Katalog

nydmızırı sureklı ısı kdybetrnesının so judur Dunya ısıyı en kolay konveksıyon luyla kaybedecegınden yer mantosu nılen neredeysc 3000 km kalınlıgındakı tle ıçınde konveksıyon akımlan meyda gelmekte bu akımlar dunya yuzeyındp yatay hareketlere neden ol maktadır ldi Dunya yuze yınden ortala ma100 km de rınlıge kadar kdtı bır taş zarfı yanı taşkıire (=litosfer) <* bu akımlar ta rafından yakla şık yedı buyuk bır suru de mınık parçaya ayrılmıştır Bu taşkuıe paıça lanna bız levha dıyoruz Şekil 3 bugun ryuzundp bulunan levhaları VP bunların reket yorılerını gostprnıektpdır Turkıye'nın neotektonıgı 13 müyon once Arap yanmadasının buyuk bır kıs m oluşturdugu Arap levhası ıle Avraslevhasının Guneydogu Ibros dagları •yunca aralarındd estaden u/anan bır ydnus kolunun ortddan kalkrridsı sonucu rpışmasıyla başlamıştır Bu çarpışma tıcesınde Anadolu nun buyuk bır kesı bırbırıne bastınlan ıkı parmak arasın JI fırlayan bır lımon çekırdegı mısalı Ku y VP Dogu Anadolu yanal atımlı fayları ıvunra batıya dogru fırlamıştır Cumhu 'et Bılım Teknık okurldrı dergmm 30 aıt 1996 taııhlı 471 numaıalı sayısında /ha tektonıgını keşfeden yeıbılımcüer n bırı olan Prof Xavıer Le Pıchon'un 9 nadolu Akdenız e mı duşuyor bdşlıklı zısını hdtırldydcdklaıdır4 O yazısında • Le Pıchon Anadolu nun guncel hare f tını uydu jeodezısıyle nasıl olçtuklerını bu hareketın ana hatlarını anlarmıştı • de 13 Mart 1992 Erzıncdn depremı n unasebetıyle Cumhurıyet Bılım Teknık e zdıgım Ihsan Ketın ve Kuzey Anadolu yı'nın Keşfı Turk yerbılımının buyuk ba nlanndan bırı başlıklı makalemde Ana )lu'nun batıya kaçışının nasıl gelıştıgını ılatmıştım5 (o makaledekı şekıl 4 e cz) Şekil 4 de bu hareketın kaba ana ıtlarını gostermektedıı 4A dan 4B ye ge •rken Arap Levhası Avrasya levhasına )gru ılerlemıştır Sıkışdn Anadolu şekılde )rulduğu gıbı batıya kaçmaktadır Işte bu ıçış hareketı Dogu Akdenız ın kuzeydoı koşesınde şekılde goruldugu gıbı Adaı/Kılıkya havzası dedıgımız ve bugun brıs ıle Turkıye aıasındakı Küıkya havza ıle Çukurova'nın ıçıne yerleştıgı Adana ıvzasını Iskenderun Korfezını ve Amık rasını kapsayan buyuk çokuntu alanının uşmasına neden olmaktadıı Okuyucu ı havzanın nasıl oluştuı^unu ıyıce anla ak ısterse Şekil 4dekı hatlan makasla 3sıp gosterılen hareketlerı yapmaga ça .sın Adana Küıkya havzasının gostenldı ğı yerde Şekil 4B de gosterılen okların yonunde bır gerılme oldugunu gorecektır Işte bu gerılme Adana/Küıkya havzasını oluşturmuştur6 Burada bulunan genç ba zaltık volkanızma gerılme hareketlennın bır eserıdır Gerılen ve yırtılan bır derının yara yerınden kdnın yuzeye akması gıbı gerılıp kırılan taşkurenın alündan yuzeye gelen lâvlar halk arasında Tatarb Leçesı Buyuk Leçe ve Amık çokuntu alanı ıçınde kı Hassa Leçesı gıbı genış volkanık alanla n meydana geürmıştır7 (Şekil 5). 27 Haziran 1998 Adana depremi Şekil 6 27 Haziran 1998 Adana dep remının Harvard Unıversıtesı sısmolojı ser vısınden elde edılrnış Goran Ekstrom tardfmdan yapılmış fay mekanızması çozu munu gostermektedır Bu mekanızmanın kısaca dıle getırdıgı depremın dogrulfusu yaklaşık K57D egımı de GD ıstıkametınde 65 olan bır fay duzlemı uzerınde Şekil 4'de goruldugu gıbı solyanal bır hareket sonucu oluştugudur Şekılde top gıbı go rulen çozum aslındd bır ydrıkurenın stere ografık projeksıyonun alt bolumudur Sol yanaldan kasıt ıse fayın bır tarafında dur dugumuzda dıger tarafının bıze nazaran sola dogru hareket etmesıdır Bu fay boyunca da Anadolu Adana havzasına naza ran batıya yanı sola dogru hareket etmış tır Çozum ayrıca hafif bır K G daralmaya da ışaret etmektedır Bu daralmanm ekse nının dogrultusu da K9D olup eksen 6 de receyle ku?eye dalımhdır Bu fay mekanız rridM ço/umu yukarıda da dedıgım gıbı ılk verüere gore hazu lanmış olup hıç kuş kusuz üerıdekı gunlerde bılhassa TUBI TAK ekıbının verılerıyle daha saglıklı bır şekıl alacaktır Ancak degışmeyecegım sandıgım fay rnpkanı/masının kabara KDGB uzanırrılı dıkçp bu fay