Katalog

PSİKOLOJl İnsanoğlunun varoluş çatışmaları Benmerkezciler, kendi duygu ve düşünceleri üzerinde yoğunlaşır ve karşısındakini dinlemez. böylece monolog ve toplu monolog ortaya çıkar. Üstün Dökmen * ı ır kişı, olaylara sadece kendi açıjSindan bakıyor, başkalarının bakış açılarını dıkkate almıyor ya da alamıyosa benmerkezci (egosantrık) davranıyor demektır Gerek toplumların tarıhlerıne, gerekse bıreylerın tarıhlerıne (yanı gelışım sureçlerıne) baktığımızda, benmerkezcı davranışa ılışkın pek çok örnek göruruz örneğın geçmış çağlarda nıce kuçuk ulkenın kralı, kendısını dunyanın tek hâkımı olarak algılamıştır Ya da pek çok çocuk, ruyasında kendısıne zarar veren arkadaşına sabah uyandığında kusmuştur Butün bunlar benmerkezcı davranışlardır (Buradakı benmerkezcı kavramı, bencil ile eş anlamlı değıldır, ancak bazı durumlarda, hem benmerkezcı hem de bencil olunabılır) Nesneleri, ınsanlan ya da kültürlerı algılarken benmerkezci davranabılirız örneğin bir insan, kendi elbıselennden farklı elbıseler gıyen farklı kültürden birısıni, ilk kez gördüğünde "ne tuhaf giyinmiş" dıyebilır Bu tavır, "Benlm gıydiklerim dışındakıler tuhaf elbiselerdir" duşuncesınden kaynaklanan benmerkezcı bakış açısını yansıtır aydını benmerkezcıdır, gecekondululara sempatı duymaktadır, ancak onları yeterınce anlayamamakta, olaylara onların gözuyle bakamamaktadır Gecekondulu da benmerkezcıdır, o da aydının bakış açısını kavrayamamaktadır Bu yuzden çatışma kaçınılmazdır Çocuklar, ıçınde bulundukları zıhınsel gelışım dönemıne paralel olarak, benmerkezcı duşunurler ve davranırlar Bu yuzden, varoluş çatışmasına benzer ıletışımler sergılerler Ancak bu davranışları, gelışım sureçlerının doğal bır parçası olduğu ıçın, olayı bır "çatışma" olarak tanımlamamayı tercıh ederız örneğın yaklaşık 27 yaş arasındakı çocuklarda "toplu monolog" adı verilen bır davranış gözlenır Dıye Bi mış gibi gözukse de, aslında ikisı de birer monolog sergılemektedır Ayşe Hanım'ın bu durumu farketmesı uzerıne, varoluş çatışmasının sıcak çatışmaya dönuşmesı ıhtımalı belırmıştır Benmerkezcılıkten doğan varoluş çatışmalarına, gunluk yaşamın yanı sıra, pek çok sanat eserınde de rastlarız örneğın Karagöz'de ve Ortaoyunu'nda, kahramanların bırbırlerını yanlış anlamalarından kaynaklanan çatışmalar oıdukça fazladır Bu Çatışmadan nasıl kaçınmalı? Benmerkezci davranış, kişilerarası ıletışım çatışmalarına yol açar Varoluş çatışması adı verilen bır çatışma türünun önemlı nedenlerinden birlsl, benmerkezclliktir (1,2) Bir iletışım sırasında benmerkezcı davrananlar, dikkatlerını kendi duygu ve duşuncelerı uzerınde yoğunlaştırırlar, böyle olunca da, karşılanndakı kışının sözlerini ya dınlemezler, ya yanlış anlarlar ya da onun söylediklerıyle ılgısı olmayan bır mesaj verirler. (Kısacası, dıyaloğu bırakıp kendi varoluşlarını yaşarlar) Ornekleyelim Dıyelım kı bır karıkoca arasında şu konuşma geçlyor Ayşe Pazar gunu okul aıle bırliği toplantısı varmış Ahmet Projemızi kabul etmedıler Ayşe Sen gıder mısin? Ahmet Ben onlara gösterirım Ayşe Sen benı dınlemıyorsun' Ahmet Yıne nıye kızdın? Ne guzel konuşuyorduk Bu ornektekı karıkoca bırbırlerını dinlememektedırler Aralarında dıyalog var Benmerkezcilik ve çatışma alandakı bır başka örnek ıse Don Kışot'tur Don Kışot, ınsanlan sevmektedır, onlara önemli mesajları vardır Fakat bu mesajların hıçbırisı yerine ulaşmaz, ınsanlar Don Kişot'u anlamazlar Aslında Don Kışot da çevreden gelen geribıldırımlere yeterince açık değıldır Bu durumda Don Kişot ile toplum arasında bır varoluş çatışması yaşanır Benmerkezcılıkten kaynaklanan varoluş çatışmasının ortaya çıktığı bir başka sanat eserı ıse, kanımca Camdan Kalp fılmidır Bu