Katalog

MÜZİK VE BİLİM ser solistleri giderek daha yüksek sesli enstrümanları tercih eder hale geldi. Akçaağaçtan yaptığımız sazlar onları daha fazla tatmin ediyor." Spear çifti akustik konusunda tüm bilgilerini 82 yaşındaki Amerikalı lütiye Carleen Maley Hutchins'e borçlu olduklarını kaydetti. Konserde bulunan Hutchins eşsiz deneyimlerini orkestra elemanlarına aktararak, modern saz yapımı üzerine bilgiler verdi. Carleen Hutchins, Cornell Üniversitesi biyoloji bölümünden mezun olduktan sonra, 12 yıl fen dersleri okuttu. Sekiz yıl keman yapımı üzerine kendini eğittikten sonra üretime geçti. Bugüne dek 200 enstrümana imzasını atan Hutchins, yaylı saz yapımı ve akustik konusunda dünyanın en ünlü ve etkin isimlerinden biri. Bilimi öne çıkaran kadın Hutchins, geleneksel saz yapımevlerine meydan okuyor. Alp Altıner* üzikle tanıştığım günden beri enstrüman yapımına ilgi duyarım. Bu ilgi o denli sürekli ve köklü ki bugün koşullarım elverse tüm zamanımı saz yaparak geçirebilirim. Küçük yaşlarda başladığım viyolonsel eğitimini sürdürürken bir yandan da yaylı çalgılar yapımına ilişkin bilgi ve görgümü geliştirdim. Bilgi birikimim belli bir düzeye erişince üretime geçtim. Bugüne dek 4 keman 2 viyola yaptım. Halen elimde tamamlanmamış bir viyolonsel bulunuyor. Bu sazları satma amacıyla yapmıyorum. Güvendiğim, müziğine saygı duyduğum kişilere verlyorum. örneğin, kemanlarımdan biri şu anda Cihat Aşkın'dadır. Ne yazık ki ülkemizde saz yapımı ile ilglli kaynak bilgi hemen hemen hiç yok. Zaten Istanbul'daki lütiyelerin sayısı 10'u bulmaz. Istanbul Teknik Üniversitesi Türk Muslkisi Devlet Konservatuvarı Çalgı Yapım ve Onanm Bölümü dışında bu konuda eğitim veren başka bir merkez Keman, viyola, çello ve bastan oluşan yaylı çalgılar alleslnin ara çalgılannı da yapan Hutchuns, değişik tınılarda sazlar da ürefıyor. Stradivari sadece efsane mi? Hutchins, Italyan keman yapımcılarının kemanlarının mükemmelliğine ilişkin yaygın görüşün gerçekleri yansıtmadığı inancında. Stradivari, Giuseppe Guarneri ve diğer 18. yüzyıl lütiyelerinin yaptığı kemanların efsane haline getirilmesini doğru bulmayan Amerikalı sanatçı, bu iddiaların dünya piyasasında Italyan enstrümanlarının değerini yükseltmek amacıyla ortaya atıldığını öne sürüyor. Ayrıca Stradivari'nin kullandığı verniğin gizli bir formülü olduğu ve hiçbir zaman taklit edilemeyeceği fikrine katılmıyor. Hutchins, bMimsel araştırma ve fizik kurallarının yardımıyla italyan ustalann yaptığından daha mükemmei sazlar yapılabileceğine inanıyor. Bazı ustalar, Hutchins'in ses kalitesini mükemmelleştirme yolunda geliştirdiği yeni yöntemlerin, yaylı saz üretiminde devrim yarattığını kaydederken, öte y " un diğer ustalar, yetenekli bir elin, kulagın ve gözün yerini hiçbir bilim dalının alamayacağı fikrinde ısrar ediyor. Bu iki görüş arasındaki çatışma, yıllardır sürüyor ve kesileceğe de benzemiyor. yanı sıra, Stradivarius Muzesi görülmeye deger. Burada ünlü Italyan ustanın kullandığı el aletlerini, kalıplannı ve şablonlarını gormek mümkün. Almanya'da Mittenwald ve Stuttgart, saz yapımevleri, okullan ve müzesi ile saz yapımcılarının uğrak yeri. Stuttgart'ta ünlü saz yapımcısı Hieronymus'un atölyesi ve paha biçilmez sazlan bir üniversite niteliğinde. Günümüzün en ünlü saz yapımcılanndan biri olan babaoğul Spidlenler'in atölyesi Prag'da bulunuyor. Saz yapımcılarının Mekkesi olarak njtelenen bu atölye, dünyanın her yerinden gelen meraklılann hücumuna uğruyor. Macaristan, Avusturya ve Paris'te bulunan saz yapımevlerinde de değerli sazlar üretiliyor. Mükemmel kemanın özellikleri Bir kemanın mükemmel, bir diğerinin vasat olmasını belirleyen etkenler nelerdir? Akustik Derneği'nin düzenlodiği konsere gelen üyeler, ağız birliği etmişçesine, bu sorunun yanıtının solistin