Katalog

nın elektrıksel uyaranlara yanıt verme yetenegını artırır Bellek konusuyla ılgılı ılk yazımızda verdıgımız ornek anımsanacak olursa bu dururrı kum tepesırıe daha sonra dokulen suların, ılk akan suyun açtığı oyukJar boyunca kolaylıkla akıp geçmesıne benzer Sınır hucrelerınde uzun surelı gerılımın oluşması öğreıune olayı de gcrçekleşır Ogrenme olayı bırçok kez yınelenırse oğ renme olayının yer aldıgı sınır hucrelerınde sadece sonrakı elektrıksel degışıklıkler daha guçlu daha kolay gerçekleşmez, ayra zamanda yapısal degışıklıkler de oluşur Ornegın bır sınır hucresınden dığer sınır hucresıne elektııksel akımın geçtıgı degme noktdları olan bır sı naps denüenyapılaıın sayısında artma olur Hatta sınaps ların yuzeylerı genışler ve boylece akım geçırgenlüden artar Yapüan bır deneyde, yenı dogmuş farelerden bır kısmı uyarıcıdan zengın, dıger kısmı ıse uyarıcıdan fakır ıkı ayn ortama konularak bu ortamlaıda uzun zanıan tutulmuş Uyarıcıdan zengın oıtamda, yavru farelererın dıkkatlerını çekebüecek, donen tekerlekler, merdıvenler kaydıraklar, oyuncaklaı varmış Daha sonra bu farelerm beyınlerı ıncelenmış ve uyarıdan zengın ortamda yetıştırüen farelerm beym hucrelermın daha çok beyın damarlarının daha bol oldugu gorulmuş Bu farelerde, beymdekı sınaps sayısında % 25'e varan bır artma ve sınaps alanlarmda genışleme de saptanmış Ozetle bu bulgu bıze çevresel uyaranlann anla gın (zekânın) gelışmesındekı onemını gosterdıgı gıbı, uyarılann beymde yapısal degışıklıkler oluşturdugunu da gostermektedır Bırbakıma, ezbercı, edılgen, kalıplarla sınırh bır eğıtıme gore eleştırel akîı kulîanan, etkm bır eğıtımın beymde nasıl farklı yapısal degışıklıkler oluşturduğunun da somut bır orncğıdır bu deney Sınffdevrelerınde yapısal degışımlerm oluşmasıy la o smır aglarındakı anüar pekışır ve sabıtleşır Boylece kalıcı bügüer edrnılır Yapısal degışımlerm oluşması ıçın yenı proteınler uretılmesı gerekır Yenı proteınlerın uretılmesı genlerm ışıdır Oluşan uzun surelı akımm etkısının sureklı kalabılmesı ıçm genlerm (ya da proteın ureten DNA ların) aktıvasyonu koşuldur Gerçekten de uzun surelı potansıasyon arttıkça (ogrenme gerçekleştıkçe) smır aglarındakı bellekle ılgılı proteın mıktdrları artmaktadır Hatta ogrenme yetenegme bdcjlı olarak kışıler ard.sırıda bıle beyınuı bazı bolgeleıındekı protem mıktan degışıklık gosterır (protem kmase C mıktarı) ılgılı anıkn unutmuş olsanız bıle bu unutulmuş, daha dogrusu büınç altına çekılmış anılar sızı etkıler Sonuçları yonunden büınçlı olarak algılanır Bır başka ornek verelım Akıl hastalıklannda uygulanagelen bır amnezı (şok uygulamasından oncekı olaylan unutmak) oluşur Hasta uygıılanan ışlevı uygulamanm yapüdıçjı odayı anımsdmaz Ancak ertesı gun yme şok uygulaması ıçm aynı odaya almdıgında, bu odada bırtakım tatsız olaylann başma geldığını, bırtakım korkular yaşadıgını russeder Demek kı bılmçlı bellek bozuldugu halde, duygusal bellek bozulmadan kalabümektedır Unutma olayı Bellek bozukluklanna genel olarak amnezı (aolumsuz ek mnesısanımsamak) denır Amnezıler kabaca anterograd, retrograd lakuner olarak ayrılabılır HM olgusunda anterograd amnezı folay amndan başlayarak ılen donuk) ornegını verdık Lakuner amnezıde, bellekte kısa bır sureyı ıçeren kuçuk boşluklar oluşur (bolca alkol alımmddn sonra fılm "şerıdını koparmak" gıbı) Retrograd amnezıde ıse olay anından (ornegm kafaya gelen bır vuruşla)duzelme de o denh zorlaşır Agır retrograd amnezıde çocuklukgençlık anılan dahı unutulurken, hafıf şekıllermde unutma sadece son bırıb yüı kapsar Kısmen anterograd ve agır retrograd amnezı yapan hastalıkların başmda Korsakoff sendromu gelır Bu hastalık suregen alkol alımı ıle bırlıkte beslenme bozuklugu olan kışüerde oluşur Korsakoff sendromlu hastalar hıçbır şeyı bırkaç sanıyeden fazla akıllarmda tutamazlar Sureklı olarak unutkanlık çukurlanndan atlamak ıçm ugraşırlar Bu çukurlan akıcı uydurmalar (konfabulasyonlar) ıle doldurmaya çalışır lar Retrograd amnezılı hastalarm, sozcuklerm anlamlannı bıldıklerı ogrenmış oldukları devınsel becerılerı yıneleyebıldıklerı (sıgara ıçtıklerı, bıldıklerı bır çalgıyı