Katalog

benzer biçimde yapılmış daire planlı yapılar var. Kıbns'dakj Kirokitya yerleşmesi çaplan 3 ilc 8 m arasında degişen yuvarlak planlı yapılardan oluşuyor. Bunların duvarları altta taş olarak başlıyor sonra da kerpıçle surüyor Biçımleri an kovanlarını arıırnsatan bu yapüarın bır bölumu ıçle yatay olarak bolunerek iki katlı duruma getirilmişler. Bunların konut olarak kullanıldıgı, daha kuçuk ve tek katlı olanlarm iso mutfak, tahıl anıbarı ya da ışlık gıbı ışlevlerının oldugu sanüıyor. Sa yıları bıne yaklaşan bu yapıların 10 5650 dolaylarından kaldıgı duşıınıilııyor Çin'de bulunarı en eskı evler de İO G bin ile 3 bin yıllan arasında kurulnıuşlar. Burada önce topraga çok derırı olınuyan bır çukur kazılmış, bunun ustu de ahşap ve saman kııllanılarak ortulmuş. Benzer bir yapırn yonlernıne Japonya'da da rastlanıyor, kirni zanıan sıkıştırılarak daha saglam biı ternel oluşturulmuş. Amerika'dakı gelişme biraz dalıa sonra. Peru'daki Chilça evleri daire biı plan ustune yay biçıminde bükülmuş ince dallaı yerleştırılerek yapılıyorlarmış. Bu yapım yontemı Orta Asya göçerlerinm bozulup yenıden kurulabilen yurt adlı çadırlarına çok benziyor. Yurtların ustu hayvanpostlarıyla kaplanırken Chilca evleri bu amaç ıçm samandan yararlanıyor. Bez ya da derı çadırlara ıse pek çok ycrde rastlanıyor. rı gelecege ıletmek geregını duyuyor Bu insanları çok etkılemış olmalı, çünku pek çok kultür eski çaglardan berı gomut yapılanna önem vermiş, onları özenle biçimlendırmiş. Insanlar bu yapılann gelecege kalabılmesı ıçin kendüeri ahşap ya da kerpiç gibı görece daha az dayanıklı gereçlerden oluşturulmuş barınaklarda otururlarken, gomutleri taş gıbı daha dayanıklı yapı gereçlerıyle kurrnuşlar, Buyük bir olasüıkla yapı sanatının kokeni bu yapılara dayanıyor Bır nokta dikkatmızı çekıyor mug Gömütler ıçınde insanlarm yaşadıgı yapılar degil, onların da bır işlevi var ama bu başka turlu bir ışlev Gunumuze kalan en eskı anıtsal yapılar gömüt yapıları. Mısır'daki piramitler bunun en ıyı örnegi, Insanlar taşı kullanmayı bu yapılarda oğrenmişler, bu ya pılaıla duygu ve duşuncelerinı iletebilecekleri biçim dillerini gelıştırmışler. Gomutleıi hemen tapınakların ızledıgi görülüyor, onlar da çok farklı degüleı, onlar da içınde bıranmak amacıyla yapılnıamışlar, insanlarm dışında, ustunde vaı oldugu duşunülen güçlere aldanmışlar Eskı Yunan tapmaklarının ıçinde yalnızca o yapının adandıgı lanrı ya da tannçanın yontusu yer alıyor, dmsel torenler tapınagm dışında yapılıyoı. Oteki kultuı lerde de benzer örnekler var, kinıi Uzakdoğu tapınaklarınm içmde büyük bır Buda yontusundan başka bır şey olmayabılıyor. Bi çırnsel anlatım kaygısı bu yapılarda daha da inceltilmis, gelıştırümış. Kımı çok belirgin guzelduyu (estetik) kuıallanriH baglanmış, kımı ince ayrıntılaıla suslennıış. Kıbrn'taki Kirokitya yeHtfmesinde bulunan evler Yerleşik yaşam biçimi yapıları Sureklı yerleşik yaşama biçimlerini benimseyen toplumlarda yapı etkinlikleri de karmaşıklaşıyor, çeşıtlenıyor. Bunun en eskı orneklerinden bırı Anadolu'dakı Çatalhöyük'te. Yaklaşık olarak ÎÛ 62505400 arasına tarihlenen bu yerleşme 13 hektarlık biı alanı