Katalog

Adana depremi bilimin merceği Soru ve cevaplarla Adana depremi ve gelecekte olabilecekler üzerine... Ülkemizde ilk kez Adana depremi, TÜBİTAK MAM'ın kurduğu gözlem ağı ile baştan sona saptandı, izlendi. M. Namık Yalçın ve Mustafa Aktar * S on yıkıcı depremi 1945'de yaşamış olan Adana ve yoresı, 27 6 1998 gu nu 6 2 buyuklugundekı depremle bır kez daha buyuk olçude zarar gordu Daha oncekılerderı farklı olarak bu deprem modern bır sısmolo]ik gozlem ağının tam ortasında meydana gelmış ve butun ayrıntılanyla ızlenmıştır (Şekıl 1) Bu yazıdd Adana depremı esas alınarak yorerıın depremsellıgı, bunun nedenlerı, deprem rıskı, yeru depremlerm olasıhgı ve deprem konusundakı bılımsel çalışmalann amacı gıbı konulaı TUBITAK, Marmara Araştırma Merkezı (MAM), Yer Büımlerı Bolumunun 1993 den berıtopladıgı venlerın yardımıyla açıklanmaya çalışüacaktır Bu açıklamdlar konunun daha genış bu çevre tarafından dnldşıldbümesı ıçın bazı temel sorulara verüen cevapldr halınde derlenmıştır Adana Depremi Neden Oldu? Depremlerın levha smırları boyunca meydarıa geldıgını A M C Şengor, Cumhunyet Bılım Teknık'ın bu sayısında çok anlaşılır bır şekalde açıklıyor Adana ve yoresı Şengor'un açıkladıgı gıbı, Dogu Anadolu Tay Zonu nun Maraş yoresınden bdşlayarak guneybatıya dotjru çatallandıgı kesımde yer almaktadır Bu yore, Olu Denız Fayı DoQu Anadolu Fay Zonu ve bu YerkabuĞrunun bır çatlak boyunca kınlması, bır camın çatiamasından pek farklı degıldır Ancak çatiagın boyutları farklıdır Bır ramın çatlaması anlık bır su reç gıbıdır 10 km'ük bır yerkabugunun çatlaması ıse daha uzurı zamarı dlır (en az 3 5 sanıye) Gerçek depremın suresı bırkaç sanıye olmasma raöfmen deprem merkezmden uzaklaştıkça sarsıntıların daha uzun bır sure aldıgı gozlenır Orne <Jın deprem merkezıne 35 km uzaklıktakı bır yer gozetıldıgmde, sarsıntıldrın suresı 2025 sanıyeye ulaşabılır Bunun nedenlermden bırı deprem kaynagından etrafa yayılan farklı ozellıklere sahıp elas tık dalgaların çok farkh yollar ızleyerek ılerlemesıdır Daha uzak bır yerde tıtre şımlerın suresı dakıkalar mertebesıne uldşır (ornegın Istanbulda 45 dakıka) Bu durumda da ıse genlıkler o kadar azalır h, ınsanlaı bu tıtreşımlerı algılayama/ ve bunlar ancak aletler tarafından (sısmo metre) kaydedılebılır Bunldrın dışında ozel durumlar da oluşabılır Ornegın deprem merk^ırıe 35 km uzaklıktakı Adana da, ortam koşullarma baglı olarak rezonans oluşmuş ve sarsıntıların suresı dakıkalar mertebesıne ulaşmıştır Adana Depremlnin Büyüklü^ünün 6.2 Olması Ne Anlam Tasır? Dopıemın buyuklugu deprem sırasında açıga çıkan enerjının bır olçusuduı Çok guvenlı bıçımde saptanamaz Bu ne denle olçumu yapan her kışıran buldugu rakdm fdrklı olabılır Bu farklılık, hem kul lanılan yontemlerın farklı olmasından, 27 Haziran 1998 Adana Depremi Merkezi TUBİTAK MAM *or Bllimlerı Bölümtı 34' 0 80 100 Kllikya deprem ağı Şekil 1 TUBıTAK, Marmara Araştıma Merkezi Yerblllmleri BölUmü'nün sismolojik gozlem ağı ve 28 Haziran 1998 Adana Depremlnin merkezi. Slyah çlzgller bölgedekl kınk hatlanm göstermektedir. hem de bellı bır oranda kışüerın yorumurıun devreye gırmesınden kaynaklanır Gunumuzde bılım dunyası ddhd fızıksel bır anlam ıfade eden moment olçusunu kullanmayı yegler Buyukluk olçusunun bır başka sorunu da, logarıtmık olmasından oruru algüama guçluŞu yaratrnasıdır Ornegın, 6 2 buyuklu<Jundekı bır deprem, 6 0 buyuklugundekı bır depreme gore tam ıh katı enerjıye sahıptır Adana Depremi (M=6 2) 1995 yıhndakı Dınar Depremi 'nın (M=6 0) erıerjısının ıkı katına sahıptır Unutulmaması gereken bır başka konu da depremın yıkıcı etkısının her za man depremın buyuklugu ıle orantılı olmadK^ıdıı Depremın derınde olması, bulunulan yeıın gevşek zemın veya saglam kayadan oluşması, vb faktorler, yıkıcı etlayı belırler Nıtekım Dınar Depremı'nın enerjısı Adana Depremi nın yansı kadar olmasına ragmen, her ıkı depremdekı can ve mal kaybı çok farklı degıldır nun guney batı uzantılarıyla sınırlanan Afnka, Arabıstan ve Anadolu Lcvhalannın oluşturdugu uçlu kavşacjın çevresınde gelışen karmaşık bır kmematık surecm etkı smde şekıllenmekiedır Adana depremi, ılgılı fay duzlemı çozumuyle de dogrulandıgı gıbı, sol yonlu dogrultu atımlı bır sısteme baglı olarak meydana gelmıştır Bır dıger tanımlama ıle deprem sırasında fay hattının kuzeyı guneyıne gore bır mıktar batıya hareket etmıştır Bu nasıl olmakta dır? Bu soruyu cevaplamak ıçın depremın oluşumunu kısaca açıklamak gerekecek Deprem Nasıl Ohısuvor? Adana depremınde yerkabugıınun kabaca 10x10 km'lık bır alanının kınlmış olması beklenır Daha dogru bır deyışle, bu dahd onceden varolan bır kırık boyunca yaklaşık 1 m'lık yenı bır kayma hareketının oluştu^u anlamına gelır Bu kırık genelde yerm derınlıklerındedır, bazen de yuzeye kadar çıkar Adana depremıne aıt kırığın, AddnaKdratdş drasmda Hereklı koyunun 20 km derınınde ve GBKD yonunde uzdndığı soylenebılır Nıtekım bu yoredekı yeıyuzu şekıllerınde de daha onceka benzer hareketlerın ızlerını gor mek çok kolaydır 590/18 Artçı ve Onctt Depremler Nedir? Buyuklugu 6 2 cıvarındakı bır dep rem sonucunda yerkabugunda yaklaşık 10x10 km'lık bır yuzey boyuncd kayma hareketı meydana gelır Bu boyuttakı bır hareket sonucu genış bır alanda gerılım dengelerı altust olur Belıılı bır sure ıçerısınde, gerılım alanları yer degıştırır za yıf yerler peşpeşe kırılır ve kuçuk artçı depremlen oluştururlar Buyuk depremler sonundd mutlaka artçı depremlere rastlanır Adana Depremi sonrasrnda, rlk 3 gun ıçensınde 200 cıvarında artçı dep rern gozlenmış ve bunların ana şoka ordnla daha kuzeye dogru dızrldıklerı saptanmışür. Öncu depremler ıse her zaman oluşmayabılır Oluşma nedenı ıse tam olarak açıklanabılmrş degıldır Genelde bunldr, oluşdcak buyuk depremın hemen cıvdrında ve kuçuk boyutta olduÇfundan çogu zaman ızlenmelerı bıle mumkun olmaz 1995 Dınar Depremı'ndeoldudju gıbı, bazen guçlu ve uzun surelı olabılııler Adana Depremrnde ıse çok yakrndan ız lenmış olmasına ragmen hıçbır oncu deprem ızıne rastlanmamıştır Dogal olarak oncu depremlere yonehk araştırmaların ozel brr onemr vardıı Bu oncu depremlerın varoluş nedenleıı açıklanabılır se, depremlen onceden haber verebrl mek ıçın kullanılabılme ımkanı dogar Adana Yöresinde Geçmiste Depremler Oldu mu? Deprem dendıgmde Adana ve yo resınm akla gelmesı, Erzıncan, Bolu Duz ce E]gp Bolgesı gıbı olmasa da tarıhsel ve aletsel donemın kayıtları ıncelendıgınde yorenırı belırlı bır dktıvıteye sahıp olduŞu ve yıkıcı depremler geçırdıöfi açıkca gorulur Yore TUBITAK agı de, 1993 den bu yana, mıkrodeprem aktıvıtesı açı sından dd yakından ızlenmektedır Ilgılı deprem odak dagüım harıtası tum bolge nın ve ozellıkle Çukurova'nın dogu kesımının dktıf oldu^unu göstermektedir (Şe Deprem Yerlerl Dağılımı 193 J 1998 Şekil 2 1993 1998 yıllan arasında TÜBİTAK Ağı tarafından kaydedllen depremlerln dağılımı. Farklı büyüklüktekl daireler, depremlerin büyüklüğü (M) ile orantılıdır.