tıngırdatabıldıklen, tesbıh çekebıldıklerı vb) gorulur Bu bulgu dd bıze Korsakoff sendromunda daha zıyade eksp lısıt (bılmçlı) bellegın bozuldugunu ve bu ıkı bellegm beymdekı yerleşımlermm de farklı oldugunu gosterır (*) Prof Dr, Akdenız Unıversıtesı Tıp Fdkultesı Norolojı ABD ıpuçlarmı bulmuş Radyasyon uygulanmış farelorm torunları tumorlerı engelleyen bır protem olan p53 sevıyesını drtırıyor Bu ıse mutasyonları onarması ıçm zaman sagldyarak hucre bolunmesını beklettırıyor Eger atom bombasmdan kurtulanlarm torurüarmda da aynı mutasyon olduysa, epıdemıyologlar bunu gozden kaçırmış olmalı, dıyor Wüey Spermler gelışmelerı sırasmda sadece kısa bır sure ıçın bu tıp mutasyonlara karşı hassas oluyorlar Boylece bırçok aüe etküenmeden kalabüıyor Ama bırkaçı bundan etküenıyor Yenı onlemler almak ıçm çok erken oldugu duşunuluyor VVüey'nm farelerme kansere neden oldbüecek kddar rddyasyon verümış Nukleer sanayıı ışçüerı büe bu kadarına çok ender olarak maruz kaldıgı ıçm aynı şey belkı ınsanlarda da gorulmeyebüır Selda Arıt New Scıentıst, 15 Kasım 1997 Duygusal bellek Yazımızın gırışmde duygusal (emosyonel) bellekten soz etmıştık Duygusal bellege bılmçlı olarak ulaşa mayız Duygusal bellegın sadece sonuçlan büınçlıdır Duygusal bır olay karşısında belırlı bır şekılde ya da bedenımızın duyumsadıgı şekılde davranmamız boyledır Bazı olaylar karşısmda tarafsız kalmamız, o olaylann olması gerektıÇmden farklı bır bıçımde bızı etküemesı o olayld ılgılı geçırılmış duygusal bırıkımlerle ügılıdır Ornegın, bazı ınsanlardan ük goruşte hoşlanmayabılırsı nız Bunun nedenı belkı de o ınsana benzer bır ınsanın vaktıyle sızı uzmuş sıkmtıya sokmuş olmasıdır Bununla Zehirlenmiş kalıtım ontgen ışınlarma maruz kalan fa reler uzermde çalışan araştırma cılar radyasyonun neden oldugu genetık bozulmanm onu ızleyen her nesılle bırlıkte daha dd kotuye gıdebüecegını soyluyorlar Eğer aynı şey ınsanlaı ıçın de dogruysa bu, radyasyonun tıpta ve endustrıde kullanımı ıçm bulunan gu venhk kılavuzlarınm yenıden gozden geçırümesmı gerektırecek R nlabılen kalıtsal yapıyla ılgılı kararsızlık denılen bır o/ellık Herşeye ragmen, bombadan kurtuldnların torunları uzermde yapüan çalış malardd kalıtsal bu etkıye üışkm kanıt bu lunamamış Ayrıca nukleer sanayundekı ışçüerının radyasyona maruz kalmasmm çocuklannın kanser olmasma neden oldugu ıddıaları da kesm gozukmuyor Sonrakı nesılleıde mutasyon oluş mamasmm sebebının, speım ve yumur talarm DNA'larını onarmaları ya da duzel tılemeyecek derecede zarar gormuş hucrolonn yok edılmesı oldugu duşunuluyordu Ancak Japonya'da, Kyoto'da veıüen bır konferdnsta radyasyon kaynaklı bazı mutasyonlarm hern kalıtımla aktanldıklan hem de her nesüle bırlıkte daha kotuye gıttüden ıddıa edüdı Bu ıddıayı ılen suren, Calıfornıa Hıroşıma ve Nagasdkı nın bomljdlanması ve nukleer sanayundekı ışçüerm radyasyona maruz kalmaları, msan gen havuzuna verılen zaıaılaıın devamlı ola cağı hakkındakı korkularını artırdı Yuk sek enerjılı radyasyon kromozomlara zarar verebüıyor Bu bozulma sperm ya da yumurtaldrdd ıse, kalıtımla aktarılabılıyor Aynca rddydsyon sadece yurnurla bolundukten sonra ortaya çıkan bır zarar vere bılıyor Bu ıse gelecek nesıllere de akta 568/14 Unıversıtesı'nden Lynn Wüey ve ekıbı, radyasyon almış ve almamış annebaba lara aıt embrıyolarm hucrelerının bolun me hızlarım karşılaştırmak ıçm bır 'rekabet tahlılı kullanmışlar 4 hucrelı normal bır fare embnyosunu, 300 tıbbı rontgen ışını dozuna eşıt bır radyasyon uygulanmış bır erkegm spermı üe edümış benzer bır embrıyoyla karıştırmışlar Ikı embnyonun hucrelerıru ayırt etmek ıçm bırmı floresan boyayla ışaretlemışler Babadan alman hucreler bırleşmeden 5 hafta once radyasyona tutulmuşldr Bırleştırılen embrıyolar 3035 saat buyudukten sonra, bu hucrelerm toplam huc relerm yansını oluşturduklan gorulmuş Ama, babalar çıftleşmeden 6 hafta once radyasyona tutulduklarında radyasyonlu hucreler embrıyodakılerm % 48'ını oluşturmuşlar Aynı test bu radyasyonlu babalarddn olan yavrularm spermlenyle tekrar edümış Bu kez oran % 44'e duşmuş Wüey, bu hucrelerm normal bolunme kapasıtelerını neden kaybettıgmm