lılmde, lyı nıyetlı aydın, yardım etmek ıstedığı temızlıkçı kadının kocasından dayak yer Çunku hasta kadının evıne gıdıp ona çorba pışırmeye kalkışmıştır Bu davranışı bır Don Kışotluktur Karısının yanında yabancı bır erkek gören gecekondulu koca, çok öfkelenir Camdan Kalp'ın lım kı uç çocuk oturmuş konuşuyorlar Uzaktan baktığınızda, tatlı tatlı sohbet ettıklerını duşunursunuz Oysa yaklaşırsanız, bırbırlerını dınlemeden konuştuklarına tanık olabılırsınız, bırıncısı bır çızgi fılmı. ikıncısi bir masalı, uçuncusu ıse başından geçen bır olayı anlatmaktadır Her bırı, yalnızca kendi anlattığı ile ılgılidır Toplu monolog adını verdığımiz yukardakı davranış şeklıni çocuklar, ıçinde bulundukları zıhınsel gelışım dönemının bır zorunluluğu olarak sergılerler İlk duyumdan, soyut duşunmeye gıden yolda, böylesıne basamaklardan geçmek zorundadırlar Işın ılgınç yanı, bu basamakları çoktan gende bırakmış olan bız yetışkınlerın de belkı de eskı bır alışkanlıkla zaman zaman toplu monolog sergılıyor olmamızdır Evlerde, ışyerlerınde, açıkoturumlarda, uluslararası goruşme masalarında toplu monologlar sergılerlz Yukardakı AyşeAhmet örneğınde olduğu gıbl, dıkkatımızı, karşımızdakının sozlerıne değıl, kendi ıhtıyaçlarımıza / sıkıntılanmıza yöneltınz Sahıp olduğumuz sorunlardan öturu benmerkezcı davranabılır, karşımızdakını anlamaya çalışmaktansa, kendi duygu ve duşuncelerımızı ıfade etmekle yetınebiliriz Zaman zaman her ınsanın boyle davranması, yanı varoluş çatışması sergılemesı doğaldır Fakat bunu bır alışkanlık halıne getırırsek, yaşantımız guçleşır Kişıler arasında, kışı ile toplum arasında ya da toplumlar arasında ortaya çıkan, benmerkezcılıkten kaynaklanmış çatışmaları gıdermenın çeşıtlı yollan vardır Bunlardan bırısı, kışılerın ve toplumların bırbırlerıyle olan etkıleşlmlerını artırmak, yenı ve zengın ıletışımler kurulmasına fırsat sağlamaktır Sınııiı çevrelerde yaşayan kışılerın ve kapalı toplumların benmerkezcı davranma ıhtımallerı yuksektır Insanlar, kendılenne dönuk olmaktan kurtulup, yenı ınsanlaria ve külturlerle tanıştıkça, başkalarına aıt bakış açıları bulunduğunu kavramaya başlarlar Bu kavrayış, onların benmerkezcılıkten ve varoluş çatışmalarından uzaklaşmalarına katkıda bulunabilır Kışılerarası ılışkılerde ortaya çıkan varoluş çatışmalarından kaçınmanın bir başka yolu, iç yaşantılanmızın farkına varmak ve bunu karşımızdakıne samımiyetle ifade etmektir örneğın ış yerinde tartıştığı ıçın, evde eşının sözlerini yeterince dınleyemeyen bır kışi, "Bugün ış yerinde tartıştım, aklım o tartışmada, senı tyı dınleyemıyorum" demelıdir Benzerı şekılde, evinde bir huzursuzluğu olan, örneğın çocuğu hasta olan bir kişi, ış toplantısında dıkkatıni yeterince toplayamıyorsa, aynı yola basvurmalıdır Bu öneriye ttiraz edebıllr, "Iş yerinde özel yaşantımızdan söz etmek sakıncalı olabilir, bir zaaf olarak görulebılır" dıyebılırsınız Eğer özel yaşantınızı ış yerınızın kapısında bırakabıliyorsanız, çok lyı Eğer bırakamıyorsanız ve sahip o/duğunuz kışısel sorunlardan öturu varoluş çatışmaları, yaşıyorsanız, açık ıleşışıme başvuımanızı öneririm Aksı halde, çocuğunuzun hasta olduğunu bılmezler, başkalarını umursamadığınızı ya da fazla zekı olmadığınızı duşunebılırler Bır cumie ile de olsa kışısel sorunlarımızı başkalarıyla paylaşmak, bır zayıflık değıldır, aksıne, guçluluk belırtısıdır ve sıkıntımızı hafıfletebılır Kaynaklar (1) Harary, F and Batell, M F (1981) Communicatıon conflict Human Relations, 34, 633641 (2) Dökmen, U (1986) Aileiçı iletışim çatışmalarının Transactıonal ve Graph Analız ile ıncelenmesı Ankara Ünlversltesi Eğitim Billmleri Fakültesi Dergisi, 18,5366 * Ankara Ünlv. Eğitim Bilimlen Fakültesi 3837