Katalog

GOKYUZU Ekimde Güneş, Ay ve gezegenlep t Merkür ve Venüs yine gökyüzünde. 124 Ekim'de Tam Güneş Tutulması var. t Merkür, Venüs, Jüpiter ve Mars Ay ile komşu oluyor. t Galaksimiz'in büyük ikizi Andromeda'yı tanıyor musunuz? Tuncay Özışık, Mevlânâ Başal * Cassiopeia (Koltuk) M31 Andromeda E vrendekı butun yapılar gıbı galaksıler de gruplaşmalar gosterırler Galaksımız Samanyolu da boylesı gruplardan bırının uyesıdır Yerel grup adı verılen bu kumenin yapı ıtıbarıyle galaksımıze çok benzeyen, daha buyuk ve çok yakın (dolayısıyla gozlemı çok daha kolay) olan bır dığer uyesı de, uyduları Buyuk ve Kuçuk Macellan Bulutsuları ıle bırlıkte, Andromeda'dır Meraklı gozlemcıler şehır ışıklarından yeterınce uzak ve açık bır gecede, orneğın 7x50'lık vasat bır el durbunuyle ve nereye bakacaklarını bılmelerı halınde, bu galaksıyı puslu bır ışık lekesı olarak rahatlıkla gorebılırler (Bkz. Şekıl3) Andromeda hakkında daha detaylı bılgıyı Andromeda Galaksısı başlığı altında yıne bu sahıfede bulabılırsınız Güneş, Ay ve gezegenlerin bu ayki durumları: Güneş: Kış aylarına yaklaşırken artık Guneş'ın gokyuzunde kalma suresı de (Gunduz suresı) yavaş yavaş kısalıyor, yanı gıderek sabahları daha geç doğup akşamları daha erken batmaya başlıyor Guneş bu ay boyunca Başak Takımyıldızı'nda bulunacak ve Ekım ayı suresınce aramızdakı uzaklık 150 mılyon km'den 149 mılyon km'ye kadar yavaşça değışecektır Bu ayın 24'unde bır Tam Güneş Tutulması olacak Turkıye'den ızlenemeyecek olan bu tutulmanın gorulebıleDOĞU UFKU ceğı yerler ıse şöyle Kuzeydoğu Afrıka, Asya'nın merkez ve doğu bölgelerı, Hınt OkyanuŞekil 3: Andromeda Pegasus ile Cussiopeia urasmdaki bölgede günbatımından sonra Doğu ufkunda. su'nun Kuzey bolumü, AvustralJüpiter: Bu gezegenı gorebıleceğımız ru gunbatımında gozlemeye başlayabılıya'nın Kuzey yarısı, Pasıfık Okyanuson ay Ekım Bu ay boyunca Akrep rız Guneş'ten olan açısal uzaklığı gıdesu'nun Batısı Guneş'ın atmosfer tabarek artacak olan Venus'u, ozellıkle ayın (Scorpıon) Takımyıldızı'nda gunbatımı kalarından ıkısı olan Kromosfer ve Koro 25'ınden sonra, Batı ufkundan yaklaşık saatlerınde bu parlak gezegenı gorebılına bu tıp tutulmalarda hıçbır ozel alete 10 derece yukseklıkte ve Guneş battıkgerek duyulmadan (orn sadece koyu bır rız 26 Ekım'de Ay ve Mars ıle bır buluştan yarım saat kadar sonra arayabılırız gozlukle) gozlenebıldığı ıçın, bılım adamması olan bu gezegen, ay sonuna doğru Parlaklığı son derece yuksek olacağınlarının çalışmaları yanında, boyle tutullyıce ufka yakın bır konuma gelecek ve dan koTaylıkla görulebılecektır Ayın malar amatörler ıçın de ıvı bır fırsat ol gorulmesı zorlaşacaktır 25'ındekı Hılâl ve Venus beraberlığı gomaktadır 1999 yılında ulkemızden gozSaturn: Geçen ay olduğu gıbı bu ayın rulmeye değer lenebılecek bır tutulmaya kadar bekleda en rahat gozlenebılır gezegenı Saturn mek ıstemeyen meraklılar, maddı duAy boyunca gunbatımında Doğu ufkunMars: Ekım ayı boyunca akşamları rumları elverıyorsa, yukarıdakı bölgelere Guneş battıktan sonra kısa surelerle, Tedan yukselecek olan bu gezegen Kova gıdıp bu benzersız olayı ızlemenın keyfını razı (Lıbra) Takımyıldızı'nda ve batı ufku (Aquarıus) Takımyıldızı'nda tum gece çıkarabılırler cıvarında 1520 derece yukarıda gorulegozlenebılecek,. bılecek olan bu kırmızımsı gezegen, ayın * Istanbul Üniversitesi Fen FakülAy: Ekım ayının başında Guneş battık26'sında Ay ve Jupıter ıle bırlıkte gunbatesı Astronoml ve Uzay Bilimleri tan yaklaşık 1 saat sonra Nışancı (Sagıt tımını susleyecektır Bölümü. tarıus) Takımyıldızı'nda ılk dördun evresınde gozlenebılecek olan Ay, 6 Ekım gecesı Saturn ıle buluşuyor Merkur'u gozleyememış amatörler varsa, ayın 21 ve 22'sınde, Doğu ufkunda, Guneş doğSamanyolu cıvarında aynntılı yapı gosterecek yol olup, degerı 9 467x10'^ km'dır) madan 45 dakıka kadar once Hılâl evreyakınlıkta 17 adet