Katalog

TARTIŞMA Adli tıpta DNA ile kimlik tespiti tartışma metni Geçen hafta yayımladığımız Genetıkbıyoteknolo]i devrımının gerektırdığı yenı yasal duzenlemeler ıçın tartışma metnıne ek olarak bu hafta Adlı tıpta "DNA ıle kımlık tespıtı" metnını sunuyoruz(*) DNA kimlik tespit teknolojisini kullanan laboratuvarlann ne gibi bir tüzüğe bağlanmalan beklenmelidir? Kışılık tayını veya soy tayını gıbı konularda bır karar vermek ıçın DNA teknolojısını kullanan bır laboratuvarın muadelet belgesı, bu ışı yapan kışılerın ıse yeterlılık sertıfıkası alması gerekır 8u hedefe ulaşmak ıçın uygun bılımsel otorıteler kapsamlı ıcra kuralları gelıştırmelıdırler Bu standartlar mumkun olan en lyı hızmetın sağlanması çalışmalarına hız kazandıracaktır Bu standartların tayın ve tespıtı bu çalışmanın kapsamı dışındadır Bununla bırlıkte, onemlı olan noktalar, laboratuvar dırektorunun ve teknık personelın yeterlı bır şekılde eğıtılmış olması, bır yeterlılık sınavına tabı tutulması ve sınav sonuçlarının bağımsız olarak değerlendırılmesıdır Ayrıca, laboratuvar personelınden, bılım adamları arasında genel olarak geçerlılık kazanmış metodları kullanmaları talep edılmelıdır ılgılı laboratuvarlarda deney notları ve sonuçlarının saklanması gıbı konuları ıçeren çok mukemmel bır arşıv oluşturulmalı ve ornekler uygnu şekılde depolanmalıdır örneğın, materyalın gırış ve çıkışı dokumante edılmelıdır, ve kışısel gızlılık kurallarına uyulmalıdır Nıtelığı olan model protokollerın adaptasyonu, DNA ıle kımlık tespıtı teknolojısının kullanımını buyuk olçude artıracaktır DNA profili tayini için kullanılan lokuslar standartlaştırılmalı mıdır? Ilgılı DNA lokuslarına aıt allel sıklıklarının kaynak ısrafı yapılmaksızın saptanabılmesı ve cezaı davalarda orneklerın karşılaştırılmasını kolaylaştırma açısından standardıze edılmış DNA lokuslarının kullanımı yararlı olacaktır Lokus/enzım kombınasyonlarının genış sayıda kullanıldığı hukuk davalarında (nesep tavını), mahkeme DNA kımlık tespıtı teknolojısının prensıplerını kabul etse bıle, ılk defa yargılama durumlarında ınceleme kapsamındakı tum lokuslar ıçın genış bılgı ısteyebılır Test sonuçlarının analızı ıçın bır tuzuk gelıştırılmesı ve hangı kontrol çalışmalarının gerektığının tespıtı onemlıdır Kımlık tespıtı amacı ıle kullanılan tum lokus/ enzım kombınasyonları uygun bılımsel lıteratur ıle belgelenmelıdır vl. DNA kimlik tespiti testinin doğruluğunu azami noktaya çıkarmak ıçın ne yapılabilir? DNA analızı ıle kımlık tespıtı, eskı teknolo|ilerle kıyaslanmayacak bır guven olçusunde, bır kışıyı harıç veya dahıl tutA09V? mak ıçın adlı makamlara yetkı verebılır Bır kışının dahıl tutulması yonunde verılecek raporlar ıstatıstıkı hesaplara dayanır kı bu DNA analızınde kullanılan lokusların sayı ve karakterıne bağımlı olarak değışır Ne kadar çok lokus test edılırse verılecek raporun doğruluğu o derecede artar Test sonuçlarının yorumu uygun bır referans populasyonunun temelıne dayandırılmalıdır. Bazı referans populasyonları lıste halıne ge..rılmıştır, fakat sayıları nıspeten azdır Referans populasyon bazılarının artırılması ve tek lokus probları kullanılarak derlenen verı tabanlarının bır merkezde toplanması yararlı olacaktır t DNA kimlik tespiti yapan laboratuvarlar yapılan testten çıkanlan bilginin gizliliğine dair ne gibi bir