Katalog

HAYVANLAR DÜNYASI Karınca yuvalarımn SIPPI SelçukAlsan Böcekler dünyasında koku (3) Alarm fermonu alan kannca, kokunun en kuvvetli olduğu yere koşar ve orada hangi canlıyı bulursa kemirir. Hiç bir canlı bulamazlarsa birbirlerini yaralarlar. arıncaların geçtiklerl yolu kendi yuvalarına ve türlerine özgü feromonlarla işaretledikleri anlaşılmıştır. Avusturyalı Profesör VVİIhelm Götsch, bu konuda çok ilginç deneyler yapmıştır. Bir sineği bir kâğıda iğneleyerek bir kannca yuvası civarında bırakır. Bir kannca sineği bulur bulmaz yuvasına geri dönerek 810 kanncayla biıîikte döner. Sineği iğneden kurtarmaya çalışıriar, buna güçleri yetmeyince hepsi yuvaya geri dönüp derhal çok sayıda karıncayı "ganimef'in başına getirirler. Kanncalar sineği parça parça yuvalarına taşıriar. Kanncalar yürürken zaman zaman karınlarını toprağa bastırarak koku izi bırakııiar. Bu gözle de görülebilen çok küçük bir damladır. Bunu kanıtlamak için bir önceki deneydeki kanncalann yolu üzerine bir sayfa kâğıt koyun ve kanncaların kâğıt üzerindeki yolunu kalemle ışaretleyin. Bütün kanncalann yuvaya geliş gidişlerde, tam bu çizgi üzerinde yürüdüklerini hayretle göreceksiniz. Kanncalarda formik asit denen bir asit bulunur (Fransızca fourmi=karınca). Fakat kanncalar formik asidi feromon olarak değil, alarm vermek ve ısırdıkları düşmanlanna ağrı çektirmek için kullanırlar. Karıncalar feromonlarını kannlarının arka ucundaki Dufour ve Pavene bezlerinden salgılarlar (bazı kannca türlerinde aynı bölgede bir zehir bezi de bulunur). Yollarını feromonlarla işaretlemelerı sayesinde kanncalar adeta otobanlar (highvvay) yaparlar. Bu yollar kannca yuvasından ışınsal bir şekilde çeşitlı yönlere dağılır. K Dikkat etmişsinizdir, kanncalar hep aynı yollardan gelip giderler, bunun nedeni yollarını kokuyla işaretlemeleridir. Bu yollar yuva çevresindeki "kannca uygarlığı" topraklarında bulunur ve vahşi ot ormanlarının başladığı yerde biter, kanncalar otlar arasında her yönde gelip gider. Bazen karıncaların "koku yolu" doğal afetlerle, örneğın insan ayak izleri, rüzgâr, yağmur vb. ile tahrip olur, o zaman karıncaların bir trafik keşmekeşi yaşadığı görülür, fakat bir süre sonra kannca "mühendısler" köprüler yaparak yolu onarır ve trafik yeniden düzene girer. Kannca yuvaları ekseri birbırlerine çok yakındır, yuvaların yolları birblrinl keser. Buna rağmen kanncalar yollarını hiç şaşırmazlar, çünkü doğa yalnız her kannca türünün değil, her kannca yuvasının farklı bir feromon yapmasını sağlamıştır. Karıncaların her anteninde 200 kadar koku alma organı (orfactorial bulKanncalara dikkat etmişsinizdir, hep aynı yolda aynı sıra halinde büyük bir düzenle yübus) ve 2000 kadar dokunma kılı (orrürter. Arada bir ise bir trafik karmaşasının yaşandığını gözleriz. Işte burada bıraktıklan ganı) vardır. Kanncalar çok hareketlı koku çeşikli nedenlerie silinmiş ve koku yolu yok olmuştur. olan antenleriyle etrafı yoklayarak ve koklayarak ilerlerler. Koku ve dokunma duler, tabıi yine otları, yaprakları ve dallan asit miktan, yapılan saldırıyla orantıhdır. yulannı birlikte algıladıklarından, onlar kemirerek. Yuvanın etrafıysa tamamen Yuvaya az sayıda yabancı böcek görmeiçin kare veya yuvarlak koku, sert veya yuva kokulanyla doludur. si giki küçük saldınlarda küçük bir alarm yumuşak doku, düz veya pürtüklü koku Bir kannca bir tehlike sezdiğinde verilir, yuvadaki hayat devam ederken az