Katalog

TIP lanma durumunda kan kaybını azaltmak amacıyla cılde gıden kan damarları buzulur Bu nedenle heyecanlanan veya sınırlenen kışının yuzu bembeyaz kesılır Savas veya kaçış ıçın bırıncı derecede onem taşımayan bobrekler bağırsaklar cınsıyet bczlerı vo bağışıklık sıstemının (lenf bezlerı dalak tımus ve ketnık ılığı) çalışması yavaslar Kenelerden gecen Lyme hastalığı Açık arazilerde dolaşanlarda daha sık rastlanılan ve kenelerden geçen hastalık, öldürücü olabiliyor. Doç. Dr. Ccıncr Fidaner I ekımlıkte sağlanan gelışmeler ıle | bır gun tum hastalıkların ortadan kalkacağı şeklındekı utopyanın artık yıkıldığını tekrarlamaya gerek yok Yuzyıllardır suren macerası boyunca tıp bılımı, ınsanların omrunu uzattı. onlara daha sağlıklı yasama olanağı sagladı ama en etkılı tedavı yontemlerının bulunduğu bulaşıcı hastalıklar alanında bıle kesın sonucun alınabılmesı ıçın daha yapılacak çok şey var Son onyıllarda sağlık alanında ınsanlığın ve hekımlığın yuzunu ağartan en onemlı gelışme, kuşkusuz çıçek hastalığının kokunun kazınması oldu Ancak şu da bır gerçek kı, yok olan çıçek hastalıgın yerıne AIDS gıbı belkı en az cıcok kadar tehlıkelı yenı bır hastalık ortaya çıktı Ne yazık kı yenı ortaya çıkan baska hastalıklar da var Işte, kenelerin taşıdığı bır spıroketın yol açtığı Lyme hastalığı da 1975 ten once tanınmıyordu Bugun bır çok ulkede varlığı kanıtlanmış olan Lyme hastalıgına ulkemızde de raslandığına daır kuvvetlı kuşkular var En azından hastalıgın ılk ,»»~ bulgusu olan gezıcı erıtem Turkı ye de saptandı 1975 yılının ekım ayında ABD'nın Connectıcut eyaletındekı Lyme kentinde yasayan ıkı ka dın bayan Polly Murray ıle ba yan Judıth Mensch Connectıcut Sağlık Mudurluğu ne bır mektup yazdılar Bu dıkkatlı anneler mektuplarında kentlerınde çok sayıda çocuğa Juvenıl romatoıd artrıf tanısı konduğunu kendı çocukldrının da bu hastalıga ya kalandıgını yazıyorlar ve bu has talıga kentlerınde neden çok sık raslandıgının araştırılmasını ıstıyorlardı Bu talep cıddıye alındı ve Yak' Unıversıtesı Romatolo|i Bolumu ıle hukumetın hastalık kontrol merkezlerı tarafından epıdemıyolojık ça lışmalara başlandı Ilk sonuçlara gore ol gular Connectıcut Nehrının doğu yakasında oturuyordu ve hastaların onemlı bır kısmında eklem tutulmasından bır sure once "gezici kronlk eritem" denen ozel bır derı bulgusu gorulmustu Avrupa da 1909 dan berı tanınan bu derı bulgusunun kene ısırıklarından sonra ortaya çıktıgı bılınıyordu 1977'de bır kısım hastaların kendılerını ısıran kenelerı yakalamalarıyla Lyme hastalığının etkenının ınsanlara geyıklerde yasayan ve lxodes dammını adını taşıyan bır kene turuyle geçtığı anlaşıldı Ancak hastalıgın gerçek etkenının tanınabılmesı ıçın bır kaç yıl daha beklemek gerekecektı 1982 de Kayalık Dağlar Laboratuvarından Wılly Burgdoıier kenelerin vucudun da bulunan bır spıroketı hastalık etkenı olarak tanımladı Bu etken sonraları bulucusunun adına atfen Borrelıa Bugdorferı olarak adlandırılacaktı Daha sonra, hastalığı geçırmıs kısılerın kanında bu etkene karsı bır antıkor da bulundu Boylece bır kışının Lyme hastalıgına yakalanmıs olup olmadığı kesın bıçımde anlasılabılır hale geldı Son yıllarda yapılan çalışmalarla da yalnızca Amerıka Bırleşık Devletlerının çeşıtlı eyaletlerınde değıl, Avrupanın bır çok ulkesınde de hem hastalık etkenını taşıyan keneye hem de bu hastalıga yakalanmıs kışılere rastlandı Hatta Zaıreden Avustralya dan Çın den ve Japonya dan hastalar bıldırıldı Özellıkle açık havada çalışan, buyuk parklarda ve çalılılk yerlerde dolasan kışılerın avcıların, çıttçılerın Lyme hastalıgına yakalanma rıskı yuksek olarak bu lundu len kalp bozuklukları gozlenebılıyor Uçuncu evrede hastalık artık kronık ek lem rahatsızlığı bıçımıne donmus oluyor Yıllarca suren bu evrede eklem rahatsızlığı yanında santral sıstemının kronık hastalığı ve psıkıyatrık bozukluklar gozlenebılıyor Hastalıgın kesın tanısını koymak ıçın yapılabılecek çeşıtlı ıncelemeler ve test ler var örneğın hastalık etkenı erıtemden ya da eklem sıvısından alınan orneklerde doğrudan gorulebılecegı gıbı erıtemden ya da kandan kultur yapılarak da saptanabılıyor Bunun yanında hastalıgın başlamasından ıtıbaren en az uç hafta geçmışse hastanın kanında çesıth antıkorların varlıgı saptanabılıyor Lyme hastalığı hıç tedavı edılmese de bazen ılerlemeden kendı