Katalog

Evrende yaşadığımız yer: Güneş sistemi Yeni bilgiler ışığında Güneş Sistemi ve gezegenleri anlatan kitap Boşlukta 1 i mılyar km çaplı bır duşunun Bu dıskm ıçınde nıerkezde Guneş dedıgımız bır yıldız etrafmdd dolanan 9 buyuk ve yuzbınler ce kuçuk gezegen gezegenlerın et rafinda dolanan çok sayıda uydu donmuş hıdıokarbonlardan oluşan ve Guneş e yakldştıklanndd ışınım yayan kuyrukluyıldızlar, Dunya atmosferıne qırdıklprınde surtunmeyle yanardk kayan yıldızlan oluştutarı meteorlar ve nıhayet Guneş terı yayılıp bu dıskı tarnarnen dolduran gaz ve toz hepsı bırlıkie Guneş Sistemi nı oluşturur lar Astronomı profesoru Osman Demircan ve ogren cısı Gözde Bayer ın bırhkte yazdıkları Güneş Sistemi kıtabında (Doruk YayımnlıkAnkara tel faks 435 24 97) uzaydakj yenmız boyle tdnımlanıyor Bunama ile nasıl başa çıkılır? Yard. Doç. Dr. Nesrin Özkan Aşti Dunya'da refah arttıkça yaşam beklentüerı uzuyor ve yaşlı nufusun sorunlan da bazen toplum saglıgının odak noktalarından bırı oluyor Yaşlı nufusun cn onemlı sorunlanndan bırı bunama demans olaylarıdır Florence Nıghtıngale Hemşıre lık Yuksekokulunda Psıkıyatıı Aridbılını uoıı J jieıırıı uyesı olan Aşti, ulkemızde yaşlı nufusun buyuk çogunlugunun bakımını çocukları veya yakınlan ustlen dıgı gerçegınden hareketle yaşlılann bakımını kolay laştırmak amacıyla bu el kıtabmı hazırladı Aşti kıtabında bu onemlı sosyal soı urıu ^ 1 başlıklar altında 1 ıncelıyor Yaşlılık ve Demans bdkıırıın ustesınden qelme sorunlaı la yuzleşme destek sıstemler Kıtap bu ana bolumler altında yaşlılık ve hızmet alanları demanslı ve aılesı zıhnı melekelerm kaybı gunluk yaşam rıskler ve tehlıkeler başa çıkmayı kolaylaştırınlar bakımı kolaylaştırınlar demanslıların davranış bozukluklannın degprlendırılmesı ve başa çıkma ve bakımı kolaylaştırıcı duzenlemeler ara başlıklanyla konuyu kolay anlaşılır kılıyor Aşti kıtabının gırış bolumunde şoyle dıyor Yaşlanma ıle bırhkte fızıksel dpgışımlprp bağlı olarak ruhsal bozukluklar yuzde 23 oranında gorulmektpdır Bıreyın ışlevlerınde aksama yetprsızlık ya da yıkım sonucu oluşan organık kokenlı ruhsal hastdlık olan demans çok etkenlı bır yaşlılık hastalıgıdır Bılınç bozuklugu olmaksızın hafiza duşunce yargüama ve kışılığın genel bozulmasıdır Isteme Florence Nıghtıngale Hemrışelık Yuksekokulu Kutuphanesı (0? 1 ? ??4 49 87 ev 288 48 10) ve Nobel Tıp Kıtabevı (216 585 67 46) oluşturulmaya çalışılması zaman ıçensınde somut bır sonuç vermeye başlamıştı Nısan 1790'da Talleyrand (1754 1838) Fransa Ulusal Meclısı nı toplayarak ulusla rarası çapta benımsenecek agırlık ve uzunluk bırımlerının saptanmasını ıstedı Fransız Akddemısı ternel bırımın Ekvdtorla Kuzey Kutbu drasırıddkı ydy uzunlugunun on mılyonda bırıne eşıt ol masına karar verdı Bu bırıme' metre' adı verüdı ve dıger uzunluk olçulerı de bu bı rımden turetıldı I ler kenan bır metre olan su