Katalog

İnsanın değişmez doğası Levent Mete (*) A menkan sınemasına gorc, msanlık tarıhı Vılma ve Fred Çakmaktaş la başlar Hollyvvood kullıyatı ıçınden goçıp Jetgıller le uzak bır gelecek zarnana dogru devam eder Aüe gezmelerı, ku çuk kdçdmnklar ev paıtıleıı ve patrondan zara ısterrıe ntuellen uzermde yukselen bır yaşarn tarzının "buyuk patlama' dan hemen sonra ortaya çıktığma ve evren bır "kaıa delık"to kayboluncaya kadar surup gıdeceğıne defalarca ıkna edılırız Kotu adamlar ve kadınlar bu yaşarn tarzını boz maya çalışır anrak başaramazlar Bınyıllaı geçer, bınalar ve kostumler degışır, ınsan degışmez Kamera bazen bırı bazen dıgerı uzerıne odaklanır Tavşan kardeş söylemi Tarıhın bu şekılde evcüleştırılmesı, kuçuk çocuklara, dogadakı hayvan ve bıtkı turlerını toplumsal tıplerle eşleyeıek anlatan masallan andırır Boylece surpnz lerlp dolu ve kdimaşık bır olgunun yerıne, basıt ve tanıdık bır olay orgusu geçırılmış olur Hollywood perdesmı aralayıp arkası' na bakarsani7 orada şaka yollu bır'îsrar • la gozden saklanan ve Amerıkan sınemasının gosterdıklerıne hıç benzeyemen bır toplumsal evrım surecıyle karşılaşırsınız Surecm başlangıcı, Fred Çakmaktaş'ın ha yal bıle edemeyecegı bır yoksunluk donemı ıçınden çüap gelır Gardrop tarihi Bu yaklaşım tarıhı bır kıyafet balosuna donuşturur Sankı bır Amerıkan kasaba sınm msanları toplu halde küık degıstınp beşbın yıl once yaşanmış olaylan canlan dırmakta, ertesı gun yıne aynı ınsanlar bır daha kılık degıştmp uçbm yılında geçen bır uzay yolculuğuna katılmakiadırlar Du şunme bıçımlerı, ılışkı tarzları ve davrdnış kalıplan ayrudır Magarada ve uzay yolcu lugunda aynı kuçuk çıkarlan gozetır aynı esprılere gulerler İnsanın zamanı durmuş eşyalann zamanı üerlemış gıbıdır "Insan dogasırun ve üışküerının degışmezlıgı yasası' bılım kurgu roman ve filmlerındeka kahramanlan zor durumlara sokar Farklı bır zamanda yaşadıklan go runtusunu oluştutmak ıçın ışlenmemış hay van pofatlcirı ya da metal takvıyelı elbıseler gıyer tuhaf taküar takar telaffuzu zor yer ısımlerını ve kımya formullerını andıran zaman bırımlerını yıneleyıp dururlar Sankı, karşı komşunu/ soba yaldızıyla baştan ayaga boyanıp gelmış, tuhaf bazı şeyler soylemektedır Onun kım oldugunu anlar oldukça şaşınr ama tatsızlık çıkmasın dıye anlamazlıktan gehrsınız racak bazı ı/ler bııakdrak ortadan kaybol du Bır başka deyışle bugunun tek eşlı ve ataerkıl aılesı, bın yıllarla ıfade edılen uzun bır donusum surecınm yalnızca son basamağıdır Dolayısıyla, tarıh oncesınden gelecek bınyıllara uzanan bır donem boyunca degışmeden kalan bır aüe yapısı kavramı, en ıyımser yaklaşımla, varolan toplumsal yapının donuşumu olasüıgından endışeye kapüan ve bu endışeyle tavşan kardeş soylemı"ne sıgınanlann dıleklerını yansıtabılır Geçmıs gıbı, gelecek de bugunden ongorulomeyecek bırçok farklı toplum