Katalog

N Ü F U S VE S A Ö L I K 2. Doğurganlık duşuşunun belırleyıcılerınden bırı de, Turkıye'de son yıllarda evlılık olgusunda meydana gelen değışıklıklerdır 1978 yılında doğurganlık çağındakı (1549 yaşları arasındakı) kadınların yuzde 71'ı, 1983 yılında ıse yuzde 69'u evlı ıken, bu oran 1993 TNSA'nda yuzde 64'tur Yıne TNSA, son yıllarda ortalama ılk evlenme yaşında onemlı bır yukselme olduğunu ortaya koymaktadır Bugun 4549 yaşlarında olan kadınlar, ılk evlılıklerını ortalama olarak 18 yaşında ıken yapmışlardır, 2529 yaşındakı kadınlar ıçın bu rakam 20 yaştır Gunumuzde kadınlar, kendı annelerıne gore ortalama olarak 2 yıl daha geç evlenmektedırler Bu değışım, doğurganlık rıskı altında yaşanılan surenın kısalmasına neden olmakta, doğurganlık duzeyının azalmasına yardımcı olmaktadır 3. Turkıye'de kurtaj (daha doğru bır termınolojı ıle "çocuk duşurme") çok tartışılmış olan bır konudur Yukarıda bahsedılen 1965 tarıhlı Nufus Planlaması Hakkında Kanun, 12 Eylul yonetımı sırasında gozden geçırılmış ve 1983 yılında aynı ısımde yenı bır kanun çıkarılarak 10 haftaya kadar olan gebelıklerde çocuk duşurmeye ızın verılmıştır Bu noktada ıkı konunun vurgulanmasında yarar vardır Bunlardan bırıncısı, 1983 yılı oncesınde yasak olmasına karşın, kurtajın sıkça ve çoğunlukla sağlıksız koşullarda başvurulan bır yol olmasıdır 1983 araştırmasına gore 198283 donemınde, Nufus Planlaması Hakkında Kanun'un çıkarılmasından hemen once, her yuz gebelık başına Turkıye'de 12 kurtaj gerçekleştırılmekteydı Bu rakam, 1993 TNSA'da yuz gebelıkte 18 kurtaj olarak bulunmuştur Bu gelışmenın, doğurganlık duşuşunun etkılı bır belırleyıcısı olduğu duşunulebılır Kurtaj açısından onemlı bır başka ozellık ıse, dığer pek çok Islam ulkesının aksıne, Turkıye de gozlenen kurtaj oranlarının son derece yuksek olmasıdır Turkıye'de \urtajın sıklığı, dunyanın en yuksek kurtaj hızlarına sahıp olan eskı Doğu Avrupa ulkelerının hızlarıyla karşılaştırılabılecek duzeydedır 1993 TNSA'nın ılk sonuçları daha çok betımleyıcı ozellıkte olup doğurganlık duşuşunun gerısınde yatan toplumsalekonomık belırleyıcıler hakkında kesın sonuçlara varmak henuz olası değıldır Ancak bu konuda daha once yapılan araştırmaların sonuçlarından da yararlanarak bazı tahmınler yurutmek olasıdır öncelıkle uzun yıllardan berı Turkıye de dogurganlığın sınırlandırılması yonunde evlı çıftlerden kaynaklanan guçlu bır ıstek bulundugu bılınmektedır 1983 araştırmasında toplam doğurganlık hızı 4 çocuktan fazla ıken, 1549 yaşlarındakı kadınların yuzde 47'sı 2 çocuk, yuzde 27 sı ıse 3 çocuk ıstedıklerını soylemışlerdır Bu rakamlar 1993 TNSA'da yuzde 60 ve yuzde 20 şeklınde gerçekleşmıştır Kısacası Turkıye de ıstenen çocuk sayısı, aynen gerçekleşen doğurganlık gıbı, zaman ıçınde azalma eğılımı gostermıştır ve 23 çocuk normu, daha 10 yıl oncesınde Turkıye'de yaygındır Yapılan butun araştırmalarda ıstenen çocuk sayısı