yeteneğinde saklı olduğunu bildirdiler. Bir kemancı istediği sesi elindeki sazla elde edebiliyorsa o keman iyidir. En azından kendisi için. Michigan Üniversitesi öğretim üyelerinden fizikçi Gabriel VVeinreich ünlü kemancı Jascha Heifetz ile ilgili şu anısını dile getiriyor. VVeinreich bir konserinden sonra ünlü kemancıya yaklaşarak kemanından olağanüstü sesler çıktığını söylüyor. Heifetz kemanı kulağına yaklaştırarak: "Tuhaf. Ben bir şey duymuyorum." diyor. Dr. VVeinreich, bu öykünün yardımıyla görüşlerini şöyle ozetliyor: İyi keman ancak büyük bir solistin elinde gerçek değerine kavuşur." Çeviren: Reytıan Oksay ABO'ye gidinceye dek saz yapımında sanatın bilimin önünde yer aldığına inanırdım. Avrupa'da gezdiğim atölyelerin çoğunda ustalar, zamanla geliştirdikleri yeteneklerinin yardımıyla olağanüstü güzellikte sesler çıkartan sazlar üSanatçı Alp Altıner ve vlyolonlat •?/ Suzan Altıner bir retiyoriardı. Ne var ki, üretilen konser sırasında sazlar ustanın el, kulak ve göz maharetiyle sınııiı kaldığından seri üretim söz konusu bile değildi. de yok. Dolayısıyla gerek eğitim amacıyla, gerek İDSO'nun konser tumelerinde, yurtHutchins'in atölyesini ziyaret dışında bulunduğum sürelerde saz yapım 1991 yılında İDSO'nun Memphis konmerkezlerini arayıp bulmak benim için seri nedeniyle ABD'de bulunduğumuz s«vazgeçilmez bir tutku haline geldi. rada, eşim (Suzan AKınerlDSO vtyoksnV sel grubu üyesi) ile Carleen Hutchins'in Dünyanın en ünlü saz evleri New Jersey'deki atölyesini ziyaret etme 19751985 yıllan arasında Avusturya ve şansına eriştik. Bu ziyaret benim için bir Almanya'da eğitimini sürdürürken Avrudonüm noktası o)du; o güne dek öğrenpa'nın belli başlı saz yapım atölyelerini diğim kuramlar, benimsediğim gorüşter gezdim. kalya'da Cremona bu konuda oltemelinden sarsıldı. Bir saatiiğine akJığıdukça haklı bir üne sahip. Bu eski Rönemız randevu bir güne uzadı. Bugün hâlâ sans kentinde çeşltH saz yapımevlerinin Hutchins ile yaztşıyorum ve bu değerli ustayı tanıdığım için kendimi çok şanslı sayıyorum. Carleen Hutchins, yaylı saz yapımında yerleşik kurallan bir kenara bırakarak, temel bilimlere dayalı eğitiminin de yönlendirmesiyle tümüyle bilimsel bir yaklaşımla işe başlamış. özellikle akustik konusuna ağırlık veren Hutchins yaptığı sazlardan mükemmel sesi elde edebilmek için kendi buluşu olan birtakım cihazlardan yararlanmayoluna gitmiş. Bu cihazlar sazın yapımı ve tamamlanmış sazın denenmesi sırasında devreye sokuluyor. Hutchins'in atölyesinde dikkatimi çeken yenilikleri şöyle sıralayabilirim: 1) Sırt ve göğüs tahtalarının optimal kalınlıklannı saptamak için kullanılan frekans jeneratörü 2) özel yapılmış bir akustik kutusunun içine astığı, yapımı tamamlanmış sazlara, titreşime dönüştürülmüş müzik sinyalleri göndererek, yeni sazları sese alıştırıyor. 3) Havaya astığı sazların F deliklerinin (ses deliği) birinden mikrofon, diğerinden hoparlör sarkıtıyor. Hoparlörden verdiği bazı frekanslan mikrofondan geri alarak etektronik bir cihaza aktarıyor. Cihazdan çıkan elektroyu deşifre ederek sazın tüm özelliklerini bir nota bile çalmadan tespit edebiliyor. Keman, viyola, çello ve bastan oluşan yaylı çalgılar ailesinin ara çalgılannı da yapan Hutchins, değişik tınılarda sazlar üretryor. Bu sazlan yalnızca ladin ve akçaağaçtan yapmıyor; erik, kiraz, aımut, ceviz ve maundan da yararlanıyor. Hutchins'in beni etkileyen diğer bir yönü de bildiklerini aktarmakta gösterdiği iyi niyet oldu. Bir uzman kişinin, yaşam boyu edindiği bilgi ve tecrübeyi kimseye aktarmak ve öğretmek istememesi, bence o kişinin değerini büyük ölçüde azaltıyor. Stradivari gibi büyük bir usta bile kullandığı vemiğin formülünü gizli tutarak, saygınltğına gölge düşürmüştür. *btDmMSenfoniOrk. Mödür YardHTtctsı ve Viyolonsal Grubu Üyesi 38777