uzeımde t>ol ya nal haıeketı ıfade ettıgıdır Depremın merkez ussunun yerı de verı arttıkça daha kesınleşecektır Şımdüık merkez ussu Ceyhan ılçe merkezının yak laşık 10 km kadar batısındd gozukmekte dıı Bu konum son derece ılgınçtır zıra deprem faalıyetı ıyı bılınen Karataş/Yu murtalık fay hattının8 (Şekil 6) bır haylı kuzeyıne Mısıslerın doruk çızgısını oluşru ran Davudı Dagmın kuzeyınde Agaçpınar ve Çatdlpmar koylerı arasında uzanan ve en yuksek noktası 769 metre olan bır topografik sırtm hemen batı kenarı na ısabet etmıştır Bır dı ger deyışle deprem dar anlamda Adana havzası nın ıçıne duşmuştur Ger çı yer tayını henuz saglık h olmadığından bu konu da acele spekulâsyonlara gırmek tehlıkelıdır Ancak 27 Haziran 1998 depremı nın yerbılımcıler açısın dan en ılgınç yanı Adana havzasının ıç deformas yonu hakkında bıze bılgı verebüecek bu ılgınç ya pının oluşum sorununa ışık tutabılecek verüerı sağlayabılecek bıı olay olmosıdır Eger deprem gerçekten ılk verılerın gosterdıgı gıbı Kara taş/Yumurtalık fay hattının epeyıce kuzeyındeyse bıze bu hattın da kuzeym de 6 3 buyuklugunde deprem oluşturabılecek kadar onemlı faal faylann oldugunu ısbat edecektır Deprem fayının dogrultu su Dogu Anadolu Fayının dogrultusuna paraleldır Depremın buyuklugu onu doguran hareketın ıç Anadolu kokenlı olama yacagını yanj deprem fa yının devamının Adana havzasının kuzeyınde KKD gıdışlı faylarda ara namayacagını bıze gos termektedır Deprem LEVHASI Üİ4İ Şekil 4. A. Doğu Akdenlz bölgeslnln en önemll Uç yapı ele maıu: Avrasya, Anadolu ve Arap Levhalan. Anadolu nun çok clddi bir iç deformasyonu olduğundan ona levha yerine blok demeyi tercih ettim. Anadolu içindeki difli çizgiler çok fematik olarak Batı Anadolu ve Ege denlzl içlndeki gerilme havzlannı göstermektedlr. AVRASYA LEVHASÎ fayı eldeki verilere göre Doğu Anadolu fay sisteminin bir devamıdır Ancak Şekil B. Arap levhası Avrasya'ya bir miktar yaklasınca, Anadolu da ralan yerden batıya atılır. Bu atılma Kuzey ve Doğu Anadolu fayları boyunca hareket ile gerçeklesir (bu nedenle de Kuzey Anadolu'da Erzlncan, Kursunlu, Tosya, Bolu, Adapazan glbl, Doğu Anadolu Fayı boyunca da Blngöl glbl depremler olurf). Ancak Arap levhası, afrika levhasından daha hızlı olarak Av rasya'ya yaklastğından Afrika levhası Adana'da gösterilen şe kilde "geri kalır ve Adana/Killkya havzasının olusmasına ne den olur. Bu havza Içindeki oklar Andolu'nun Afrika ya naza ran burda yaptıklan hareketi göstermektedlr B u okların gtisterdlğl doğruttuyu, 27 Haziran 1998 depremlnln Işaret ettiği uzama doğrultusuyla (Şekil 6) karsılastınnız. 4B de goruldugu gıbı Arap levhasını bdtıddn sınırlayan Olu Denız yanal dtımlı fayının Kahramanmaraş cı varında Dogu Anadolu fayı ıle bırleşmesı bu noktanın batısında uzanan faylann ka rakterlerınde degışıklık oluşturmaktadır Şekil 6 da venlen fay çozumune bakılırsa 27 Haziran depremının yarattıgı uzama deformasyonunun Şekil 4B'de verılen tekto nık modelde Adana havzası ıçın tahmın edılen uzama yonune paralel oldugu go rulur Aykut Barka ve Serdar Akyüz un on gozlemlerı fayın gıdışının belkı de kuzeye daha yakın uzermdekı hareketın de yanal atıma ılâveten K G daralma yeııne D B uzama olablecegını ışaret etmektedır Bu durum tabıî kı Şekil 4B de gosterımlen tektonık modele daha yakırı bır uyum dr zetmektedır Adana'dan şimdilik alınacak dersler Adana depremınden alınarak bılım sel dersler ıçın henuz zaman erkendıı Toplanacak verılerın degerlendırılerek deprem hakkında guveralır bır sonuca va nlması en erken 1999 başlarını bulacaktır Ama daha şımdıden depremın bızlere veıdıgı onemlı bır niPbdj vdidır Adana ve civannda büyüklüğü 6'dan daha büyok depremler beklenebilir! Bu dep remler buyuk bır olasüıkla Dogu Anadolu ve Olu Denız faylarının bırıktırdıklerı yer degıştırme ve yamulmayı karşılamaktadır lar Dolayısıyla Adana bolgesınde ve he men hemen Mersın ın bıraz batısına kadar 590/13 Şekil 3. Dünya ytizeyinde bugün görulen levhalar