Katalog

Eınsteın a gore aynı zamanda mey dana geldıklen duşunulen farklı uzamlardakı ıia olay bır başkası ıçm farklı zaman larda meydana gelmış olabüır Dıyelım kı Pathfinder uzay araş tırma gpmısmın şu arıda Merıhte neler yaptıgını merak edıyorsunuz Gorecelık kurarnına gore bunun yarutı şu anda ıçın de bulundugumuz duruma baglı olarak decjişecektır Yanıt evde oturuyorsaruz başka uçakta gıdıyorsanız baijka olacak tır Işık hızma yakın bır hızla devıruyor ol sanız aradakı fark dakıkaları bulabüır gore degışır ' Zaman gerçek anlamda geçmış ten geleceğe dogru akmasa da durıya mız zaman soz konusu oldugunda bon derece bakışımsız gıbıdır Gundelık ya şamı yansıtan bır fılmı tersınden oynatır sanız herkesı kahkahaya bogarsınız Izle yenler ortada bır terslık oldugunu sezm lemekte hıç zorlarunazlar Çunku gerçek yaşamda yagmur damlaları gokyuzune akmaz kınlan yumurtalar kendı kendılerını onarmazlar duzenlı bır durumdan (şışe ıçmdekı par fum) duzensizliğe geçılır (odaya dagı lan parfum) ileri geri Bu yonlenmenın kaynagma ınmeye çalışüdıgında ıse ışler çatallaşır Parfum ve havd molekullerını karman çorman eden molekuller çalkalanma çok sayıda molekulun kendı aralannda çarpışmalarından kaynaklarur Ne var kı ıkı moleku lun çarpışması ters çevrılebdır bır sureç tır Bu sureç molekullerm devınımlennı yoneten yasalarla zaman arasındakı bakı şımı yansıtmaktadır Gerçekten de fızık yasalarınm hemen hemen tumunde za man açısmdan bır tersine çevrilebilirlik soz konusudur Asıl sorun zamanla ügılı bakışımsız sureçlerırı /amanla bakışımlı yasalardan 9 nasü ortaya çıktıklandır Alman duşun adamı Hans Reichenbach m bu soruya 50 lı yülarda getır dıgı olası bır yanıt başlangıç koşullarıyla ılmtılıdır Gıcır gıcır bır deste oyun kâgıdı paketını açtıgımzı dusunun Bu kusursuz du/en kagıtları bıraz karmakla altust ola caktıı Karma surecının ozunde bellı bır yon tutma sozkonusu degüdır Bakışım sızlık ışm başmda çok ozel bır durumda olan oyun kâgıtlannın bu durumunu gelı şıguzel bozmanızdan ortaya çıkmıştır Aynı durum parfum molekullen ıçın de geçerlıdır Duzenın duzensizliğe yol açması bu surecın altında yatan yasalar da bellı bır yonlendırmp oldugundan de gıl yalnızca duzensız dunımlann duzenlı durumlardan çok daha fazla olmasmdan kaynaklanmaktadır Bu yuzden duzenlı bır durum bozulduğunda ortaya daha duzensız bır durumun çıkması olasüıgı daha da guçludur Eşzamanhhğın göreceliği adı verılerı bu garıp olgu deneylerle ınceden ınceye kanıtlanmıştır Bu durum zamanın nasü algılanması gerektıgı yolundaJa go ruşlerın çarpıcı bır bıçımde degışmesıne neden olrnuştur Dunyadakı şımdıye gore Merıh te çok sayıda şımdı varsa zamanın tek bır anının yanı şımdmın ger çek oldugunu soylemek anlamsız olur Geçmış şımdı ve gelecek matla kulla nılmakla bırlıkte yalnızca bırer yanüsa madır derken Eınsteın da aynı şeyı kısa ve oz bır bıçımde anlatmaya çalışıyordu Fızık uzmanlan zamanı bır butun olarak ele almayı yeğlıyor ve ondan soz pderken sık sık bütüncül zaman" terırrunı kullanıyorlar Gelgelelım zaman akışını algüama bıçımımi7 evreran fızıksel bır ozellıgı ol maktan çok anlıksal bır garıplıkse boy 9 lesı bır ganplıge yol açan nedır Bu soru ya çeşıtlı açıklamalar getırüıyor Kımı bunu dillmlzin yapısına baglarken kımıle rı de yanıtı beynin ışlevmde bulmaya ça lışıyor Oncelıkle Oxford Umversıte sınden Roger Penrose ve çok sayıda bılım adamı ıse bu durumun kuvantum mekanıgı ve dalga ışlevınm çokuşuyle ıhntüı oldugunu duşunuyorlar Kuvantum fızıgı ue bıbnç arasındakı baglantı son derece derınlıklı bır tartışma konusudur Maddeyı atom duzeymde ele alan kuvantum mekanıgının temelınde bebrsızlık bagıntısı yatmaktadır Bellı bır atomık durum soz konusu oldugunda bu durumda nasü bır degı şıklık meydana geleceğını onceden kes tırmek genellıkle olanaksızdır Ornegın kararsız bır atomun ne zaman bolunece ğını onceden bılemezsınız Bılım adamla n atomlan bu kararsızlıgı dıle getırmek ıçın bırı kararsız otekı bolunmuş bır atomdan oluşmuş ıkı farklı evrenden soz ederler Kuvantum mekanıgıran