lerını koruyamazlar bu nedenle onları dog ru yola ıletecek peygdmberler ve kıtaplar gonderılıı Boylece ınsanlar başıboş bı rdkılmamış olurlar tasanmın sonucu olarak gormuşlerdır Bu tannsal plan ya da tasanm goktekı aracı larla uygulamaya konur Bu aracüar dın dekı meleklerle ozdeş sayüan goksel akılldr ve nefslerdır Goksel akülar ve nefsler dldnını nesneler dunyasından ayı ran Ay kuresıdır Onlardan her bırı bıı gezegene karşüıktır Yeryuzunde ger çekleşen her olay onlarm eserıdır Bu ne denle gezegenlenn hareketlen ortaçdg larda onemle gozlenmış dogal olaylar toplumsal ve sıyasal degışıklıklerı onceden gormek ıçın gokyuzunden yararlan ma yoluna gıdümıştır Nesneler dunya srndakı degışım bır suret degışıklıgı ola rak algüanmış suret ıse goksel alemın bır urunu sayılmıştır Onre dort ana ko kun (toprak su havd ve atesın) meydana gelmesı ıçın dort suret gondenlmıştıı Dort kok goksel oluşumlann etkısıyle de gışık oranlarda bır araya gelerek dort ana turun oluşması ıçın gereklı hazırlıgı saglamış ve gokten dort ture ılışkrn dort tursel suret gonderılerek madenler bıtkı ler hayvanlar ve ınsanlar oluşmuştur Nesneler dunyasında yetkınlüc ve ustun luk kokler arasındakı kanşımın denge sıyle ve maddeden annma etkınlıgı ıle dçıkldnmıştır Bu bagldmda yalnızca ın sarı maddeden yeterınce annma şansına sahıptır Turler arasında tannsal bır plan lama ve tasarımın geregı olarak hızmet ve gereksınımlerı gıderme açısmdan bır baglantı vardır Alt tur ust turun gereksı nımıne uygun olarak yaratılmıştır Bu du zen tannsal bır tasanmın sonucu oldugu ıçın en yetkın duzendır Bu nedenle sozu edüen dort tur dort kok degışmez şey lerdır 1 urler arasında bır geçış soz ko nusu olmamakla bırlıkte bırbınne yakm ıkı turun ozellıgını gosteren ara halkalar vardıı Sozgelımı mercanlar madenlerle bıtküer hurma bıtküerle hayvanlar fıl ya da maymun (kırd) hayvanlarla ınsanlat arasındakı halkalardır Yenı turlerın orta ya çıkmasına olanak yoktur Yersel duzen goktekı ornegıne gore kurulrnuştur ve degışmesı oldnaksızdır (29) Bu metafizık nıtelıklı yaratılış kura mı bugun çogu Islamcı ve evrım karşıtı çevrelerm de esın kaynagı olan kuram dır Dıkkatle ıncelendıgınde bu metafızık kuramm dınlerdekı mıtolo]ik oykulerır nantıksal bır dızge ıçınde yenıden kurgu lanmasıyla oluşturuldugu gorulur Tanrı sal planm açıklanmasında basıt gundelü* gozlemlerden de yararlanılmıştır Sozge hmı turler arası halkalardan soz edılme sı dogayı ve ranlıldrı gozlemlemenın bu sonucudur Bır tur basıt gundelık goz lemden yararlarulmış oldugu ıçındır kj yaratüış kuramı ıçınde büe degışmeyer turler arasında evrımı duşundurecek bu yon bulundugu gorulmektedır Goruldugu gıbı ılk ve ortaçaglardc gorulen gerek dınsel yaratılış oykuler gerekse metafizık yaratılış kuramları cansızlar ve canlılar dunyasını Tanrı vc tannsal alemın bır urunu olarak gorurler I lerıye gelışmeye yonelık decjişım anlammda evrım ınsanın ozellıkle orgaruk dunyaya canlılar dunyasına bakışını koklu bır bıçımde degıştırmıştır Bu koklu degışıklık hıç de koldy olmamıştır çunku ortaçaglarda ınsan zıhnıne halk duzeyınde dınsel metınlere dayalı Ydratüış oykulen eğıtümış çevrelerde ıse bu oykulerden hareketle ükçaglardan başlayarak oluşturulan Yaratılış temelıne dayalı kuramlar egemen olmuştur 0 hal de ortaçag İslam kulturunu ele alırken once bu kulturun esın kayrngı olan dınsel metınlere ddyalı yaratılış oykusunden daha sonra da ozellıkle felsefe ve tasav vuf çevrelerınde oluşturulmuş fakat ko kenı ılkçag felsefe ogretılerıne dayanan yaratılış kuramından soz etmek gerek