sorumluluğa sahiptir? Ilgılı laboratuvar örneklerı ve analız sonuçlarını son derece gızlı tutmalıdır Sonuçlar ya örneklerı veren kışıye veya onun vekılıne ya da mahkemenın uygun gorduğu profesyonel bır aracıya verılmehdır .?. DNA kimlik tespiti teknolojisinin yetersiz veya yanlış sonuçlar verebildiği durumlar var mıdır? Evet vardır Cezaı soruşturmalarda asıl problem örnek mıktarınıh yeterlılığıdır Çevreye bırakılmış olan dokulardan elde edılecek DNA, karşılaştırmalı çalışmaların yapılmasını mumkun kılmayacak derecede bozulmuş olabılır Tabıı kı bu bır hata değıldır Bırçok laboratuvar testınde olduğu gıbı, en buyuk problem ınsan hatasıdır. DNA teknolojısı açısından orneklerın bırbırıyle karıştırılması hatalı pozıtıf sonuç verebılır Bır dığer potansıyel sorun tekrarlayan DNA dızelerını kapsayan testlerde ılgılı fragmanların değerlendırmesının bır dereceye kadar kışıye bağımlı olmasıdır ö . Hangi amaçla olursa olsun, e~ ğer varsa, Devletin DNA profillerini oluşturmak ve saklamak uzere, kişilerden doku örnekleri toplaması uygun mudur? Belırlı bır toplulukla DNA profıllerının derlenmesı konusu polıtık bır meseledır Sorunun çözumu bılımsel ve pekçok bılımsel olmayan faktorlere baglıdır DNA analızı ıçın doku orneklerını toplanmasının uygun olabıleceğı çeşıtlı durumlar olabılır Nıtekım, bazı cınayetlerın çözumunde, babalık (nezhep) ve soy tayınınde DNA profıllerı kullanılmaktadır Mahküm edılen tecavuz suçluları, sılahlı kuvvetler uyelerı veya tum yenı doğanlar ıçın (çok farklı sebeplere bağlı olarak) DNA kımlık tespıtı dosyalarının oluşturulup oluşturulamaması konusu değerlendırılırken her bır grup ıçın farklı faktorlerın varlığı gozonunde bulundurulmalıdır Sebep ne olursa olsun, DNA analızı, doku omeklerının altnması ve saklanması, kışısel gızlılık konusunda bellı endışelerı de beraberınde getırır DNA analızı ıçın doku toplanmasının bılımsel veya anayasal uygunluğu ayrı bır tartışma konusudur Bununla bırlıkte, yenı bır bılgı toplama çağına gınlen bu dönemde kışısel gızlılık konusuna en buyuk bır önemın verılmesı gereklıdır / . Devlet tarafından DNA profillerinin eldesl, hazırlanması ve saklanması için uygun durumlar olduğu düşünülürse, bu bilginin eldesi ve kullanımında ne gibi sınırlamalar olmalıdır? DNA profılı ıçın ornek alınırken temelde uyulması gereken ana prensıp bu orneğın ılerıde hangı amaçla kullanılacağının önceden tespit edılmesıdır Daha sonra, farklı amaçlar ıçın, DNA orneklennın kullanımı veya DNA profillerının tayını sadece a) bır mahkemenın musaadesı ıle, b) bu materyal veya bilginin kımlığının açıklanmadığı durumlarda, c) örneğın aıt olduğu kışının yazılı ıznı sağlandığı takdırde mumkundur Genel bır değerlendırme olarak soylenebılır kı, hangı amaçla olursa olsun, bu bılgı bır tıbbî dosyada yer alan bilginin gızlılığıne sahiptir 8. Eğer Devlet DNA profilleri ile ilgili bir bilgi bankası oluşturmaya karar verirse, beraberınde doku veya DNA örneği alıkoymalı mıdır? Boyle materyallerın kullanım ıznı ıle ılgılı kurallar onceden tespit edıldığı surece ve bu kurallar ve yollar yururlukte olduğu muddetçe, soz konusu materyalın alıkonulması uygundur 9. Tecavüzden ve ilişkili suçlardan mahkum edilen insanlan kapsayan DNA bilgı bankalarmın oluşturulması gündeme gelebilir. Eğer bu tür bilgi bankalan kurulursa, otoriteler şüphelilerden (sabıkalı kişinin yeniden suç işleme eğiliminin yüksek olmasından dolayı) DNA örneklerini rutin olarak araştırabilir. Ancak, şüphelinin beraat ettiği durumlarda DNA profili ne yapılmalıdır? Sadece mahkum edılen suçluların DNA profıllerı DNA bankasına eklenmelıdır Mahkhum edılmeyen veya aleyhıne dava açılmayan kışılerın profıllerı ımha edılmelıdır 10. Özel sektörde, aşağıdaki servisleri tüketiciye sunma eğilimi doğabilin DNA ızolasyonu ve/veya transforme edilmiş hücre hatlannın hazırlanması, DNA profilınin tespit edilmesi ve nem materyalın hem de alınan bilginin belirsiz bir süre için saklanması gibi. Bu servisleri veren müesseseler yasalar tarafından mı düzenlenmelidirier? DNA profillerini sağlayan özel DNA bankalan yasaya uygun olarak duzenlenmelıdır Devlet bunların belırlı aralıklarla denetımını yapmalı ve uygulamanın mınımal standartlarını tayın etmelıdır Bu standartlar klınık laboratuvarlann kullandıklarına benzer olmalıdır Devlet tarafından ıdare edılen adlı tıp laboratuvarları da benzer standartlara tabı olmalıdır Konuyla ılgılı daha ılerı tartışmaların yapılması uygundur. 11. Kimlik tespiti amacı ile DNA analizi yapan özel laboratuvarlar, örnekleri doğrudan testi yaptıracak kişiden mi yoksa profesyonel aracılardan mı kabul etmelidir? Laboratuvarlar DNA kımlık tespıtı ıçın örneklerı sadece profesyonel aracılardan kabul etmelıdırler Böyle bır analızı talep eden pek çok kışı, babalık (nesep) tayını gıbı ıkılı anlaşmazlığın olabıleceğı son derece hassas bır konuya çözum arıyor olabılır Bu kışılerın sorunlarını oncelıkle bır hekım, genetık danışman, avukat veya dığer adlı makamlarla tartışmaları yararlı olacaktır 12. Eğer DNA kimlik tespiti anallzl başlangıçta talep edilmeyen bir bilgiyı açığa çıkarırsa (var olduğu sanılan biyolojik ilişkinin var olmaması gibi), laboratuvar bu bılgıyi vermekle yükümlü müdür? DNA kımlık tespıtı analızı ışını ustlenen laboratuvar, farzedılen akrabalık ılışkılerını doğrulamayan test sonuçlarının çıkabıleceğının testı yaptırana anlatılmasını temın etmelıdır Boylece test sonuçlarının ne kadarının aktarılacağı onceden tespit edılmış olur Eğer testı yaptıran, sonuçların tumu hakkında bılgılendırılmek ıçın ısrar ederse, laboratuvar ya analız yapmayı reddeder veya testı yapar ve sonuçları ılgılı kışıye bıldırır 13. DNA analizi için tüm yeni doğanlardan rutin olarak kan örnekleri alınmah mıdır? Bu ekonomık ve polıtık bır konudur Bununla bırlıkte gunumuzde tum yenı doğanlarda DNA profilınin rutin olarak saptanmasını gerektırecek bır sebep bulunmamaktadır Bu teknolojinin uygun yürumesine yardımcı olmak için adli billmlerde biyoteknoloji alanında ülkemizde öncü kişiler nasıl bir rol almahdır? DNA teknolojısının kımlık tespit etme guçu benzersızdır Adlı ve dığer amaçlar ıçın yaygın olarak kullanılacaktır. Adlı bılımlerde bıyoteknolojı alanında ulkemızde oncu kışıler, bu teknoloıının kuralları ve metodları hakkında hekımlerı, adlı mercılerı ve halkı eğıtmen olanlardır Verebıleceklerı hızmetler, eğıtım araçlarını gelıştırmeyı, uygun model bır yasa uzerınde uygun kanunı gruplarla çalışmayı ve kalıte kontrolunü sağlayacak programlarda aktıf bır rol almayı ıçerır Amerikan Insan Genetıği Cemiyetınin DNA Analizi ile Kimlik Tespiti Ad Hoc Komitesi Raporu'ndan alınmıştır. Am J Hum Genet. 46 631634, 1990