Katalog

ARAŞTIRMA Rüyalannıza peklam ister misiniz? Nurdoğan Rigel* üyükşehirde yaşayan bir kişi, bır CM. gün ıçınde ortalama 7 bın reklam mesajına maruz kalıyor Bu profesyonel tasarımdan geçmış mesajlar her tür medyadan, insana çözümlemesl ve istenilen tüketlm davranışına geçmesi "Uyku araştırmalan 1930'larda başladı içın sunuluyor ve bu alanda oldukça hassas ölçme aletlen Bır süre sonra beynımız, tasarımlangelıştınldı Uyku halınde merkezl sınir sıstemış mesaı sağanağı arasından geçerek, mının faalıyetleri EEG'ye yansıtılmaktadır doğal mesajı bulmak ıçın çırpınır hale ge(Elektroensafelogram Sinır sıstemındeki lıyor Ya da bu çözumlemelerden yorulan faalıyetten doğan beyındekı elektnksel kişi kendinl yaşam bıçımıne, değerlerine akım hareketlennı kaydeden alet) Uyuyan ve ekonomik durumuna uygun mal ve bir kışıden alınan EEG kayıtlan aynı kişinin hızmet tuketımıne, bır dığer deyışle aldauyanık halde ıken gözlenen EEG frekansı nımına bırakıyor ve genışlığı açısından farklılık gostermekte"lletişim çevredir" duşuncesınden dır Beyın dalgalan ıncelendığınde uykuyola çıkan rekiamcılar, duyularımızla algı nun 5 safhayı kapsadığı görulur Hızlı göz alanımıza girecek her yere mesajlarını hareketlennın ortaya çıktığı safhaya REm dağıtıyorlar Bunu yapabıldıkadı venlır Dığer safhalar ıse NREM veya lerı bir gunluk zaman 1618 Rem'sız uyku safhalan olarak adlandınlır saat arasında sınırlanıyor Atıl REm safhasında uyandırılanlar genellıkle kalan 810 dakıkalık sure ıçınruyalannı anlatırlar Bu safhada uyku dığerde tüketim eylemıne yönlendılenne göre daha hafıf olmakla bırlıkte klşırılecek kıtle uykuda nın uyandınlması zordur Beyın REm uykuŞımdıye kadar reklamlar su safhasında çok faaldır Beynın bazı hep bızlere rüyalar, rüya glbi bölgelerınde nöral faalıyet sevıyelen bu yaşamlar ıddıasındaki mesajsafhada uyanık halden çok yuksek sevıyeları sundu lere çıkar Bu sebeple REm faal uyku olarak adlandınlır" (8) Ya tersı olursa, ruyalarımıza reklam almaya başlarsak Psıkolojıdekı uyku ıle ılgılı bu verıler de ne olur? Hıç duşundunuz mu? REm safhasında beyne verılecek tasarımFransız yazar Henrl Frederlc lanmış mesajların Blanc'ın romanını gerBlanc bunu bızler adına duçek hale getırebıleceğının sınyallerını verışunmuş ve "Uyku Imparatoryor luğu"nu yazmış (1) Işte bu noktada dıkkat! lletişim teknıkleEserde Dr Cavalcanti, yarıne, özellıkle de ıkna edıcı lletişim teknıkşamını uykusuzluk çekenlere lerıne her geçen gun yenılerı ekleniyor Buadamış bır bılım adamı, Urerada uzerınde özellıkle durmamız gereken, tım ve tuketım çılgınlığına karıcat eden sömuren mekanızmasından kaşı doğanın, beyınlerın ve ruhçabılmektır Buluş yapmanın bazen buyuların kırlenmesıne karşı bır cu çıkarlığı ıle eş anlamlı olacağını ustan panzehır olarak yarattığı uyku uzak tutmamalı Dr Cavalcanti ıle ınsanlave duşlerı savunuyor Uyku ra ve denıze meydan okuduktan sonra haplarıyla ınsanlara verılen yaAmerıka'yı keşfeden Kolomb'u