galaksı vardır Andromeda, Uzunlugu yaklaşık 150 000 Işık Yılı olarak sındekı Ay'ın cıvarında bu gezegenı arabunların en yakınlarından ve en buyuk hesaplanmıştır Genışlığı ıse 100 000 Işık Yılı yabılırler 25, 26 ve 27 Eylul akşamları olanıdır O kadar kı, gozlem koşullarının kadar tahmın edılmektedır, çunku duzlemı Gunbatımı'nda Batı ufkunda ıse, Ay, sı yeterınce lyı olması halınde, sağ açıklığı goruş doğrultumuza dık degıldır rasıyla, Venus, Mars ve Jupıter'ın komyaklaşık 1 saat ve dık açıklığı +40 derece Kutlesı yaklaşık 3x10' 1 Guneş kutlesı şusu olacak (Şekıl2) 15 Ekım'e kadar olan Andromeda Takımyıldızı doğrultusunda (3x10 30 kg) ıle galaksımızın kutlesının bıze olan uzaklığı 370 000 km'den 404 bakıldığında sonuk, oval bır ışık lekesı yaklaşık 2 katı kadardır Ve 19 9 kadlr olan 500 km'ye kadar artacak, ve bu ay herşeklınde çıplak gozle dahı gorulebılır Bu mutlak parlaklığı ıle Guneş'ten yaklaşık 25 hangı bır tutulma gozlenmeyecektır yakın galaksılerden yalnızca bırı, Andromeda kadır daha parlaktır NGC 205 ve NGC 221 Ay'ın safhaları ıle bu safhalara gırdıgalaksısı, galaksımız Samanyolu'nunkıne (M32) olmak uzere ıkı cuce elıptık uydu ğı tarıh ve zamanlar aşağıdakı gıbıdır benzer basıt bır spıral yapıya sahıp olup, galaksıye sahıptır Ana maddesı gaz ve toz Andromeda Galaksisi Şekil 1: 22 Ekim şufak sokerken Merkür ve Ayyan yanu. Safha Ilk Dördün Dolunay Son Dördun Yenı Ay Tarih 1 Ekım 8 Ekım 16 Ekım 24 Ekım Zaman 16:36 17:52 16:26 06:36 S Ay, 27 Ekım s Jupıter • j. Ay, 26 Ekım Ay. 25 Ekım r* •. Venus GuneyBatı ' • Şekil 2: 25, 26 ve 27 Günbatımmda Bakı ufku. Ekim'de Merkür: Geçen ay gorulemeyen Merkur, bu kez 1525 Ekım tarıhlerı arasında sabahları Guneş doğmadan 45 dakıka kadar önce Doğu ufkunda gorulebılır En buyuk yukseklığıne 18 Ekim'de erışecektır Amatorlerın bu tarıhte erken kalkıp, temız ve duz bır ufuk bularak, saat 6 00 cıvarında Doğu ufkundan 1215 derece yukarıda bu gezegenı aramalarını onerıyoruz Ayın 22'sınde ıse Şafak sokerken, Hılâl evresındekı Ay ıle bu gezegenın guzel bır buluşması var Venus: Bu gezegenı ayın sonuna doğ spıral kolların dallanması çok azdır Buyukluğu ve yakınlığının yanısıra, duzlemının bakış doğrultumuzla yaklaşık 15 derecelık bır açı yapıyor olması da Onu kolay ıncelenebılır kılan ozellıklerındendır Spıral galaksılerın orta buyuklukte karakterıstık bır orneğı olan Andromeda, elıptık şekıllı parlak bır çekırdeğe sahıptır Bır butun olarak hem genç hem de yaşlı yıldızları barındıran bu gıbı galaksılerde çekırdek, genellıkle, yaşlı yıldızlardan oluşmuştur Genç yıldızlarsa, buyuk ekserıyetle gaz ve toz materyallerın yeraldığı spıral kolarda bulunurlar Spıral olmayan yapılar gaz ve toz, dolayısıyla genç yıldızlar, ıçermeyıp sadece yaşlı yıldızlar ıhtıva ettıklerınden, bu durum (yanı gaz ve toz muhtevası) aynı zamanda spıral ve spıral olmayan galaksılerı ayırt eden bır krıterdır Uzaklığı ıçın hesaplanan değer 2 15 Mılyon Işık Yılıdır (1 ışık yılı sanıyede 300 000 km kateden ışığın 1 yılda aldığı olan spıral kollar bunyelerınde yıldız hammaddelerını barındıran yıldız oluşum bolgelerıdır Bununla beraber, gerek Andromeda gerekse galaksımızde bulunan yıldız oluşumuna elverışlı madde mıktarı toplam kutlenın yalnızca % 2'sı kadardır Bu nedenle, bu tur spırallerde yıldız oluşum donemının az çok bıtmekfe olduğu ve elemanlarının çoğunun uzun sure once oluştuğu duşunulmektedır Ancak, yaşlı yıldızların evrımlerının son safhasında puskurttuklerı maddelerın galaksımızdekı gaz ve toz mevcudunu destekleyebıleceğı ve bu oranı arttırabıleceğı de unutulmaması gereken bır ıhtımaldır Samanyolu'nun olduğu gıbı Andromeda'nın yapısı da Radyo spektrumu (ozellıkle Hıdro)en'ın 21 cm çızgısınde) ıncelemesıyle ortaya koyulabılır Nıtekım bu yapılmış ve bıçımsel ozellıklerının galaksımız Samanyolu'nunkıyle hemen hemen aynı olduğu gorulmuştur. 44513