dolu kup harmmın agırlıgı da agırlık bı rımı 'ton olarak kabul pdıldı Kaynaklar: Boorstin, J.I. (1996) Keşıfleı ve Buluş lar Turkıye lş Bankası ss 659 (çev Fatoş Dıl beı) Westfall,R.S. (1995) Modern Bılımın Do^uşu TUBITAK Populer Bılım Kıtapları Dızısı 4 ss 190 (çev Isnıaü Hakkı Duru) Yıldırun, C (198V) Bılım Tarıhı Rpm7i Kıtapfvı ss 303 Yüduım, C. (199fa) Büuııııı ün culerı TUBITAK Populer Bılım Kıtaplaıı Dızısı 9ss218 (*) Prof Dr Istanbul Teknık Inıvenıtosı Insaat Fakultesı 80626 Maslak Istanbul Tel (212) 285 37 35 Fax (212j 285 37 10 bulu@sarıyer cc ıtu edu tr Güneş Sistemi 12 mılyar km çaplı Guneş Sıste mı nı kuyı ukluyıldızların depo su durumundakı Kuıper ve Oort kuşagı kuresel bır şekılde dışardan sarar Oort kuşagı Guneş ten bu ışık yılı uzaklara kd dar yayılmıştır Bu kuşakların Guneş Sistemi nın oluşumundan arta kalan ve planetesrmal de nen cısımlerden oluştuguna ınanılmaktadır Bugun bu kuşaklar dd Guneş Sistemi nın uyelerı sayümaktadırlar Kıtabın onsozunden yararlanarak ozet tanıtımı sur durelım Dunyaya dışardan bakabüdıgımızde çok ozol bır yerde yaşadıgımızı ve Dunyayı gozumuz gıbı koru mamız gerektıgını anlarız Kıymetını bılmek ıçın sadece Dunya yı tanımak yetmıyor çevresmı dığer dunyaları evrenın değışık koşelerındekı koşulları evrenın ıçınde yaşadigırnız yerı ıyı tanımamız gerekıyoı Dındrrıık bır gezegende yaşıyoruz Yeı kendı eksenı etrafinda do neıken Guneş çevresınde de bır yorunge hareketıyapı yor Yorungesı 150 mılyon km çapında daıreye yakın bır elıpstır Yorunge hızı sanıyede 30 kmdır Modern sılah Ididan çıkan mprmı hızının bıle sanıyede bırkaç kılometreyı geçmedıgım duşunursenız Dunyanın uzayda ne kaddr hızlı hareket ettıÇını gorursunuz Dunyanın uzerınde ydşadıgımız halde ıvmesı kuçuk oldugu ıçın bu hızlı ha leketı hıssetmıyoruz Dunya bu yuksek hızla uzayda sav rulup gıtmıyor ' Ayııca Cuneş Sistemi uzak geçmışte supernova patlamaları üe supurulen ve local buble denen duşuk yogunluktakı bır uzay boşlugunun ıçınde yer almaktadır Guneş Sistemi nın kendısı de zaten supernova artıklarından oluşan metal bollugu fazld ıkmcı veya uçuncu nesıl bır oluşumdur Bu oluşum uzdyda bır butun olarak 20km/sn hızla Çalgı takımyıldızı bolgesıne doğru yolalmakta ve ayııca çevıesıyle beıaber ıçınde bulun dugu galaksının merkezı etrafinda 220 km/sn hızla yo runge hareketı yapmaktadır Guneş Sıstemının ıçınde bulundugu galaksı Samanyolu Galaksısıdır Yaz aylarında ve açık bır gecede yıldızlar arasında ışıklı bır şerıt gıbı gokyuzunu susleyen Batı kulturlerının sutyolu Dogu kulturlerının de barnanyolu olarak bıldıgı oluşum ışte bu Samanyolu galaksısının kollarından bırıdır Kıtapda uzay araştırmalan konusunda kısa bılgı verıldıkten sonra Guneş Sistemi genel ozellıklerıyle tanı tüıyor oluşumu ve evrımı anlatılıyor Daha sonra sıste mın Pİemanları Guneş Merkur Venus Dunya Mars, Jupıter Sdturn