Katalog

Sağlık hizmetleri yönetiminde profesyonelleşme Profesyonel yöneticilik, ülkemizde de bir gereklilik hatta zorunluluk olarak gündeme girmiştir. Osman Hayran (*) Çıçek Hastalığının yokedılmesınde Dunya Sağlık Orgutu tarafından ıesmen ılan edıldıçjı gunlerde olayda basıolu oynayan bıı uzman zamanla slogan halme donu şen şu sozu soylemıştı "Çıçek hastalığı yok edıldı, sıra kotu yoncümde1" Ulkemızdekı sağlık duzeyı gostorqelennın kotuluğu ve sağlık sektorunun ıçmde bulunduğu çıkmazların temelmde kaynak yctorsızİKŞı. sağlık msangucu ve araçgereç yeteısızlığındcn çok "kötÜ yönetim"ın hatta, "yönetimsizliğin" rol oynadığı dıkkatı çekıyor Kaınu hızmetleı rnde egementalınanyoğun burokrası ve katı mer kezıyetçılığın yanı sıra yorıetıcılerın seçım vc dtanmasında "işin uzmanı" olmak yenne "birilerinin adamı" ulmak oıüayışının da bunda onemlı payı bulunuyoı Orneğın, ulkemızde bır ılın sağlık yonetımındon sorumlu olan Sağlık Müdürlükleri, genellıkle vekaleten goıev ya pan ve çoğunlukla pratısyerı olan hekımlerce yonetılıyoı Hastanelorı rnız ıse genellıkle cenahı uzmanlığı olan "başhekim"leıce yonetılıyor Tıp kokcnlı olduklan ıçm ışletme muhasebe hukuk ınsan kaynakları yorıe tımı, toplam kahte yonetımı gıbı konu larda hıçbır eğıtımı olmayan bu kadro lar genellıkJe polıtık etkıleıle gorev ba şına getırıldıklerı ıçın yonetım konula ıındala yeteısızlıklorıne ek olarak yerel polıtıkacılann ıstoklerme de uymak zorunda kalıyoılar Yırmınn yuzyılla bırlıkte bır bılım halı rıe gelen ve 1950'leıııı başlarında degışen yone tım ve yonetıcı kavramlarmın bugunku anlamını şu şekılde ozetlemek mumkun "Yönetici, bilginin uygulanmasından ve performansından sorumlu olan kişidir." (1) Yonetım kavramı artık sadece kaı amaçlı tıcarı ku ruluşlardakı beden gucune dayalı ışler ıçın degıl. aksıne beden ışçısı olmayan kışılerın yaptıklan ışlerın verımı ıçın de gereklı bıı kavıam halıne gelmıştır Bu nedenle ozellrkle sdğlık scktorunde çağdaş yonetım anlayışı ve ükelerırun bılınmcsı gerekmpktedır Bu anlamda gelışmış ulke lerde olduğu gıbı bızırn ulkemızde de saglık hızmetleıı yonetımmrn "profesyonellerce" yurutulmesıne gerek var dır Profesyonelleşme bu "ış1 ın "meslek1 halıne doruış rnesı olarak tanımlanabılır ' Meslek' (professıon) olmanın başlıca koşullan ıse şu şoküde tanımlanıyor (2) 1. Tcon ve araştırmaya dayanan, uygulama becerı len gcrektıren ozel bılgı bırıkımının olması, 2. Gırış ve uzmanlaşma standartları ıle resmı ma kamlarca kabul gorerı bır eğıtım suıecmırı olması, 3. Ozel bır alanda uygulama yetkısınm bulunması ve kendı ıaalıyetleı ını donotlcyebümesı, hesabını verebıl rnesı 4. Bııeylere hızmet sunarken topluma hızrrıel anlayışına dayanan bır etık yakldşırnının bulunması Bu koşullardan da arılaşılacagı uzeıe bıı "ış"m "meslek halıne donuşmesındekı en onemlı ozellık 'oto nomı' yanı o/.etklık kazanrnasıdıı Yenı gelışen heı meslek "profesyonel emperya584/16 lizm" olarak tanımlanan kendı ozel guç alanıru tanımla maya ve genışletrneye çalışmıştır (3) Gunumuzdekı meslekler ıncelendıgınde yaşanan bu surece uygun olarak en eskı mesleklerın hekımlık, avukathk, askerlık, gıbı yenı rneslekleıe kıyasla dıyetısyenlık fızyoterapıstlık gıbı daha