yenıden pay uykuya ıse 'Yalnızlığı, duşunelım "Knstof Kolomb yeryuzu cengerginliğl, çirkınliği, çevre netını bulduğunu sandı Aldanmıyordu kirliliğini hap yardımıyla yok etmek yenıleştırmemız gereklyor Gunümuzde Orası yeryuzu cennetıydı Ancak oraya şeyolanaksızdır' dıye karşı çıkıyor uykunun sağlığı kötu gıdıyorsa, bu para tanın elçısı olarak çıktığını bılmıyordu " (9) kazanamadığı ıçındır Ancak duşe yatınm Bır gun, Çınlı antıkacının dukkanından yapan sanayıcıler, tnsanlann tyı uyumalasatın aldığı "Uyku Partisi" adlı plağı dınYararianılan Kaynaklar nndan kazançlı çıkacaklar Uyku, venmlı lerken yakaladığı rıtm Ile kucağında 1 Henrı Fredenc Blanc, "Uyku Imparatorbır urun olacak ve ekonomik çarkın ıçınuyuklayan kedısının mırıltılarının verdığı luğu", Can Yayınları, Istanbul, 1994 de yeralacak" (2) ilhamla, "Mınldanma uykuya hazıriıktır 2 Blanc, A g e , s 123 Blanc'ın bu eserı ılk anda Huxley'nın Her ntm yatıştıncıdır, yalnızca ses yoğun3 Aldous Huxley, "Cesur Yenı Dünya", bılım kurgu romanı "Cesur Yeni Dünluğu sınırsel uyarı yaratır Kulağıyla değıl, Guneş Yayınları, Istanbul, 1989, ss 2829 vucudu ıle ışıttığı ıçın kedıye mınldanması ya"yı anımsatıyor Huxley, soz konusue4 Marıo Sımmel, "Çalınmış Ruyalar", Alserınde uykuda öğrenme metodunu annınnı gıbı gelır Uyutucu bır etkı yaratmak lınKıtaplar, Istanbul 1975 ıçın rıtm kulağa yönelmeden beyın taralatıyor "Yastıkların altındakı cıhazlaha 5 Blanc, A g e s 123 fından algılanmalıdır" dıyerek uyku makıuyuyan çocuklara venlen mesa/lar, uyan6 Blanc A g e s 138 nesını gerçekleştırmeye koyulur madan 4050 kere tekrarlatılıyor Bu tek7 Stefan Zweıg "Sigmund Freud, Cınselrariar otuz ay sureyle haftada uç kereden, lığın Yeryuzu", Broy Yayınları, Istanbul, 1991, Sonunda yapımını tamamladığı makıyuzyırmı kere yınelenıyor Mesajlardakı s 69 nesinın patent hakkını da bir uyku hapları sözcuklere akıl kanştınlmaz Sonunda ço8 Sıbel Arkonaç, "Psıkolojı". Alfa Yayınlaüretıcısıne satıyor Artık zengındır Her cuğun zıhnı bu düşuncelerle ve duşuncen, Istanbul, 1993, ss 107108 mucıdın aynı zamanda icadının ılk söler de çocuğun zıhnıyle bır oluncaya ka9Blanc, A g e s 149 murgecısı olduğu gerçeğınden hareketle, dar surer Sadece çocuğun zıhnı değıl, * Yard. Doç. Dr., I.Ü. lletişim Fakültemakınesının getıreceğı gelırle, yaşamının si yetışkın kımsenın de butun yaşamı bogerı kalanını para sıkıntısı çekmeden geçırecektır Cumhunyet BİLİMTEKNİK «No 387, 20 Ağustos 1994 «Basan ve Yayan Yenı Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A Ş «Genel Yayın Taa kı meslektaşlarından bın ıcat Koordınatöru Hıkmet Çetinkaya «Genel Yayın Danışmanı Orhan Ertnç • Yazı Işlen Muduru Ibrahim Yıldız, Dinç Tayanç (sorumlu) • Yayın edensomuren ıkılemıni Dr CavalcanYönetmenı Orhan Bursalı »Grafik Yönetmenı Tütos Hasdemir «Reklam: Reha Işrtman B ti'nin yuzune haykırıncaya kadar. Uyku bılımcıyı ıcadını yok etmeye kadar götüren ıse uretıcı fırmanın "Reklamlı Duşler" fıkrı oluyor