mektedır Kur'an'da yaratılış öyküsü: Kur an tıpkı otekı dınsel kıtaplar ve bıldırıler gıbı yaradılışı mantıksdl ya da bılınısel bır dızge ıçınde ele almaya ça lışnidz Bu nedenle Kur an ın yaratılışla ü gılı olarak dagınık bır bıçımde anlattıkla rı çogu kez kendı ozel amacma uygun fakat mantıksal ya da büımsel tutarlüık endışesı tdşırndyan oykulerdır Buna mı tolojık yanı efsanevı anlatım da dıyebüı rız Bu sade ve yalırı bır anlatım oldugu ıçm halk kıtlelerının yatkrn oldugu bır anlatım bıçımıdır Bugun hâlâ yaratılış oy kulerının büımsel kuramlara bır seçenek oluşturdugu ıddıasındd bulunulmdsınırı gensınde bılımsel kuramlann karmaşık orgusel yapısı ıçensınde genış halk yı gınlarınca kolay anlaşılamaması ve yuz yılldrın oluşturdugu bır gelenegın zıhın lerde oluşturduğu tutsaklık yatmaktadır Kur an ın yaratılış oykusune baka cak olursak Ortadogu da yaygın olan ya ratılış oykulenne son derece benzerlık gosterdıgrnı goruruz En yakm benzerlık ler Tevrat ın Tekvın kıtabında uzak ben zerlıkler ıse Babıl Mısır ve Yunan kultu runde gorulur Ancak Kur an yaratılış oy kusunu çogu kez kendıne ozgu bır amaçla anlatır Bır başka deyışle Kur an ın asıl amacı evrenın yaratılış ev relerını ortaya koymaktan çok evrenın ınsan yaşamı ıçın ne denlı onemlı oldu gunu ortaya koymaktadır Kur an a gore, başlangıçta çevresı kanatü meleklerle çevrüı (1) ve kıyamette bu meleklerce taşınacak olan (2) Tan n'nın tahü su uzerınde bulunmaktadır (3) Bu arada Tann kendısme ıbadet et mesı (4) ve denemek ıçın (5) ınsanı ya ratmayı ıster ve ınsanın yaşaması ıçın uy gun bır ot tarn olarak evreru 6 gunde ya 616/20 lerle) donatıı (1/) ^ îuno<? vo Ay ı ayın burçlannı mevsımlen yülan ayları hdf talan ve gunlerı saymak amacıyld ydrdtır (13) Yedıncı gurıde ışı bırakır ve tdhtına oturur (14) Gece dınlenmek ıçın (15) şımşek korku ve umut vermek gok gu rultusu Tann yı ululamak yıldırımlar çarpmak ıçın yaradılmıştır (16) Öaglar bahçeler ekınler hurmalıklann suldn masında kullanıldjı ve ıçılen tatlı su ve ıçılmeyen ve drııları yerlerde kullanılma yan tuzlu ve au su yaraülır ve acı ve tuz lu su tatlı suya egemen olmasın dıye bu ıkısının arasına bır engel konur (17) Kur anda nesnelerın ıç ışleyışlerm den kaynaklanan nedensel sureçlere yer verılmedıgı gorulur Yaratılışın her aşa masında bır tek neden vardır o da Yara tıcı Tanrıdır En kuçuk bır ayrıntı bıle O nun tarafından gerçekleştırılır Insanın yaradılışında da yıne aynı anlayış goru lur Tanrı ınsanın meydana gelışının her evresınde faalıyertedır Insanı çamurdan (18) suzme çamurdan (19) pışmış ça murdan (20) çamurun ozunden (21) de gersız sudan (22) meydana getırır onu ıkı elıyle bıçırnlendırır (23) duzeltır ve Yaratılış kuramı: Tamamıyla mıtolojık ozellıkler gosteren bu oyku Islamın ılk donemlerınde, oldugu gıbı benımsenmış eksık bırakı ldn dyrıntılar Ortadogu kultuıundekı benzer oykulerden alıntılarla tamamlan mıştır Bu oykuler Islamın kulturel gelışım surecınde uç akım tarafından yenıden gozden geçınlmıştır Bu uç akım da Arabıstan ın kuzeyındekı kulturel bakını dan gelışmış ulkelerın fethınden sonra ortaya çıkrnıştır Bu uç akrmdan Kelam tıpkı Hmstıyanlık ve Yahudılıkte oldugu gıbı somut anlatımları yoruma tabı tut muş metınlen zorlayarak ıkı elı kudret tahta oturmayı egemenlrk şeklınde yo rumlamak suretıyle dının anlatımlarını daha duzeyh bır hale getırmışor Ikıncı akım olan felsefe ve dördüncü akım olan tasavvuf ıse, eskı Yunan tan gelen Yenı Eflatuncu etküer altında yaratüışı metafizık bır kuram hahne geürmışlerdır Bunlar evrenı tannsal bır planlamanın ve