ganp ku rallanna gore atomık bır durum genellık le her ıkı evrenın bırlıkte var oldugu bır durumdur Oysa kı ınsanlar ıçm tek bır evren vardır Bu yuzden bır gozlem yapı lırken bır bakıma bırbırlenyle çekışen bu ıkı gerçeklık arasmda bır seçım yapılır Dunyayı yakmdan mceleme eylemı bu duşsel evrenı bır bakıma somut bır gerçeğe donuşturur Bu surecın ozu tam olarak kavranamamakla bırlıkte araştır macüarın turnu bunun zaman ıçmde tek bır yone dogru üerledıgını kabul edryor lar Gerçeklık konusunda seçım bır ke? yapümayagorsun bunun gerıye donuşu yoktur Boyle olunca zamanın akışını al gılayış bıçımımı/ bılmcımızın belırsız ku vantum durumlarmı algılama bıçımıne Bakışımsız bir dünya Ne var kı bu kez bakışımsızlık za man ahşına bağlı degüdır bunu anlamak ıçın fılmı oynatmak zorunda degılsınız Bır yıgın olayda bellı bır yapısal yonlenmeye tanık olursunu/ Insanlar yaşlanır araba lar pas tutar yumurtalar kırılır kardan adamlar erır radyo dalgaları vencüerden çevreye yayılır Fızık uzmanlan geçmış ıle gelecegın yonlerı arasındakı bakışımsı/ lıgı dıle getırmek ıçın "zamanın oku" deyımını kullanırlar Ancak bu deyım yan lış yorumlara yol açabılır Ok da uçtuguna gore bu deyım pekala akan zamanı be lırtmek ıçm de kullanılmış olabılır Bellı bır yonu gosteren ancak o yone dogru ılcrlemeyen bır pusula ıgnesı zaman oku nu bıze en dogru bıçımde açıklayabüır Düzenden duzensizliğe Oyleyse bu yonlenme nereden 9 kaynaklanıyor Bunun en kesın orneklerı ne ısüdevımbüımın (termodmamık) ıkıncı yasasmda rastlanıyor Buyasayagore ya lıtılmış bır dızgede ısı her zaman sıcaktan soguga dogru akıyor ve bır yon asla şaş mıyor Sonuçta termodmamık denge adı verılen ısının her yere aynı bıçımde da gümış oldugu durum meydana gelıyor Termodmamıksel denge duzensız lıgın doruk noktası sayılıyor ve bılım adamları ıkmcı yasanm evrenın sürekli kaosa doğru suruklendıgı anlamına gel dıgını 18501er den berı büıyor lar Bır parfiim şışesının kapagı açıldıgında ıçm dekılerın nasıl buharlaştıgı za manm termodı namıksel okunu açıkça gosteren bır ornektır Bu Zamanın kökeni Oyleyse zaman okunun kokenıne merken oncelıkle evrenın duzenlı dunı muna nasü ulaştıgını bulmak gerekır Ya nıt ıçm başvurulacak en belırgm kaynak büyük patlamadır Ne var kı buyuk patlamaya baküdıgında garıp bır ıküemle karşılaşılır Evrenm ük evrelermde son derece duzensız oldugu büınen bu ger çek Buyuk patlamanın hemen ardından ortaya çıkan yogun ısı uzaya dagıldı Uy du araştırmaları mıkrodalgalar duru munda bugun büe evrenı çevreledıgıne tanık oldugumuz bu ük ısıdan kaynakla nan ışınım tayfınm eşıt ısı dagılımı ve ufa kolçeklı duzensızlüde ümtılı olan "karanlık ne8ne"ran ta kendısı oldugunu orta ya koyuyor Iermodınamıgın ıkıncı yasası za man okunun düzenden kaosa denge sızlıkten dengeye yonelmesmı gerektırse de evrenm ük evrelermde dengelı şımdı ıse dengeden çok uzak oldugu gorulu yor Tum bunlar okun ters yöne çevrildiği ızlenımını venyor Pekı bu nasü olu 9 yor Işte bu noktada yerçekimi gunde me gelıyor Burada üancı yasanm yalnız ca yalıülmış dızgoler ıçm geçerlı oldugu nu anımsamak gerekıyor Evrende mad de ve ısı ışınımı ozgurce devmebüdüde nnden yalıtılmış degülerdır Madde ve ısınm devınımı yerçekımının etkısı altmda oldugundan yerçekimi alanları da tum dızgenm bır parçası olarak ele ahnmalı dır Işm ıçıne yerçekimi gınnce her şey tepeden tırnaga degışır Yerçekimi maddeyı kumelere do nuşturmeye çalışan çekıcı bır guçtur Ku meleme surecının en ust aşaması maddenın tumuyle bır araya gelerek kara bır nokta oluşturdugu zamandır Termodınamık yasalan yerçekimi ne uygulandıgmda bu kara noktanm su recm sonunu belırleyen denge durumu oldugu duşunulebüır Gunumuzun onde gelen fızücçüerı şımdılerde yerçekimi üe ısüdevımbüım (Termodmanuk) arasmda bır ılınfı kuran sureç tersine çevrilemeyen bır sureçtır çun ku parfum mole kullerının kendı lıklermden şışeye donduklerıne as la tanık olunmaz Parfum molekul lerı hava molekullerıne karışır kanşmaz artık başlangıçtakı du ruma donulmesı olanaksızdır Bu geçış surecınde 561/7