Uranus Neptun Pluto kuçuk gezegenler kuyrukluyıldızlar dığeı guneş &ıstemlen başka dunya larda yaşam tanılıyor Kıtabın sonunda Guneş Sistemi hakkında çızelgeler kaynaklar ve renklı fotograflar yer alıyor Bilimsel bilginin paylaşımı Robert Hooke şu sozleıle dıle getırmıştu Kımsenın sozune guvenme kendın araştır Bılgınm yenı tanımı, deneyımın ozel bır >eklının urunuydu yanı deneyın Kralıyet Topluluğunun bıı dıger amacı da konuşma şekallerınde reform 'Akademmın kuruluş ve çalışmd yaparak duşunmeyı kolaylaştırmaktı amacı (Teolojı MelaJızık Ahlak Polıtıka Butun uyelerınden drüaşılır abartısız ve Gramer, Retorık ve Manükgıbı şeylere bur yalın bır konuşma şeklını benımsemelerınunu sokmaksızm) Doğada olup bıtenîer ve nı her şeyı materndtıksel bır açıklıkld bu aıada sanat uıetıın mekanık uygulu ıfade etmelerını ve zarıf sozler yerıııe malar mafone ve deneysel buluşlar çıftçı, tuccar ve sanatkârların dılıru kullan uzermdeh bılgüenmızı gehştırmek halen malarını saglamaktı kaybolmamış bu tur çahşmalan Büımsel dılın yalın olması yeterlı de canlandırmak, her turlu sıstem, teon, ılke, gıldı Kesın ve mumkunse uluslararası ol hıpotez element, doğal matematıksel ve malıydı mekanık deneylen mcelemek antk ve ç.dKralıyet Topluluğunun kuralı ıse Heı ğdaş yazarlann bu konularda toplayıp kaynerede bır deney yapılmışbd orıurı kendı detüklen deneyımleıı gozden geçırmek uyelerınce tekrdrmı sdglamak Deneyımı Sonuç olarak Doğd ve sanatm urunu tum deneye donuştuıebılmek ıle olçum ve he olgulan açıklamak ve olup bıtenlerm saplamalaı ıçın evrensel bu dıl olmalıydı ncdenleımı tasyonel yoldan anlamak ıçın Matematık çagdaş bılım dunyasının Latın tam ve sağlam bır bılım sıstemmı kurmak ce'sı olacaktı ve Latınce nın yaptıgı gıbı ve gehşürmek tum engellen aşacaktı O gune kadar kul Kralıyet topluluğunun paıolası 'Nulluıs ın Verba' ıdı bıı başka deyışle lanılan olçuler vucutla ılgılı olçulerdı Parmdk aydk gıbı olçulerdı Aynı zanıanda a gırlık ve para bırımlerınde " pound" kullanılmaktdydı ama kullanılmakta olan en az uç fdiklı pound vardi Ornegın bır ga lon şaıap olçu olarak bır galon Ingıbz bı rasına eşıt degıldı Avrupa nm dıger ulkelerınde de durum aynı şekılde karışıktı Fransa dd kulla nılan agırlık ve uzunluk bırımlerınden oluşan bır so/luk ıkı yuz sayfadan az degıldı Matematıkte basıt bı: gosteı ım şeklı olan ondalık sistemi Belçıkalı Simon Stevin bulmuştur (1585) Stevın ın çozu mu butun kesırlı bırımlerı tam sayı olarak ele almakü Ornegın bır sayısal deger olan 4 29/100 yerme en kuçuk bırım olan 1/100 e ındırgeyıp 429 bırım olarak tanımlanmıştır Stevın ondalık noktayı duşunmemış ti John Napier (1550 1657) Iskoçya'lı bu matematıkçı ve logarıtmanın da yaratı cısıdır Napier ondalık nokta yı kullana rak butun ondalık kesırlerı gunluk kulldnıma uyacak duruma getırmıştır ?9/100=0 29 Olçuler ıçın evrensel bırımlerm 568/21