Katalog

Uzun boy, gelişmişlik İnsanın çevre koşullanyla değişebilme yeteneğinin en önemli göstergelerinden biri boy uzaması. İdeal koşullarda insanlar hızla boy atıyor. Sağlık için en önemli altyapı hizmetlerini gerçekleştiren Hollanda'da erkekler, boy uzunluğunda Amerikalıları geride bıraktı. I nsanoglunun da ıçındc bulundugu pek çok organızmanın ortak ozellıgı olan şekıllerıebılme (plastısıte) yetenpgı dpgışpn çpvre koşullarına qoıe davıanış VP bıyolojık yapımn şekıl değıştırrnesı olarak tanımlanı yor IriKtjn vucudunun şekülenmesmde tek etmenın gen ler oldugu ınancının çuıutulmesı çovrosel etmenlerın en az qenlor kadar onenılı oldugu gerçegını ortaya çıkartıyor Şckıllcncbılmeyı bu baglamda ele alan bılırn adamlan bu yotenegı evrimin ince ayan olarak tarıımlıyor Şekıllenpbılmp o/ellıgı ılk kez bu yuzyılm ba^lann da teldffuz edılmeye başlandı Ancak büımsel olarak ta nımlanması 1969 yılırıda, Detıoıt VVdyne Devlet Unıversı tesı'nden bıyolojıkaııtropolog Gabriel Lasker taralın dan yapüdı 0 zamana kadar insanın tızyolojık ve psıkolojık oluşumunda başıolu genlerın oynadıgına ınanan bılım adamlaıı bu yenı yaklaşımı once kuşkuyla kdişıladılar Ancak çok sayıda bılımsel çalışma, çevrenm de en az genler kadar etkılı oldugunu gosteııyordu Bunlaım ıçın de en fazla ses gelırern, arıne sutunun sındırılmesı uze rınde yurutulerı çdlışmaydı Su örneği Bebeklerın sındırım sıstemı anne sutunun ıçmdekı şekeı laktozunu parçalayan bır enzım uretır Çocuk bu yudukçe bu enzım gıde rek azalır Yetışkın hale golcn insanın sutu hazmotmesı zorlaşır, sut genellıkle bagırsak gazlaıı ve ıshale yol açaı Sutun sındınlrnesınde ortaya çıkan bu guçluk Afrıka kokenlı Amcrıkalılarm, Amerıkan yerlılerınm, Asyalıların ve Akdemzlılerın yuzde 70 ve 90'ında gonjlur Oysa Orta ve Batı Avrupa'da yaşayan toplumlarda boyle bır sorun soz konusu değıl dır, çunku yuzyıllarca keçı ve sıgır besleme gelenegıne sahıp olan bu toplumldrın bıreylen her yaşta sut ıçmeyo alı şıkürlar Dogal ayıklama, zaman ıçınde laktoz geranın degışımp ugraırıasmd yol açmış ve sutun hor yaşta sındırılmesını saglarnıştır Hızlı uyuma iki örnek Bu oınekte goruldugıı U/PIP bellı çevreye veya duruma uyurn Sdglarnak ıçın yuzyülarla olçulen bır zaman dılımı gerekır Lasker ıkı çeşıt uyum surpcınm bu kadar genış bır zaman dılımıne gerekaınım duymadıgını ılerı suruyor Bırı vucudun sıcaklıga uyumudur İnsanlar soguk bır laşı yetersız ısınma olanaklarıyla geçırmek zorunda kaldıkJan zaman metabolızma hızını ayarlayarak vucut ısının yukselmesını saglar, yaz geldıgı za man metabolizma yıne eskı duzenıne doner Lasker'p gore hızlı uyurn olgusuna ikinci örnek ınsanların şekıllenebılme ozellığıdır Insan lann yetışkın hale gelebılmesı ıçm uzun yıllara ılıtıyaç duyması ve çok çeşıtlı çevrelerde yaşamak zorunda kalması (Kutuplar'dan Ekvator'a) ınsanların en değişken VP PII şekıllerıebılır can lı turu olmasına yol açrrııştır Insanların yaşadığı çevrpye koşut olarak "yogrulabılme" yetenegı rıp sahıp olmasının en tıpık gostergesı boy uzunluğuduı dı v Butun kısa boylu Hollandalılar Amerıka'ya mı goç et mıştı9 Yoksa Hollandalılara uzun boy geni mı aşılanmış tı' Gerçegm bunlaıla hıç ügısı yok Hem Amerıka'da hem Hollanda'da yaşam koşullarının gıderek duzelmesıne karşın Hollanda'nın koşullannın ABD yp oraııla dtiha hızlı duzelmesı Hollandalıların datıa fazla uzaınasina yol açtı Boy uzunluğunda rol oynayan faktorlerın ıçındc ço cugun ve annerun şekıllenubılme yetenegı en onemlı ct men Yetersız beslenen ve saghksız kız çocuklar çoğun lukla "kavrukkalıyor", dolayısıyla ureme sıstemı de aynı dogrultuda bu olumsuzluklardan nasıbmı ahyor Boyle kavruk kalmış bır kız hamıle kaldıgı zaman fetus yetermce oksıjen ve gıda alamıyor Bu saglıksız ortarııda buyu yen fetus, buyuk bır olasıhkla normal kılosunuıı altında doguyör Bu bebekler, saglıklı bebeklere oranla çocuk luk donemlerınde ve nıhaı boylarına erıştıklerı zaman normal kıloyla dogan çocuklaıa oranla kısa kalıyor F'ark lı boylardakı tek yumurta ıiazlerı uzermde gerçekleştırılen bır çalışma, çevresel faktorlerın onpmını net bır şekılde ortaya koyuyor Çalışma, anne karnında payına du şen plasenta mıktan, ıkızıne gore daJıa az olan fetusun, ıkızındpn daha kuçuk dogdugunu ve ılerı yaslarda da bu boyut farkını kapatamadıgını açıkça gosterıyor Bu draştırrnalardan çıkan sonuç, ortalama boy uzunlugunun, toplum sagügı konusunda barometrp go revı gormesı Bu yuzyıbn başında gerek ABD'dp gerek se Hollanda'da halk saglıgını korumak amacıyla pek çok onlem alındı Bunlann başında içme sulannın arıtılma sı kanalizasyon sistenünın yenılenmesı, gıda stan dartlannın hazırlanması ve en onemlısı sağlık sigorta sıstemının duzenlenmesı gelıyor Bu ıkı ulkede ortaya çı kan boy farkı, sağlık politikaların i ıkı y.ınhşlıkJardan Rekor Hollanda'nın 1850 yıllanııdd dunyarun en uzun erkeklerı ABD'de yaüdiken, 150 yü sonra dunyanın en uzun eıkekleıı sıralamasında ABD uçuncu korıuıııuna duştu 2000'h yıllara gırerkpn rekor Hol landalı erkeklere geçtı Pokı Amerıkalı erkeklerırı kısalmasma (veya ı Inllandalıldrın uzdmasma) yol aç.uı etmen ney 571/8