Bu çılgınca duşunce şöyle gerçeklendırılıyor "Tuketıcılere nıtelıkli bır uyku venyorsa, bu makınenın ıçıne reklam koymanın kötu bır yönu yoktur Butun gecelen uykusuzlukla geçırmektense, 1bırkaç reklamlı duş Içeren uyku daha lyıdır Gelecek yenı bır uyku isteri Yararlı bır uyku! Genç ve canlı bır uyku' Her gun yaşadığımız uyku, çağdaş yaşama artık ayak uydurmuyor, mılyonlarca yıldan bu yana gelışmedı, bu eskımış, artık kullanılmayan, tumuyle modası geçmış bır uykudur1 Bılgısayaıiar ve fuzeler çağında hâlâ mağara adamlan glbı uyuyoruz Insanlar yataklannda bır şey uretmedıklen gıbı tuketmıyohar da Uyku onlan canının ıstedığı gıbı toplumun dışına atıyor Bunu kabul edemeyız Uykuyu yunca yargılayan, isteyen ve karar veren zıhnı bu duşüncelerden yapılmıştır Ama butun bu duşunceler, yonetenlenn duşuncelendır " (3) Huxley'nin 'Cesur Yenı Ounya'sı bilım ıle teknığı kendi amaçlanna uydurmuş zorba bır yönetımın, yığınları köleleştirmek, bıreysel ayrılıkları torpulemek ıçın uyguladığı yöntemler uzerıne omurgalandınlmıştır Bu temellendırmelerden bırınde kullanılan yöntem de Mario Simmel'ın deyımı ıle "Rüyalan Çalmak"tır Bıreylerin elınden ruyalarını da alarak onlan tamamıyla hıçleştırmek, nesneleştırmektır (4) Blanc'ın romanında ıse Dr Cavalcantı'nın ıcadı olan uyku makınesıne bağlanacak olan özel frekansa ayarlı bır radyo ınsanlan tatlı duşlere daldıımak ıçın tasarlanmış reklam spotları yayımlayacaktı Sözgelımı plajdan gelen ve tatıl çağrışımı yapan seslerle herhangi bır urunun bırkaç kez yınelenen adı bıraraya gelebılecektı (5) Böylece uyku, 'tuketım kölelerı'nı bağlayan pranga zincırlerının halkası olarak kullanılacak hale getırılıyor ve tuketım kölelerının artık hıçbır şeye inanmayan, ancak kendilerını taparcasına seven, ne olursa olsun satın alarak kendı ıçlerındekı hıçlığı doldurma çabasındakı dunyalarına hizmete hazırlanıyordu (6) Uykumuza teknolojı ıle reklam alan tuketım çılgınlığını körukleme duşuncesını eserlerine aktaran Blanc ve Huxley, acaba olabılır mı? Kuşkusunu da bıze hedıye edıyorlar "Uyuma, dış dunyadan gonulluce ayrılmadır" dıyen ruyaların ve psıkanalızın babası Sigmund Freud'a burada kulak vermek gerekıyor "Ruya bızım sık sık kaçındığımız eylemın yerıne gecer Işte bundan dolayı, Planton'un şu İyiler, başkalannın gerçekten yaptığını riıyada görmekle yetınirier' formülu pek yuce ve kusursuzdur Ruya bızı uykumuzu bozmak ıçın zıyaret etmez Aksıne, onu korumak ıçın gelır, onun var olmayanı gosteren hayallen sayesınde, basınç altındakı ruh genlımlen boşanır O şekıldeki, sabahleyın dınçleşmış olan vucut, boğulan bır ruh yenne temızlenmış ve hafıflemış bır ruh bulur " (7) Freud, ruyaların ruhun beden uzerındeki basıncını azaltıcı etkısını böyle açımlıyor Psıkolojıdekı araştırmalara baktığımızda ıse uyku muammasının bır başka gerçeğı ıle yuz yuze kalıyoruz. "Haftamn Gündemı" tatilde, tki hafta bu sayfayı yazar arkadaşlara bırakıyorum Yenıden goruşmek dıleğıyle 3873