Katalog

Bilimsel eleştiri mi? Eleştirel bilim mi? I Zekaı Şen nsan medenıyet oncesı yıllarda bıle etrafinda olup bıtenlerle yakından ügılenmış ve ılk zamanlaı barınması beslenmesı ve korunması gıbı temel ıhtıyat, lannı gıderec ek yonleıde zıhın ve bedenını çalıştırmıştır Medenıyetlerın behımeye başlaması ıle çeşıtlenen sosyoekonomık şartlarda ortak sorıınlann çozumlon me&ı ıçm duyu ve duşunce sıstemlennın bıılıkte çalıştı rdması bümcı ıle yayılan bazı felsefık olgulara üave ola rakpratık uygulamalı ço/umlemeler ortaya çıkmıştır lş te bunlardan ozellıkle felsefe olgusu ınsanın duşuncede sınır tanımayan aklının kullanılması ve kullandıkça da daha onceküeıe qore yenı ve acayıp gelen fıkırleıın ve bügderın çogalmasına sebep olmuştur Gerçekte ınsan kendı ıç dunyasında hur ve sınırsız olan duşuncesı ıle her yer ve zamanda ıç ıçe yaşar ve duşuncesının verdı gı mahsuller ıle yenı duşunce ufuklarına yelken açar Asıl muhım olan bu hur duşuncenın başkaları tarafından da paylaşıldbılrnesıdır kü edılıyor9 Egeı bu anket yapüacak olursa bunun bu yuk bır yuzde üe boyle oldugunu ogrencüerderı bıle al mak mumkundur Bilim eleştireldir... Oyle ıse bılımın eleştirel oldugunu bır dogma veya tabu şeklmde dlgılanmasırun ıse en buyuk büımsel eksıklık oldugunu ıdrak etmek gereklıdır Bununla ılgılı bılım ta rıhmde nıce mısaller vardır Eger Einstein, Nevrton un mekanıstü< goruş ve kııramınddn ^.uphe etmese ıdı hıç onun eksıklıgını gosterebüır mıydı9 Işte büımm eleştiri lebılır olması ruhunu dlrnış bu kışı araştırma gelıştırmede büımsel yenılıkleı veya en azmdan mevcutların bıraz daha ılerıye goturulmesı yonunde urunler verebüır Büımsel eleştu ı ıse ancak eleştirel bılım kavramına sahıp olan büım ınsanlar tarafindan yapüabıhr Büımsel eleştııının oldugu ortamlarda büım kuruluşları başka bı hm dışı eleştırüer ve dostluklaıa bakmadan bılım ınsanına gereklı haklı yerıru teslırn eder Yoksa başka yonlerm eleştırüerek bılım veya büım kuruluşlarının kendüermı dunya çapmda duyurmaları mumkun degıldu Bı lımsel topluluklaı ancak bilimsel pleştırüer yapüarak büımsel daya naktan yoksun yonlerını büım dışı bııakır ve onları başka olgular şeklınde degerlendırır Insanm bılım dışında gunluk haya tında ıç ıçe oldugu sosyal kulturel VP ekonomık vb baş ka olgular da vardır Madem kı ınsan duşunerek ıdrak eden bır varlıktır mutlaka her duşuncesmm ve ıdrakmın büımsel olması gerekmez Gereken bu olguları kendı ıçlermde yme eleştirel bır şekılde degerlendırmek üe hoşgoru smırları ıçınde sorgulayarak en dogru ,unu bul ma yolunda sentezlerle üerlemektır Sadece bılım msa nm her turlu durtu ve kendı olgusuna cevap veremeye cegme gore dıger olgulanrı da bır msanda bulunmama sı eksüdüctır Ancak unıversıte VP büımsel araştırma mer kez ve kurumlarmda aranan nıtelık büımsel eleştiri ve eleştirel bılım kavramları olmalıdır Bilimsel eleştiri ve eleştirel bılım kdvrdinldiı unı versıte ve dıger büım kuruluşlarında yetışen gençlere huı ve sınırsız duşunce smırları ıçınde verüdıgı zaman bılımsel gelışmeler nıcelücsel olmaktan zıyade nıtelü< sollık kazanardk toplumumuz kendısmı dunya ulkelerı arasmda büımsel olarak hıssettırecektır Akademık unvan ve atamaldrın yapılmasında jurı uyesmın uzerıne du şen en buyuk büımsel durustluk sadece adayırı degü kendı kendısınm de büımsel nıtelıklerını bümısel eleştiri ve eleştirel büım kuralları ıle degerlendırmesıdıı Aksı takdırde büım dost akraba torpü hatır gonul veya bılım dışı aynı goruşe sahıp kışüerın kurdugu bırtdkım gruplarm tekelınde bırakılmak ıstenır kı o zarruın dd sd dece büımsel fılm senaryolan ıle bilim istirmarcılığı ve akademık huzursuzluk başlamış olur (*) Prof Dr İTU Uçak ve Uzay Büımleı ı Fakultesı Maslak 80626 şılerm bırbırıne dayanarak akademık mertebelere çıktı gmı ıster ıstemek gormekteyız Unıversıtelerımızde akademısyenler ve büım ın sanlarınm bubırme ters duştugune ve hatta bunlarm bır bırlerıne husumet ıçmde oldugunu yıne uzulerek gozle mekteyız Nedense jurı VP unıversıtedekı büımsız çekış meler hep akademık yukselmeler ıçmdır ve ne yazık kı bunlar bılımın belkı de farkmda olmadan mkâr edılıne sme kacidr da varabümektedır Bunun sebeplermden en Eleştirel bilim, bilimi sorgulamayı, bulgularınm eksik ve yanlış olabileceğini