Katalog

Muhteşem atmosfer olayı: Aorora Yeryüzünde sanki renkli gökyüzü sağanağı şekllnde ortaya çıkan Aorora olayını yeni bir yazıyla sunuyoruz. Cunay Taş (*) erçek bır goz zıyafetı olan aurora olayınd dunya atmosfermdekı ınolekullerın guneşten atılan elektron ve protonlarla çarpışması neden olur Tum bır auıora uzaydan bahldıgında Yer ın manyetık uçldklarından bırmın çevresını saran bır çernbpr olarak gorulecektır Aurora ldr Yer ın kuzey ve guney geomanyetık uçlakları etrafındakı auroral ovaller olarak bılınen bolgelerde ortaya çıkarlar Guney yarıkurede gorulen auroralar aurora australıs kuzey yarıkuredekıler ıse aurora borealıs olarak adlandınlır lar G Aurora bır jet uçağının atmosferde ulaşabılecegınden daha yuksek bolgeler de ortaya çıkar Oluşabıleceğı en duşuk yukseklık Yer ın en azmdan 40 rnıl yukansıdır maksımum gemşleyebıleceklerı yukseklık ıse Yer ustunden 600 mıl kadar yukandır Uydulann 190 mıl e kadar yuk seldıklerı duşunulurse bu sayüar daha an lam kazanacaktır Auroraların dagların tepelerınden vpya bulutların ıçınden turnunu goımek olasüıgı olduguna daır 3oylenceler olma sına ragmen bunlar ya goz yanılması ya da auroradan başka olaylardır Bır aurora yı sadece astronotlar bır butun olarak gorebüır ve uzerınden uçabılırler Bazı ınsanlar au roranın ses ürettiğine ınanırldr Lger au rora ses uretebılırse ses bazı elektromarı yetık etkıler yoluyla Yer uzerınde oluşmuş olmahdır Auroranın Yer uzerınde hareket pttıgı sure uzundur ve bu sure boyunca auıora ses uretemeye cek kadar mcedır Bu yuzden auroranın ses uretme olasılıgı zayıf tır Pekı bu auroranm ses uretemeyecegı anlamına mı gehyor? Kımse bundan emm degıl1 Auroralar Gu neş ten fırlaülan yuklu parçacıkldi n,eıen guneş ruzgarlaııyla Yer ın manyetık ala nının etkıleşmesı sonucu ortaya çıkar Bu ruzgar Guneş tarafından uretılen geze genlerarası manyetık alanda Yer ı de su purerek geçeı Yer ın kuyrukluyıldız bı çımh manyetosferı bızı guneş ruzgarınm dogıudanetküerındenkorur BuradaYer ın manyetık alanı guneş ruzgaı ı ve geze genlerarası manyetık altin tarafından bo zulmuştuı Yer ın manyetık alanı boyunca esen ıuzgaıın taşıdıgı yuklu parçacıklarla uretılen elektrık encrjısı Yer ın daha ust atmosferıne yuklu parçdcıklar gonderır Yukarıdakı şekılde Gune^ ve ondan salı nan parçacıkldrld Yer nidnyetosfeıının et kıleşmesını gostermektedu dır Iyonıze azot molekullerı mavı ışık notral azot ıse kırmızı ışık uretır Azot auroranın dalgalanan kenarlan ve daha aşagı sınırlarında morumsukırmızı renk uretır Auroranın goruntusu geceden ge ceye hatta tek bır gece ıçınde degışır Eger Guneş Yer koşulları bır alt auroral fırtına uretıyorsa gokyuzunu boyayan yaygın bır ortu farklı bır şekılde parlayan bır yay olarak gorulecektır Boyle bır yay pşlege dogru hareket eder yenı oluşan ıse uçlak kenarlarında ortaya çıkar Yay bıçımlı goruntuler boyunra dans eden krvrımlar ve ddlgdldnnidlar sabah saatle rınde gorulebdır Aurora ışıgı yakıtıru Guneş ten an lan yuklu parçacıklardan