gerçekleşen doğurganlığın altındadır Turkıye'de 23 çocuk dolayındakı doğurganlığın uzun yıllardan berı ıstenen ARAŞTIRMALARI ğışım, doğurganlık davranışının da hızlı bır şekılde değışmesıne neden olmuştur. Doğurganlık duşuşu pek çok ulkede çocuk olumlennın azalması ıle aynı donemlerde ya da hemen sonrasında oluşmuştur Doğurganlıkta ve çocuk olumlerındekı azalmaların benzer zamanlarda meydana gelmesı sadece bır eşanlılık olayı değıldır lyı bılınen bır olgu, bebek olumlerındekı azalma ıle doğurganlığın azalması arasında onemlı bır etkıleşım olduğudur Doğurganlığın bırtakım yapısal özellıklerı, bebek olumlennın duzeyını belırlemektedır Doğurganlığın erken ya da geç yaşlarda yoğunlaşması, doğumların sık aralıklarla yapılması ve çok sayıda çocuk doğurulması, doğan çocukların hayatta kalma şanslarını azaltmaktadır Buna karşılık çocuk olumlerınde azalmalar meydana gelmesı, doğurganlığı azaltıcı bır etkı yapabılmektedır Bıreysel duzeyde bır karar verme surecı olmamakla bırlıkte, toplumsal duzeyde yuksek ölum hızlarına karşı yuksek doğurganlık ıle bır guvence sıstemı kurulduğu, bır anlamda olen ya da olecek olan çocuğun yerıne başka bır çocuk doğurularak ıstenen doğum sayısına ulaşılmaya çalışıldığı çeşıtlı çalışmalarda gosterılmıştır Olum hızlannın duşmesıyle bırlıkte toplumsal duzeyde yenı bır "denge" arayışına gınlmesı ve doğurganlığın çocuk olumlennın duşmesıyle bırlıkte azalmaya başlayarak daha alt duzeylerde bır dengeye erışılmesı soz konusu olmaktadır (Bakınız şekil 2) 1993 TNSA, Turkıye de bebek ve çocuk olumlennın de en az doğurganlık kadar hızlı bır şekılde duşmeye devam ettığını ortaya koymuştur 1960lı yılların başlarında Turkıye'de bebek olum hızının bın canlı doğumda 176 olduğu tahmın edılmıştır Canlı doğan her bın bebekten 176'sının bır yaşına ulaşamadan olduğu bu dönemlere göre gunumuzde çok daha duşjuk duzeyde bebek olumlerıne rastlanmaktadır 1993 TNSA'ya göre 19881993 donemınde (ortalama olarak 1990 yılı ıçın) bebek olum hızı bın canlı doğumda 53 olarak gerçekleşmıştır 1978 Turkıye Doğurganlık Araştırması'nda aynı hız (197276 donemıne ılışkın olarak) bınde 140, 1988 Turkıye Nufus ve Sağlık Araştırması'nda ıse (19831988 donemıne ılışkın olarak) bınde 82 olarak saptanmıştır (Bakınız tablo 2) Zaman ıçınde bebek olum hızında elde edılen bu lyıleşme, Turkıye'nın bu konuda ulaşmış olduğu nokta açısından fazlaca lyımser bır goruntu vermemelıdır Turkıye'de bebek olum hızı gelışmış ulkelere gore beş kat daha fazladır Ustelık bu konuda onemlı bolgesel farklılıklar da bulunmaktadır Batı Anadolu'da bebek olum hızı bınde 40 dolayında ıken, Doğu Anadolu'da bınde 60 duzeyıne ulaşmaktadır Tunkıye'dekı bebek olum hızı, yalnızca gelışmış ulkelere gore değıl, Turkıye ıle sosyo ekonomık açıdan benzerlık gosteren ulkelere gore de yuksektır Bebek o lum hızlannın yuksek olmasını açıklayan pek çok etken bulunmaktadır 1993 TNSA'na