ve aüe bıçunıne" gebedır Morgan, bu olguyu aüe bıçımlerı yonunden ele alırken şoyle dıyor 'Verılebılecek tek yanıt, toplum üerledücçe aüe kurumunun da geçmışte oldugu gıbı degışecegıdır Aıle kurumu toplumsal sıstemın urunudur ve onun kul ulus, uygaılık ve kulturlerde degışık ad larla anüıp hep aynı prototıpe ındırgpnpbılen Ana Tanrıça dını, başka bır tarırı (iuzenıru sımgdeyen ve kadının egemen oldugu anaerkıl bır duzpnın ızlerını taşır Soz konusu mıtleı bugunun toplum sal orgutlenrnesının çekrrdegını oluşturan aıle yapısının mutlak ve tek bıçım olmadıgını gosteren kanıtlar arasında yer alırlar Hollywood masallarmın ınsanldra ne 9 zararı var Büımsel araştırma bır taraftan kendı yolunda üerlerken ote yandan so kaktakı adamın Pred'ın gulunçluklenyle oyalanıp hoşça vakıt geçırmesının ya da "Yıldız Savaşlan" turunden hafıf macera fümlerıyle hayal âlemınde bır gezmtı yap7 masının ne gıbı bır sakmcası olabürr Bu sakınca, verüı toplumsal durum dışındakı varoluş olasüıklarının sıstemlı bır şeküde yok .sayılmasıdır Soz konusu yaklaşım bılımırı venleııyle dogrudan ho saplaşmaz, ancak bunlan yok sayan bır soylemı sureklı yıneleyerek, toplumu bır yanlış büınç bombardımanı altında tutar Amerücan orta sınıf yaşam tarzının globdlleşme' adı altında tum dunyaya yayılmakta oldugu bır donemde, geçmışı ve gele cegı de bu şeküde kendıne mal etmeye çalışması, farklı bır ydşam bıçımıne yonelık umuüarı toplumun zıhnınden tumuyle sümeye yonelık ıncelüdı bu sal dındır ' Insan dogasının ve ıhşküprının degışmezlıgı yasası nın dışına çıktıgınızda gelecegın ydşam bıçımlerını hayal etmeye başla yabılırsınız Orada, geçmışın zengın deneyımlermm ışıgı altında duşunulmeyı bekleyen olasılıklarld kdrşılaşırsınız Yazıyı bıtırmeden once bu ola sıhklar uzerıne duşunmenın en parldk orneklermden ıkısme değınmek ıstıyorum Bunlardan bırısı Çernışevskı nın Nasıl Yapmalı'" adlı romanı Yazar romanda farklı ınsan ılışküerı konusunda akıl yurutmenın otesme geçıp yenı bır ya şam biçımı onerıyor Dığen, Ursula K l.eGuın tarafından yazüan ' Karanlıgın Sol Elı' adlı büımkurgu klasıgı LeGuın, kendısıne büımkurgunun en onemlı üa odulu olan Hugo ve Nebu la yı kazand^an kıtabında cınsel kımlıgm toplumsal guç aracı olarak kuüanılmadıgı bır gezegendeh olaylan anlatıyor Soz konusu ornekler yaratıcılıgın, populer büımkurgu yazmı ve sınemasının ne derüı otesıne geçebüdıgını gosterıyor ve pıyasd kdygısı ve ıktıddra yaıanma zorunlulugu taşımadan duşunebüen sanatçılann gelecege üışkın hayallerını ızlemenm tadmıduyuıuyorlar Eğer Amerıkan büınç endustrısırun konfeksıyon ışı urunlenyle yetınrnek ı&temıyor ve gelecegın ozgur bır büınçle na sü duşunulebüecegmı merak edıyorsanız Çernışevskı ve LeGuın'ın kıtaplannı okuyabüırsıruz (*) Ataturk Egıtım Hastanesı Psüayatrı Klınıgı, Basın Sıtesılzmır 572/11 Zaman yolcuları arasında en