yetkın, daha saygın ve daha otonom olması guç alanı nm genışlıgınden kaynaklanıyor Yonetım konusunun 20 yuzyılda bılım halıne donuşmesı üe bırlıkte bu alanda da yenı uzmanlıklar yenı meslekler, başka bu deyışle yenı yetkı ve guç alanları ortaya çıkmaya başladı Sağhk Yöneticiliği bunlardan bırısıdır , Saglık yonetıminm tarıhınde, hemen her ulkede hekımlerın bu alanda donemsel ağulıklan oldu gu dıkkatı çekıyor Ornegın ABDde başlangıçta saglık kuruluşlaıı, aynı zamanda bunlann sarııbı olan hekımlerce yonetıhr ıken, da ha sonra bu ışırı yenı qelışen sağlık yo netınlerme bırakıldığı, son yıllarda ıse gerek hekım sayısındakı fazlalığın zorlarridsı, geıekse hekımlerın sağlık hızmetı uretınundekı rolunun onemı nedenıyle sağlık yonetıcılığı alanma hekımlerm yenı den hakırn olmaya başladığı goıuluyor (4) Ulkemızde ıse hemen her donemde Sağlık Yonetıcılığı hekımlerm tekelınde kaldı sağlık yonetıcısı yetıştumek amacı ıle 60'lı yıllarda açılan Hacettepe Sağlık Idaıesı Yuksekokulu mezurılarına bıle sağlık sekiorunde yeterınce ak tıl rol verılemedı Sağlık yonetıcılığı bır yana, hekımlrk dışındakı tum dığet sağlık mesleklerının yakın zamana kadar "yardımcı sağlık personeli" olarak nıtelenmesı bu tekelcüığın ve helam egemenlığının tıpık bır gostergesıdıı Aslmdd sdğlık hızmetlermın ozellığı dıkkdte alındı ğmda hekımleı ın yonetım surecınde yer almasınm kaçı nılmaz olduğu goruluyor Tıptakı aşırı uzmanlaşma, yenı tcknolojılerın kullanımı gıbı etkerüerın yanısura acıl vakalardakı karar mekanızrridsmda soz konusu olan belırsızlıkler ve hastalıkların tdrn tedavısıne ılışkın bılgılerın karmaşıklıgı hekımlerı her zaman yonetıcı, en azından klınık yonetıcı olmaya zoıluyor (5 6) Sağlık hizmetleri gelışmış ulkelerde bıle yıllarca "aşırı idarecilik" ve "yetersiz işletmecilik" anhyışı üe yurutulmuştur (7 8) Hekımler arasmda sağlık yonetıcılığıne ılışkın olarak yapılan araştırmalarda çok farklı sonuçlara rastlanıyor Hekımlerın bır kısrnı ıçuı yonetım ve ışletmecıhk konulan ge reksız zaman kaybı olup başka profesyonellerce yurutul rrıesı daha uygun ıken, bır kısmı ıçın ıse sağlık hizmetleri nın yonetımı hekım dışı profesyonellere bırakılamayacak kadar onemlı ozellıkler taşımaktadır (9) Başka profesyo nellere bırakılmasına kdrşı olanlann başlıca endışesı 'hastalık" ve "hasta" kdvramlarına yabancı olan profesyonellerın kaynak kullanımı vc oncehklerm saptanması ko nusunda ınsanı değerlerden çok, parasal değerlere gore haıeket edccoğı duşuncesme dayanıyor Hekımlerm yonetıcılığıne ılışkın olarak başlıca uç tuı yonetın hekım tanımlarnası yapılmakta (10) % a) Yöneticiliği meslek olarak yapan hekimler Bu tur hekımler yonetım ve ışletme bılgıbecerüerı ne sahıp olarak tarn yetkı ıle bu bolgenın bu kuruluşun ya da bır hastanenm yonetımınden bıımcı derecede sorum ludurlar. ABD'de bu tur yonetıcı hekım yetıştırümesıne son yıllarda buyuk onem verılmektedır b) Konumları gereği yöneticilik yapmak durumunda olan hekimler Klmık şeflerı, servıs sorumlulan bu gıuptadır Bu tur yonetıcıhekımler konumlan qeteğı tam zamanlı olmasa da yöneticilik yapmak zoı undadırlaı c) Uzmanlıkları gereği yöneticilik yapmak zorunda olan hekimler Bıyokımya, mıkrobıyolojı, radyolojı, nukleeı