Katalog

HAYVANLAR DUNYASI Ahtapot: En zeki omungasız hayvan Selçuk Alsan A htapotlar omurgasız deniz hayvanları arasında zekâsı en gelişmiş olanlardır. Bir ucu açık cam bir silindire bir yengeç koyalım ve sonra bu silindiri, içinde bir ahtapot bulunan bir akvaryuma daldıralım. Ahtapot hemen yengece saldırır; fakat cam engel olduğundan ona erişemez ve öfkeden renkten renge girer. Nihayet rastlantı sonucu ahtapotun kollarından biri silindirin içine girip yengece değer. Hemen arkasından ahtapot silindirin ağzından içeri süzülerek yengeci yer. Bir kere bu olayı yaşayan ahtapot onu unutmaz ve kendisine bir daha cam silindir içinde yengeç ikram edildiğinde fazla düşünmeden silindirden içeri dalar. Silindir cam bir kapakla kapatılsa bile ahtapot kısa sürede dokunaçlarıyla kapağı kaldırmasını öğrenir. Benzer deneyler mürekkep balığıyla yapıldığında, hayvanın 30 saatlik bir çabaya rağmen avına ulaşamadığı görülmüştür. Mürekkep balığına silindirden içeri nasıl girmesi gerektiği öğretilse bile, bunu 18 saat geçmeden unuttuğu gözlemlenmiştir. Ahtapot ise 7 gün sonra bile deneyi hatırlamaktadır. Kafadan bacaklılar (seefalllopodlar) arasında en yeteneklı tür olarak ahtapotun görülmesinde ahtapot dokunaçlarının (kollarının) özelliği de rol oynamaktadır; bu dokunaçlar binbir işe yarar; ahtapot dipteyken dokunaçları üstünde yürür; dokunaçlarıyla ağır cisimler taşır, taştan yuvalar yapar, midye kabuklarını açar ve taşlara yumurta bırakır. Ahtapot üstten ikinci dokunaç çıftini, ki en uzunlarıdır, silah olarak kullanır; düşmanlarını ve avını bunlarla yakalar ve sarar. 'Barış' zamanında ahtapot bu iki dokunaçı koltuk değneğı gibi kullanarak dipte yürür. En üst dokunaç çifti, çevredeki cisimleri his setmek, en alt dokunaç çifti ise uyurken ahtapotu korumak içindir. Ahtapot uyurken en alttaki ikisi hariç bütün dokunaçlarını içeri çeker. Koruma dokunaçları zaman zaman yukarı uzanarak ahtapotun üstünde radar antenleri gibi dö nerler. Uyuyan bir ahtapot görmez ve işitmez; fakat korunma dokunaçlarına (ve yalnız onlara!) herhangi bir cisim dokunur veya su çarparsa hemen uyanır. Evrim sırasında ahtapotun karmaşık bir beyin yapısı kazandığı ve bu sayede çeşitli durumlara kolaylıkla uyum sağladığı anlaşılmıştır. Ahtapot bütün omurgasızların en zekisidir, zekâsı balık gibi bazı omurgalılardan bile daha ilerdedir. Ahtupol avlunırken oldukçu lıızlıdır. KendinJen oldukça büyük balıklan bile avlar. nu'ndan Boycott ve Young ahtapotların zekâsı üzerinde deneyler yaptılar. Eğitilen ahtapotların, filler ve köpekler gibi, geometrik şekiileri bir birinden ayırt edebildiğini gördüler. Ahtapot büyük ve küçük kareleri, dikey ve yatay dikdörtgenleri, siyah ve beyaz daireleri, siyah haçla siyah kareyi ve eşkenar dörtgenle kareyi birbirinden ayırt edebilmektedir. Ahtapota her doğru yanıtında bir balık, her yanlış yanıtında hafif bir elektrik şoku verılmişti. Bir diğer deneyde ahtapotlar, bir ipliğin ucuna bağlı yengeçler yemeğe alıştırıldı, sonra yengecın biraz