buyuk kalabalıgı Amerıkan sıgır çobanlan oluştu rur Uzak bır gelecek zamanda, atlar degışını geçırıp roket bıçımım almış sılahlar kurşun yerıne ışık toplan atmaya başlamıştır Ancak adamlar yıne bızım adarrüardır Erkekçe dovuşur", attıgını vurur savaşı kazanırlar Haydutlann durumu da pek degışmernıştır Terzı, makyoz ve kuaforler tarafından olabüdıgınce acayıp hallere so kulduktan sonra kahramanlara yem olsun dıye ortaya sahnırlar 1 Conan" gıbı tarıh oncesı zamanlan anlatan fılnüerde de, bıraz dıkkatlı bakarsanız, "Vahşı Batı"dan tanıdıgınız kışüüdenn kanlı cenk sahnelerı ıçınden sıze goz kırptıklannı gorebılırsınız Tum bu fılmlerde, orta sınıf degerlerının temsılcılerı, onlara zarar vermek ısteyen koru adamlaı ve kotu adamlara engel olan ıyı adamlardan oluşan bır uçlu ışbaşındadır Soz konusu uçlu, dorduncu boyutta dolaşmaya çıkmış bır gezgınrı çadır tıyatrosu gıbı zaman ıçınde yer deCfiştırır Zaman yolcusu kovboylar Morgan ın Eskı Toplum adlı yapıtının gırışıne koydugu alıntıda Horace bu başlangıcı şoyle tanımlıyor "Konuşmasız, dıl bılmez ve ınsan onurundan yoksun bır kalabalıktı ük topraklarda bır çeşıt hayvan olan ılk ınsanlar oluştugunda gorulen Topladüdan meşe palamutlan ıçın bann düdan ınlerı ıçın pençelerı ve yumruklarıyla, sonraları sopalarla ve en sonra da sılahlarla dovuşup dururlardı Seslerı, duşuncelen ışaret edecek sozcuklerı ve ad lan kullanmayı ogreranceye dek, boyle surdubu" "Bundan sonra ıse, savaştan kaçındüar, surlarla çevrüı kentler kurdular, yasalar yaptüar, hırsız olrnasın haydut olma sm zına olmasın dıye" Ardından, kolecı feodal kapıtalıst toplum bıçımlerı ve sosyalıst toplum denemelerıyle geçen bır toplumsal donuşum surecı yaşandı Tbplumlar donuşurken, aıle bıçımlerı de degışım geçırdı Tek eşlüık ve çok eşlüıgm egemen oldugu, ataerkü ve anaerkü bırçok aüe bıçımı sahneye çıktı ve aralarında antropolog, arkeolog ve top lumbılımcüen yuzyülar boyunca ugraştı turunu yansıtır Tekeşlı aüenın buyuk olçude uygarlıgın gelışmesının bır sonucu ola rak ortaya çıkması ve modern zamanlarda da gelışmesını hıssedüır derecede surdulebümesı g±ıi, cınsıyetler arası eşıtbk gerçekleşınceye dek aüe kurumunun daha da gelışebüecegı duşunulebüır Uzak gele cekte tekeşlı aüe toplumun gereksınımle rını karşüayamayacak duruma gelırse uy garlıgın devamlı üerlemesı sonunda üerde ortaya nasü bır kurumun çücacagmı şımdıden kestirmek olanaksız gorunmektedır" Mitolojinin tanıklığı lıısanlık tarüıı boyunca farklı toplumsal orgutlenmelenn ve aıle yapüannın varlıgını destekleyen venlerden bırısı de "Ana Tanrıça mıtosları' dır Odysseus'u donuş yolculugundan alücoyan Kalypso'yu ve Anadolu nun Ana Tdnrıçası Kybele'yı konu alan mıtoslar bunların en yaygın büı. nenlendır Azra Erhat a gore, tarıh oncesının en gerüerınden tek^tannh dırüenn yerleştığı donemlere kadSr uzanan ve bırçok