kaphyor, nüfusurıun da 4000 ile 6000 arasında olabilecegi hesaplanmış. Şimdiye degın açıga çıkarılan yaklaşık 150'ye yakın cvın planları dortqen. Yerleşmenm bır özellıgi butün evle rırı birbirine bıtışık olması, aralarında sokaklann bulunrnaması. Bunlaı duz olan çatılarının ustundeki deliklerden ışık ve hava alıyorlar, giriş çıkış da gone bu deliklerden sağlanıyor. Hacılar'daki benzer yerleşmenm ıse aşagı yukan 10 5400 dolaylarından kalmış oldugu duşünulu yoı. Bunları başka orneklerle çogaltmak olası. Bir bolurnu de gunurnuze kadar yaşanıını surduı ınuş kirni ilkel toplumların yapıları ile benzerlik gosteriyorlar. Onun ıçin bu noktada durup bunların mimarlık sayılıp sayüamayacagını tartışmakta yarar var Mımarlıgın kokenı bu ilk (ya da ilkel) yapüara mı dayanıyor? Kuşkusuz bu tur yapay fızıksel çevre oluşturma etkinlikleri ınsanlara bellı bır Jeneyım kazandırmış, onlardan bir şeyler oğrenmişler. Onlaıuı birer yapı olduk ları tartışma götürmez, Belli yapı gereçlerınden yararlaruyorlar, yapım yöntemleri var, ayakta durmalanru sağlayan taşıyıcı dızgelerı bulunuyor, bellı ışlevlerı var, Hatta yerleştinlmeleruıde de bellı ilkeleıe uyulmuş. Ama onları mimarlık yapıtı olarak nıtelendirmek kolay degil, saııat saymak daha da zor Bu örnekler yalnız ca fiziksel gereksinmeleri karşılamak amacıyla dluşturulmuş barınaklar Daha orıCH degirıdigırniz gıbı, hayvanlarm da burıldra çok benzer yapı etkinlikleri var Aralaıındakı aynuı rıedir? kullanılan yapı gereçlermin, yapım yorıtemlerinin koşullarmdan kaynaklanıyor. Pek çogu dışa neredeyse tümüyle kapalı, hatta kımının dış yüzeylerı bıle yok. Yanı olıışturulmalarında özel bir bıçimlendırme kaygısı bulunmuyor Mımaılıgın kokerıini orılarda aramak yanlış degilse bile yetersiz anlasılıyor ki, yapı sanatının kaynağını bulmak ıçın başka yapı etkmlıklerıne bakmak gerekıyor. Gerçekten de insanlarm duygu ve duşuncelerını anlatmak amacıyla, bır bıçımlendırme kaygısı laşıyanık yaptıklan başka yapılaı var; Gömütler. Bu da bir raslantı degil, insan tum canlüaı arasında zaman bılincme en çok sahıp olan bır yaratık. Gelecegi oldugu kadar geçmışı de düşünüyor, onu unurmuyor, Gerıde bıraktıklannı anrnak, anımsatmak, onla Mimarlık nedir? Ana Brıtannıca yenel kultur ansiklo pedisı mimarhğı "...insanlarm hem fiziksel mekânlara, hem de kendı duygu ve duşuncelermı anlatan bıçımlere duydukları gereksmmeyı karşılayacak yapıları uretme sanat ve teknıgı..." olarak tanımlıyor. Bu önemli, yani bir barınak kurnicik ycteılı degil, bir yapıııın rrıirnurlık sayılabılmesi içın insanlarm duygu ve duşuncelermı anlatan bır bıçımının olması da gerekıyor, Aynı kaynak bır mimarlık yapıtırıın ozellıklermı "...1) tnsanlar taıafından kullanılnıaya uygun bir ışlevi olması, 2) uzun sıue ayakta durmasını saglayacak saglamlıkta bu stıııkturu olması, 3) bır düşünce ya da duyguyu iletebılecek, bır deneyımı aktarabüecek bır bıçımı olması." olarak belırtiyor. Samao yerlilerl tarafından kurulan üstü sazlaria örtülü kantif ev Yukarda sozıı edilen barınaklar sonuncu koşulu yerine getırmıyorlar. Onlann biçımleri Orta Asya göçebeleri tarafından kurulan "yurt" adı verilen çadırlar 571/13