uzağına bir metal levha konuldu. Yuvasından çıkıp yengece yaklaşan ahtapotun renginin birden soludu ve yengece su püskürterek hızla yuvasına geri çekildiği görüldü; çünkü metale ve yengece elektrik verilmişti. İki saat sonra aynı deney tekrarlandığında ahtapotun birdenbire saldırmadığı, dokunaçları uzanmış olarak yengece ihtiyatla yaklaştığı görüldü. Şiudi kararsızlık içindeydı, açlıkla korku arasında bocalıyor, yengece bir yaklaşıp bir uzaklaşıyordu. Sonunda açlık ağır bastı ve ahtapot yengecın üstüne atladı; elektrik şokunu yer yemez soldu ve yuvasına çekildi. Şartlı refleks oluşturulmuştu. Ahtapot yuvasından kafasını çıkarıp etrafa bakınıyor, metal levhayla birlikte yaklaşan bir yengeç görünce kıpkırmızı oluyor1 (ahtapotlar derilerindeki boya 'pigment hücreleri sayesinde değişik renkler alabilir) ve düşmanına defalarca su püskürterek yuvasına geri kaçıyordu. Ahtapotların beynindeki bellek lobu ameliyatla çıkartılınca, ahtapot hiç elektrik şoku yememiş gibi davranmaya başladı. 35 gün süren deney boyunca ahtapot elektrikli yengece bakıp usanmadan saldırdı. Kuşkusuz elektriklenme sonucu ağrı duyuyor, fakat saldırının ağnya neden olduğunu hatırlayamıyordu. 15 elektrik şoku yediği bir günde bile elektrikli yengece saldırmaya devam etmişti. Bu da onun beyin yapısının bir hayli yüksek düzeyde olduğunu gösterir. llginçtir ki ahtapotlar, insanlar tarafından hipotize edilebilir. Bunun üzerinde Hollandalı bilim adamı Ten Cate çalışmıştır. Ahtapot, ağzı yukarıda ve kolları aşağı sarkık olarak bir elden tutulursa, kolayca hipnotize edilebilir. Bu sırada ellerin dokunaçlara değmemesi gerekir; aksı halde dokunaçlar parmaklara sarılır ve hayvan hipnotize edilemez. Hipnotize edilen ahtapot 6lü gibidir; onun kollarıyla oynayabilirsiniz, tepki yoktur. Böyle bir ahtapot, top gibi elden ele fırlatılabilir. Jonath VVsinel aç ahtapotlara iri istridyeler ikram etti. Ahtapot saatlerce uğraştı, fakat onlan açamadı. Bir hafta sonra aynı ahtapota aynı istridyeler sunulduğunda ahtapot kapaklan açma uuğraşına kaldığı yerden devam etti. Birinci deneyde yaptığı acemice dokunmaları bu defa tekrarlamadı Bir diğer bilim adamı, ahtapotu bir yandan bir telle dürterken, diğer yandan bir elektrik ampulünün yanmasını sağladı. Hayvan, her keresinde deri hücrelerindeki renkli madde (pigment) taneciklerini yayarak rengini koyulaştırdı. Bu deney 16 gün devam ettikten sonra, 17. gün telle dürtme sonucu ahtapotta bir sartlı refleks oluşturulmuştu. Ahtapotun beyni, bu şartlı refleksi 80 gün sakladı; 3 ay sonra şartlı refleks kaybolmuştu. Eğer bu sürede arada bir telle dürtülseydi (şartlı refleksın pekiştirilmesi), ahtapot mutlaka daha uzun bir süre bu deneyi hatırlayacaktı. Napoli'deki Deniz Istasyo Ahtapot uyurken en alttaki ikisi hariç bütün dokunaçlarını içeri çeker. Kafadan bacaklılar (seefalllopodlar) arasında en yetenekli tür olarak ahtapotun görülmesinde ahtapot dokunaçlarının (kollannın) özelliği de rol oynamaktadır, bu dokunaçlar binbir işe yarar 445 16