gibi algılar vardır. bir yandan olduğu yerde dönmeye başsayıda kannca savaşa katılır. Düşman ve Feromonların kokusu çok az sürer: lar, bir yandan da çenealtı ve anüs beztahrip büyükse, yüzlerce karınca tehlike Kuzey enlemlerindeki bazı kannca türlelerinden formik asit çıkarır. Formik asibölgesinde toplanarak formik asit salgılarinde 104 sanıye kadar. Çöllerde ve yan din keskin kokusu diğer kanncalarca maya başlar. Hasat kanncalarında, çöllerdeyse bu sıvı feromonlann hemen S.O.S. sinyali olarak algılanır. Alarm koalarmdan 13 saniye sonra 1 formik asitin buharlaşacağı kesindir. Fakat doğa burakusunu alan bütün kanncalar formik asit 6 cm. yançapında küresel bir bulut halinl da da karıncaların yardımına koşmuştur: çıkarmaya başlar. Böylece yuvada büaldığı, 35 saniye sonra bu bulutun tamaÇöl karıncalan karınlannı toprağa süryük bir seferberlik başlar. Kanncalann men kaybolduğu görülmüştür. mez, feromonlannı sıvı halde havaya bir bölümü düşmanla savaşırken, bir böGöçmen eciton karıncalannda çene püskürtürler. Bu sıvı hemen buhariaşır ve lümü yumurtaların saklandığı odacığa bezleri alarm kokusu salgılarlar. Bu kokuhavada bir "koku koridoru" yaratır, rüzkoşarak yumurtalara daha güvenli bir yeyu alan kanncalar, kokunun en kuvvetli re taşır, kalan kanncalar da yuvadaki gâr yoksa (ki çölde seyrektir) bu koridor olduğu yere koşar ve orada hangi canlıyı tahribatı onarmaya başlar, "Savaş" bitinuzun süre varhğını sürdürür. bulurlarsa onu kemirirler, hiçbir canlı buce "alarm kalktı" sinyali verılır. Balanlan da, tipik danslarına ek olalamazlarsa birbirterını yaralarlar. Alarm rak, karınlarındaki Nasonoff bezlerinden Verilen alarm, yani oluşturulan formik feromonu onlan deli etmiştir. çıkardıkları bir feroBalanlan ve eşekarılan bir canlıyı iğmonla bal alınacak çinelerıyle sokarken alarm feromonu da çeğin yerini hemcinssalgılarlar. Bu olay neden diğer anların lerine bildıriıier, buda hemen kurbana hücum ettıklerini ve nun için karınlarındaki onu aynı noktadan sokmaya çalıştıklarını koku cepçiğinı tersaçıklar. Kovanına girmekte olan bir anyı yüz etmeleri yeter. birazcık sıkarsanız, derhal iğnesini çıkaDans yoluyla iletişim rır, kanatlannı çırpmaya bu halde diğer kurmayan arılar (Meliişçi arılar arasında dolaşmaya başlar, çıpon'lar gibi), Bombus kardığı alarm feromonu sonucu bütün arıları gibi yaprak ve arılar sıze saldırır. An feromonu karınca sapları kemirerek, feromonundan daha süreklidir. 10 dakika nektarca zengin çisonra buhariaşır. Arıbeyleri, erkek ve yavçeklerin yerini hemru arılar alarm feromonu yapamaz. cinslerine haber verırlchneumon sineği, yumurtalarını başler. Melipon'ların koku ka türden bir böcek üzerine bıraktıktan yapıcı bezleri de çesonra o böceğın üstüne böcek kaçırtıcı nelerinin dibindedir. (repellent) bir madde püskürtür. Böylece Bombus türü tuyıkınci bir ichneumon sineği o böceğe lü iri arılar da mayısyaklaşıp yumurta bırakmaz, böylece yuta aşk için kullandıklamurtadan çıkacak larvaların besın payları feromonlarını, yazın şarak aç kalması önlenir. yavrularını beslemek için kullanırlar. Ailenın Science for, Everyone serisinden "Ethology. What Anımals do and why. Mir Puld., her bıreyi, yuvadan nektarlı çiçeklere giden Balanlan tipik danslannın yanı sıra çıkardıkları kokuyla bal alı 1488,Moskova. Sayfa 137143, 157165 ve 171174. yolları feromonla işaret nacak çiç&ğin ya da düfmanın yerini hemcinslerine duyuruıiar.