tıp, iddyasyon onkolojısı, fızıktedavı gıbı laboratuvara dayanan ya da çeşıtlı branşlardan tekruk elemanlaıla bulrkte çalış mayı gereklı kilan uzman hekımler kendı alanlarında aynı zamanda bırer yonetıcı olmak durumundadırlar Konumu ne olursa olsun hekımlerm yonetıcı olması durumunda çağdaş yonetım ve işletmecilik bılgı ve becerılerı ıle donanımlı olması bır zoıunluluktur Ustelık sağlık kuruluşlarmm yonetımı herhangı bıı ıktısadı ışletmenın yonetımınden çok daha kaımaşıktır Bu yandan yerlerm sılındığı, patates soğan ıhalesının yapüdığı dığer yandan dd beyın amelıyatlarının gerçekleştırıldığı bır ışletrneyı yonetmek salt tıp eğıtımı ıle başanlar^ılecek bır ış değıldır Ozellıkle hastane yonetımmde , otelcılıkhızmetleıırun yanı sıra ozellık arzeden tanı ve tedavı hızmetleı mın de verımlı bır bıçımde yurutulmesı soz konusuduı Ulkemızde halen bu amaçla uç unıversıtede mezunıyet sonrası eğıtım pıogıamları yurutuluyor Ancak bu progrcimlarda da bu kaımaşa soz konusudur Hacettepe Unıversıtesı Sağlık Bılımlen Enstıtusu nde yuıutulen Sağlık Kurumları Yonetıcılığı Yuksek Lısarıs ve Doktoıa pıogram lan bu unıversıtenın Sdğlık Iddresı Yuksekokulu nun so rumlulugundd ıken, Istanbul Unıversıtesı Sosyal Bılrmler Enstıtusu nde yurutulmekte olan Sağlık Kurumları Yonetıcılığı Yuksek Lısans ve Doktora Programları Işletme Fakultesı nın sorumluluğundadır Maınıaid Unıveı sıtesı nde ıse Sağlık Bılımlen Enstıtusu nde yurutulen Sağ lık Kurumları Yonetıcılığı Yuksek Lısans Pıogramı Tıp Fakultesınden bır Urolojı uzmanınm soı umluluğundadır Ozetle, sağlık alanmdd profesyonelleşme konusu tum dunyada ve ulkemızde bır "gereklilik ' hatta 'Vorunluluk' olarak kabul gormekle bırlıkte yenı bır meslek turunun ortaya çıkışmm ve guç alanının belırlenmesı san cıları çckılmektedır Kaynaklar: 1 Drucker PF Kapıldlıst Otesı Toplum, lııkılap Kıtahpvı Anka Ofeet, Istanbul 1994 s 69 2 Hannay DR Lecture Notes on Medıcal Sonology Blackwell Scıentıfıc Publıcdtıoııs 1988 s 191 3 Hdnridy DR Lectuıe Notos on Medıcal Socıoloqy Bldckwell Scıentıfıc Publıcatıons 1988 < 193 ; 4 Duran Aıenns 1. A/sfura MB Mora |I' The Kole ol Ductuib ds Health Care Managers An Internatıonal Perspectıve Socıal Scıence and Medıcıne 1992 35(4) 549555 r > Preıdson E Professıon of Medıcıne A Study of the Socıology of Applıed Knowledge Harper & Row Nf>w Yoık 1970 6 Luke RD Begurı JW Induatıy dıstınctıveness Irnplıcatıons foı strategıc rnaıwgempnt ın hoalth care orqanızatıons In Heath Scrvıces Managpment (Fdıted by Kovneı Ar Neuhauseı D), s 3555 Health Admınıstratıon Pıess, AnııArboı 1990 7 Hunter D] Copmg wıth Uncertaınty Polıcy aııd Polıtıcs ın the Natıonal Health Servıce Reseaıch Studıes PressA/Vıley Chıcester, 1980 8 Harnson S Mandquıg the Natıondl Health SPIVICP Chapman and Hall London 1988 tors on mdndgement and adrnmL'îtratıoıi Communıty Mpdıcıne 1988, lü s 19 32 10 Perey B] The 10le of the physırıan manageı Health Management Forum, 1984 s 4HS5 11 Taylor R], Taylor SB (eds) The AUPHA ManuJ of Health Servıces Mandgemen Aspen Publıcatıon.s Matyland 1994 s 17 (*) Prof Dr Marmara Unıversıtesı Sdğlık Eğıtım Fdkultesı Dekanı 9 Parkhouse J Ellın D] Paıkhouse HF The VIPWK nf dor