alır Parçacıkların Yer e ulaşması ıkı gun alır Guneş' den ayrılan parçacıkldrın mıktarı Guneş' ın ne kadar aktıf olduguna baglıdır Bu aktıvıte guneş lekelerının ortaya çıkması anlamına gelır Guneş aktıvıtesı ve auro ralar arasındakı ılışkıden dolayı daha aktıf Guneş daha buyuk auroral olayların oluşmasına neden olacdktır Yan sayfadakı grafıkten aurora ve Guneş aktıvıtesının rıe kadar yakın bır ılışkı ıçınde oldugunu gorebılırsınız Bu sayfada guneş leke sayısıyla (number of sunspots) auroralı gun sayısının (number of days vvıth auroras) karşüaştırüdıgı bır grafık goruyorsunuz Bu grafıkten de goruldugu gıbı leke sayısının arttıgı donemlerde auroraların goruldugu gun sayısında da artma olmaktadır ve daha enerjık auroralar ortaya çık maktadır Gelecek bırkaç yıl ıçınde Guneş 11 yıllık çevrımının en aktıf kısmına ulaşdcdktır ydin yuneşımız sakın halıne goıe çok daha fazla mıktarda yuksek encrjüı parçacıklar salacaktır Bu parçacıklar Yer atmosferıne çarptıgında yenı muhteşem auroralar uretecektır Hubble Space Telescope un keskın gozleıı auıoıa olayının Yer dışında Jupıter ve Saturnde de gorulebıldıgını ortaya koydu Jupıter de de Yer de oldugu gıbı hem kuzey hem de guney uçldkda aurord gorulur Yer de gorulen aurora ıle Jupıter dekı auroıa arasındakı fark Yer de gorulen auroranın Guneş ten gelen yuklu parçacıklarla ateşlenmesıdır Bu olay Jupıter de henuz ıyı anlaşılamamış olmakla berdber farklıdır Temel olarak gezegenın genış manyetık alanı yuksek donme hızıyla (doıınıe donemı 10 saattır) bırleşerek Yer de uretılenden bın kat da ha fazla guce sahıp aurora uretılmesıne neden olur Budurum Jupıteı ınayılo dansalı nan madde de hesaba katüdıgında kar maşık hale gelır Bılımcüer Io nun uzerın dekı volkanık patlamalarla attıgı ıyonıze olmuş materyalın Jupıter ın manyetık dlanı tarafından tuzaklandıgına ınanmaktadırlar Bu parçdcıklar gezegenle aynı donme hızına sahıptırler ve Jupıter ın manyetık aldnında yenı akımlar yaratırlar Jupıter ıçın açık olmayan şey ıç sureçlerle Guneş kaynaklı sureçlerın denge^ı ve auroral ışıgm nasü sureçlerle uretıldıgıdır TV ışığı gibi Aurora ışıgı renkli televızyonddn gelen ışıga çok benzer Goruntu tupundekı elektrık ve manyetık aldnlarla kont rol edılen bu elektron demeü ekrana çarpar ve ekranı kaplayan hmyasal mad denın (fosforlu madde) turune gore onu farklı renklerde parlatır Aurora ışıgı Yer ın manyetık alanı boyunca yagan yuklu parçacıkların ozellıkle elektıonların ha vayı renklendırmebi sayesınde gorulur Auroranın rengı yuklu parçacıklarla çar pışan atom ya da molekulun turune baglıdır Herbır atmosferık gazm rengı at mosferık gaza çarpan parçacıcjin ener]i sme ve onun elektrık durumuna (ıyonıze ya da notr) baglıdır Yuksek enlemlerde kı yaklaşık 200 mıl yukarıdakı oksıjen ol dukça nadır bulunur ve tamamen kırmızı bır aurora oluşturur Daha duşuk 60 mıl yukdnda bulunan oksıjen parlak sarı ye şıl renk oluşturur kı bu en parlak ve en yaygın olaıak ortaya çıkan aurora rengı 584/18