kabul etmeyi öngörür. onemlısı eleştırıcüık ve büımsellık kavramldrmın nerede ISP ıstenmez hatta ocu gıbı bakılan olgulaı halme gelmış olmasıdır Işte bu hur duşunceye dogal olarak ılk sınırlama mantık' cıhazının kullanılması ıle gelır Mantık basıtçe duşunulenlen sozel olarak ıfade edebılme ve başkaları na ıletebılme yetenegı dıye lanımlanabılır Boylece ın sanlık duşunce sıstemınde gunumuzun ükel ınter net lerı dıypbılpregımı/ bır ıletışım aracı çıkmıştır kı bunun yayılma sınırlaıı geçmış devırlerde gunumuz ıle tışım vasıtaları olmadığı ıçm gehştıgı kultur ıçmde kal mışhr Mantık cıhazının duşunrp sıstemı ıçıne boylece qırmesı ıle aslında duşuncelerm mahsulu olan fıkırler artık eleştmlır hale gelmıştır Gelışen füarler ıse tarıh boyunca o duşunt P sıstemının ve felsefı olguların bulundugu toplumun kulturu ıle yakından ılgılı olmuş ve hatta bazpn o kulturun verdıgı baskı ve sınırlamalar üe duşun CP hurııyetının toplumdan kaynaklanan nedenle sınırlan daha da daralmıştır Bılım tarıhı ve felsefesı ıncelendıgınde ük zaman lar bılım olgusunurı fplspfe ıçınde bulundugu bunun da ha sonra bu ayrüıgın çok belugm hale geldıgı bazı du şunurler tarafından soylenmesıne ragmen büımsel her olguda mutlakd felsefı duşuncelerm en azmdan ızıne rdstlarnannz gereklıdır Aksı takdırde büımsel çalışmala rın uretken ve bılgı smırlarmı gplıştıren bır olgu degıl de smırları donmuş artık gelışemez bır dogma oldugu so nucu ortaya çıkar Unıversıtelerde en yuksek büımsel derece olan ve bi7de doktora dıyp tabu edılen mertebeye Bdtı dılleıın de Doctoı of Phüosophy denılmesındekı esas amaç büıtnsel çalışmalarda felsefı duşunce ve goruşlenn bu lunması geıeklüıgındendır Felsefe ınsanın duşunce sıs temını gelıştırmek ıçm gereklı fakat aklın da k ıotık ve rastgele şekılde bulurıan veya kendısıne üetüen temel oğelerın (çogu bılgı turleıı) orgun bır şekle donuşturul mesmdekı dıııanıık surocının uretgenlıgıdır Gunumuzde bazı Batı unıversıtelermde ve bızım ıse hernerı het umversıtemızdp çalışrndlaım felsefı olgu lan uzeııne duşmeden sadece kopydlama ve tam taklıt usıülen üe çalışmaldrın ydpümasınm ulkemızm bugun ku bılımme degıl gelerektekı bılım sevıyesme bıle fazlaca zararlar vermesı beklentı dışı degıldır Büımsel ça lışmalarda eleştirel tartışmalar ve duşunce çdtışrnalan nm dogal bır bunye ogesı olarak bulunmalarmdan kaçı nılamaz Halbukı etrafımıza baktıgımızda sadece akade mık paye ve kadrolaşma ıçm büımsel eleştırıcüık ve hat ta eleştirel akılcüık rafa konmakta bılım dışı oyunlarla kı Eleştiri ve bilim Konumuzun başlıgı olan büımsel eleştırıcüık ve eleştirel bılım kdvramlannın her üası de son derece onemlıdır Bunlann ne arüama geldıgını ogrendıgımız zaman degıl fakat bu ogrenmenın uygulamaya donuştu ruldugu zaman ulkemız bılımı gelışerek msanlık büımı ne faydalı katkılarda bulunabılecektır Uretken büımsel çdlışmılarm yapılabılmesı ıçm bılımın eleştır.lrnesı eleştırüerın ıse büımsel olması gereklıdır Bu üa tanım yumurta tavuk mısalı bırbırmden ayrüama7 ve bılım m sanmm bunlarm ıçme gırerek once onları ydşaması ve sonra da bılım gonullulennde yaşat'r hale gelebümek ıçm zahmetlı ugraşlarda bulunması gerekır Onco büım yapanldrın gunluk olarak mekanık ve ezbeı oğrenüer yerıne büım olgusunun ortaya çıkması na neden olan goxlpm dkü rnantık ve bunlara ılavp ola rak hepsını bır potada erıten eleştiri yapmanm ıyı an laşüması lazımdır Çunku dıger ogelerın büenerek yenı bılırrusel sınırlara ulaşması ancak pleştııı yolu üe olur Eleştiri ıse hur ve sınırsız duşunce yollaı ını açar bu yol ıse bırçok kışı ıçm çok zor ve gırmek ıstemedıgı kadaı aydmlıktır Bu bılım dydınlıgını gorebümek ıçm go?lerm kamaşmaması ve cesuı olmak gerekır Eleştirel büım yapmak demek büımm bugun ıçm ortaya koydugu ükelerı her zaman sorgulamak ve onla rın belkı de en azmdan bazı yonlerden yanlış veya en azından eksık olabüece gını asla akıldan çıkarma maktır Fgıtım sıstemımızm en u t sevıyelerını teşkıl & ederı umversıtelerımızde dcaba büımm eleştırılıne sı gereklüıgı ve yarüışla nabüır tarafmm bulundu gu konusunda kaç tane mezunumuz bügı sahıbı dır? Yoksa büımsel bul gular asla yanlışlanamaz veya daha ıyısı gelıştırüe mez şeklmde bırer ta bu havasmda eleştırüe mez olgular olarak mı na 584/15