gore Turkıye'de doğumların o TABLO 3. SKBILİK, CAHLI DOÜUH VX ÖLÜMLBRİN TOPLAM SAYISINA İLİŞKİH TAHMİMLKR, 1993 21 483 ÖLÖ DOÖÜMLAR GKBELİKLER i 952 991 KfNDİLlâlNDEN DÜŞDKLKR Bebek ve çocuk ölümleri 210 923 Dusuaun Nedenı İSTBYKREK DÖŞÖKLER 349 585 Gerçekleştıren Kısı Kurum ÖZ1L HEKİM 241 lbl DEVLET HASTANBSİ 9H 041 DİÖER 10 377 HEKIM TAVSIYESt İLE 43 349 SOSYOBKONONtK NEDENLER 58 JS1 DOÖUROAHLIÖIN SONLANDIRILMASI P01 011 SIK DOÖDM ARALIÖI 27 967 DIĞER HEDENLER 18 878 DoOumu Yaptıran Kısı DOKTOR EBEHEMŞIRE ARA EBESI UIÖER KİMSE 462 578 176 114 19 02 7 562 859 15» 194 CANLI DOÖUMLAR 1 J7Z 000 Doaumun Yanılriıaı Yer SAÖLIK KURULUŞUNDA EVD« DİÖER 817 116 551 142 2 742 tstenme Duru tSTENMEYEN YANLIŞ ZAMANLANAN tSTBKEN DtöIR 5YAŞ ALTI OLÖMLER 279 164 92S 1 684 52ü 425 371 66 227 BEBEK OLUMLERİ r b 897 NSONATAL OLÜMLER POSTHEONATAL OLÖMLER 32 767 25 130 ÇOCOK OLÖMLERt 9 330 doğurganlık olması, doğurganlık duşuşunun tepeden ınme zorlamalarla değıl, tabandan gelen ıstekle oluştuğunu gostermektedır Zaten herhangı bır aıle planlaması veya nufus planlaması polıtıkasının başarılı olabılmesının on koşulu, boyle bır toDİumsal ıstek bulunmasıdır Bunun dışında zorlamalarla elde edılecek başarı sınırlı kalacak, hatta tepkı yaratacaktır Turkıye'de duşuk doğurganlık normunun oluşmasında ve doğurganlığın duşmesının arkasında kuşkusuz pek çok toplumsalekonomık neden yatmaktadır öncelıkle 196O'lı yıllardan berı surdurulen doğurganlığı azaltıcı yondekı polıtıkaların sınırlı da olsa başarılı olduğunu soylemek gerekır Turkıye'de bu konuda bır ıdeolojık değışım yaşanmış ve kuçuk aıle normu yerleşmıştır Aıle ıçı ılışkıler son 2030 yılda onemlı değışıklıklere uğramıştır genışleyen eğıtım olanaklarıyla "çocugun" yaşlı kuşağın daha fazla değer aktarması gereken bır aıle bıreyı halıne gelmesı, goç hareketlerı nedenıyle aıle bağlarının zayıflaması ve çocuğun gıderek bır yatırım olmaktan çıkmâsı, eğıtım duzeyının yukselmesı ve nıcelığe verılen önem yanında nıtelığın de onem kazanması, doğurganlığı arttırıcı bır etkısı olan erkek çocuk tercıhının zayıflaması, kadının statusunde sınırlı da olsa belırlı lyıleşmelerın meydana gelmesı ve geleneksel olarak yuksek doğurganlık yanlısı olan ya da en azından doğurganlık sınırlandırılması konusunda duyarsız olan erkeklere karşı kadınların doğurganlığa ılışkın kararlarda daha guçlu bır konuma gelmelerı, kadınlar arasında eğıtım/okuryazarlık duzeyının artması, doğurganlık duşuşunun neden len arasında sayılabılır özellıkle 198O'lı yıllardan ıtıbaren Turkıye'de onemlı bır değışım surecı yaşanmıştır, ekonomının gerı kalmış ve aıle bıreylerının ışgucune dayanan kesımlerının genel ekonomık yapıya eklemlenmesı, daha bıreycı bır ıdeolojının yerleştırilmesı sureçlerı de son yıllardakı çok hızlı doğurganlık duşuşunun belırleyıcılerı arasında gosterılebılır Özetle son yıllarda Turkıye'de yaşanılan hızlı toplumsal de 40210