Katalog

GÜNEŞ V Giines ısınları hayatı nasıl etkili Daha 5 milyar yıl yeryüzünü ısıtacak olan güneşin yaydığı ışınların, canlılar üzerine etkileri nelerdir? . I)r. Zeki Karagülle G alaksımız guneşınde, sanıyede yalaşık olarak 564 mılyon ton hıdrojen 560 mılyon ton helyuma çevrılmektedır Bu tennonukleer reaksıyonda açığa çıkan enerjı guneşın yuzeyınden uzayın her tarafına yayılmaktadır Bu yayılan enerjı kısa dalgalıyuksek enerjılı X ısınları ılc uzun dalgalıduşuk enerplı radyo ısınları arasında değışen elektromanyetık ısımadan oluşmaktadır Bu enerjı Dunya atmosferının dış sınırına ulaştığında yaklaşık 1368W/m2 değerındedır Bu enerjının hemen hemen yarısını ınfraruj (İRkırmızı otesı) ışık oluştururken, dığer yarısını da gorunur ışık ve ultravıyole (UV= mor otesı) ışık oluşturur Uygun atmosferık koşullarda denız sevıyesınde en kısa dalga boyu 290'nm (nanometre) ve en uzunu da yaklaşık 3000 nm'dır 290 nm'den daha kuçuk dalga boyundakı guneş ışınımının (kı bunun bır kısmı da ultravıyole ışınımıdır) yeryuzune ulaşmamasının nedenı atmosferdekı ozon tabakasıdır 240 nm'den daha kısa ultravıyole ışınımı, ust atmosferde (stratosfer), oksıjen uzerıne 3 oksıjen atomundan oluşan bır molekul olan ozonu (O3) oluşturacak şekılde etkı eder Ozon'da sureklı olarak yaklaşık 200 ıle 320 nm dalga boyları arasında UV ışınımını absorbe eder (emer) Ozon tabakası 290 nm(nın altındakı ışınımın tumunu, 290320 nm arasındakını ise kısmen keser ha fazla saçılır Gokyuzunun mavı gorunmesı de bundandır, çunku gorunur ışının kısa ucu (mavı) uzun ucundan (kırmızı) daha fazla saçılır Ayrıca gunes yanığına neden olan ultravıyolenın, yarısı doğrudan guneşten gelırken, dığer yarısı ıse saçılarak gelen UV den oluşur Bu yuzden kendısını koruduğundan emın olarak plaj şemsıyesı altında oturmakta olan bır kışıde guneş yanığı oluşabılır Burada ayrıca kumun ve denızın yansıtıcı etkısı devreye gırer Çunku kum, çımden 4 kat, denız ıse 2 kat fazla yansıtır UV = Ultraviyole ve etkileri Gölgede yanmak Insana ve yuryuzune ulaşırken ozon tarafından fıltre edılmenın dışında guneş ışınımının başına geler dığer bır olay da ışığın atmosfer tarafından saçılmasıdır Genel olarak kısa dalga boylu ışınlar da Yeryuzune ulaşan guneş ışınımının 290 nm ıle 380 nm arasındakı kısmını oluşturur Toplam guneş enerjısının çok az bırkısmını (%5) oluşturmasına karşın canlılar uzerınde en fazla etkısı olan ışındır Ikı kısma ayrılır, UVA 315380 nm UVB 290315 nm 290 nm'nın altındakı UV ışınımı da UVC dıye adlandırılır Bu ışın yukarıda belırtıldığı gıbı ozon tabakası nedenıyle yeryuzune ulaşamamaktadır Bıyolojık olarak UVA ve UVB'den daha da aktıftır ve bır çok zararlı etkıye neden olur Ozon tabakasının ıncelmesının en buyuk tehlıkesı UVC'nın de yeryuzune ulaşabılmesıne yol açıyor olmasıdır Yeryuzune ulaşan toplam UVışınımının %90'nı UVA'dır Bıyolojık etkileri azdır Proteınlerın yıkımına neden olmakta ve erıten (guneş yanığı) yaratabılmektedır UVB ıse toplam UV ıçındekı payî kuçük olmasına karşın onun tum bıyolojık etkılerınden sorumlu kısmıdır Ultravıyolenın etkılerını dırekt ve ındırekt (genel) etkıler olarak ayırmak mum &Üışeş ısınlannın vücuda zararlı etkileri kundur Tablo 1de direkf UV etkileri verılmıştır Bunlar arasında oncelıkle dıkkat çekenler, derıde erıtem (guneş yanığı) bronzlasma (pıgmentasyon), Dvıtamını sentezı mıkrop oldurucu etkı (antıbakterıyel etkı) ve cıld kanserı (melanom dışı) sayılabılır Ultravıyoleye belırlı sure maruz kalma durumunda, ınsan vucudunda bazı genel etkıler de oluşmaktadır Bunlar arasında en başta hormonal sıstemdekı etkılenmeler gelmektedır Tablo (2) Hıpofız bezı aktıve olmakta ve onun kontrol ettığı tum hormonal bezlerde de aktıvıte artışı gozlenmektedır örneğın gonadlar (seks hormonlarını salgılayan bezler), troıd bezı ve bobrek ustu bezıde uyarılmakta ve fazla çalışmaktadır Yıne uyarıcı bır genel etkı de mıde asıdı salgılanmasındakı artıştır llk baharda buna bağlı olarak ulser vakalarında artış olabılmektedır Kan yapıcı sıstem de uyarılmakta, hemoglobın mıktarı artmaktadır Ayrıca kanda kalsıyum megnezyum ve fosfat duzeylerı de yukselmektedır UV ışınımı ılkokul çocuklarında ınfeksıyonlara karşı nonspesıfık dırençte guçlenmeye yol açmaktadır Deneysel koşullarda lokosıtlerın (kanın beyaz hucrelerı) fagosıtık ındeksınde artma saptanmıştır Bu lokosıtlerın vucudun savunma mekanızmasındakı ışlevlerının guçlenmesı anlamına gelmektedır llgınç dıger bazı etkı sonuçlarını da şoyle sıralayabılırız, • Kan basıncında duşme • Kan şekerındc duşme • Serum kolesterol duzeyınde duşme • Optık ve akustık reaksıyon zamanı nın kısalması IR = Infraruj • (780 nm ıle 3000 nm dalga boyu arasın dakı spektrumu oluşturur) Enerjı mıktarı bakımından, yeryuzune ulaşan toplam guneş ışınımı nın yaklaşık %50 sını oluşturur UV nın tersıne mıktar fazladır. ancak bıyolojık etkileri azdır Sıcaklık ısırnası adını da alır Guneş ışınımının kalorık bandıdır Canlı dokuların ıçı ne kadar penetre olur (gırer) ve genel olarak ısınmaya neden olur Doğal IR, havanın sıcaklığı, rolatıf nemı ve ruzgârı ıle bırlıkte termal kompleks'ı oluşturur ve ınsan da vucut sıcaklığını duzenleyen termoregulasyon surecını etkıler Şıddetlı olduğu zaman, bunaltıcı sınırının aşılmasına bağlı olarak sıcak çarpması, sıcak senkopu gıbı patolojık durumlara yol açabılır UV ıle kombıne etkısı'de soz konusudur orneğın derıde bazı vasodılatator (damar genısletıcı) maddelerın açığa çıkmasına neden olur Yıne UV ıle bırlıkte norovegatatıf sıstemı uzerınde etkı gostererek, bu sıstem ıslevlerını normalleştırır Görünür Işık 390 nm ıle 780 nm dalga boyları arasın