kendıne lyıleşebılır ama çogunlukla uçuncu evreye kadar ulaşır ve hastada kalıcı zararlara yol açar Bu nedenle en erken donemde hastalığı tanımak ve tedavı etmek çok onemlıdır Tedavı ıçın çeşıtlı antıbıyotıkler denenmış, şımdılık en etkın ılaçların penısılın ve doksısıklın oldugu kabul edılmıstır Lyme hastalığı etkenı olan borrelıa adlı spırokotlerın keneler tarafından taşındıgı bılındığıne gore Lyme hastalığından korunmak ıçın kene ısırıklarından uzak dur mak gerekıyor Yalnız bu keneler de doğada kendı başlarına bulunmuyorlar Amerıka da hastalıgın ılk saptandıgı bolgede bu keneler geyiklerde görülmüştü. Hatta çevre eyaletlerde yapılan taramalarda geyıklerın % 5 ınde borrelıa taşıyı cısı olan kene turlerı bulunmuştu Bu ne denle ılk once yalnızca geyıklerden kuşkulanılmıstı Ancak Avrupada daha sonra yapılan araştırmalarla baska hayvanlarda orneğın kimi küçuk yaban kemiricilerinde de bu keneler bulundu Bu nedenle Lyme hastalığıyla mutado lenın şımdıkı amacı ya kene sayısını ya da ınsanların kene ıle ılışkısını azaltmak Buna yonelık olarak ılk once borrelıa tasıyıcısı kenelerin hangı bogelerde daha çok bulünduğunu saptamak bu bolgelerde yasayan ınsanlan çalılıklarda çıplak ayakla ya da ınce gıysıyle dolaşmamala rı ıçı uyarmak gerekıyor Bunun yanında çalılıkların azaltılması, buyuk parkların keneden arındırılması da alınması gereken onlemler arasında sayılıyor Ancak bunlardan baska erken tdnının en onemlı korunma yontemlerı arasında olduğunu unutmamak gerek Bır kene tarafından ısırılan kısılerın durumu cıddıye almaları gerekıyor Vucudunun bır bolgesınde, yuvarlak, kızarık bır bolge ortaya çıktıktan bır sure sonra geçmeyen eklem ağrılarına yakalanan kısıler hele kene tarafından ısırıldıklarını da hatırlıyorlarsa hekımlerıne butun oykulerını anlatmalılar Boylelıkle hem ulkemızde Lyme hasta lığının epıdemıyolojık durumunun aydın latılmasına katkıda bulunurlar, hem de gereksız ve yararsız tedavılerden kurtulurlar Stres ve şebekler Kortızol, stres reaksıyonlarında rol alan başka bır hormon Kortızol vucutta ıltıhap reaksıyonlarını onluyor ve glıkoz metabolızmasının duzenlenmesıne katılıyor Vale, depresyonda CRF ıle bırlıkte kanda kcrtızol duzeylerının yukseldığını saptamış Stres faktoru CRF'nın artısının depresyonda sebep mı yoksa sonuç mu oldugu bılınmıyor Bırçok ınsan olumsuz stres reaksıyonları ıle başa çıkabılıyor Stresten etkılenme konusunda kışıler arasında farklar bulunuyor Bu farkın bırkaç nedenı var Herkes aynı mıktarda stres hormonu uretmıyor Ayrıca vucut hucrelerının sınyal maddelerıne karsı duyarlığı farklı duzeyde Stres olusumunda kışılık ozellıklerı de rol oynuyor Kısılık farklarının strestekı onemı kısa sure once şebeklor uzerınde yapılan davranıs araştırmalarında gosterıldı Şebekler, ınsanlar gıbı toploluk halınde yasayan canlılar Onlar da toplumsal yasamlarında zaman zaman streslı anlar yaşıyorlar Stanford Unıversıtesı'nden Robert Sapolsky Kenya ormanlarında gerçekleştırdığı çalışrnada şu sonuca var dı Sebek toplulugunda ust toplum katmanlarında yer alan hayvanlar alt katmanlardakı hayvanlara gore stresle daha lyı başa çıkıyorlar Ust katmanlardakı hayvanlar kanlarındakı kortızol duzeyını daha lyı ayarlayabılıyor Bu hayvanlarda kortızolun olumsuz etkılerı daha az goruluyor Sapolsky şebeklerde stresle başa çıkmada asıl onemlı noktanın ust toplumsal katmanın değıl bu toplumsal katmana yukselmeyı saglayan kışılık ozellıklerı olduğunu vurguluyor Ust katmanlara yukselen spbek erkeklerının ortak ozellıklerı bunların gereksız yere sınırlenmemelerı, kavgada ılk saldınyı yapmaları ve yenılgı halınde keyıfsızlıklprını uçuncu bır şebeğe aktarmaları Bunlar saşırtıcı olçude "ınsanı ozellıkler Stres karsısında psısık uyum veya kdçınmanın mumkun olmadıgında ılaçlardan yardım beklenebılır Gunumuzde kullanılan yatıştırıcı ılaçlar çogunlukla strese ozgu maddeler degıl ve bazı olumsuz yan etkılerı var Bu ılaçların etkı mekanızmaları da tam bılınmıyor Stres çağlayanının tepesınde yer alan CRF (kortıkotropın serbestlestırıcı faktor) butun sınyal maddele rı gıbı hedet hucrelerın uzerındekı reseptorlere bağlanarak etkı gosterıyor Sınyal maddelerı kendılerıne ozgu reseptorlere bır anahtarın kılıde uyması gıbı bağlanıyorlar Bu baglanmayla sınyal hucrenın ıçıne ılotılıyor CRF gıbı reseptorlere bağlanan fakat bağlarıdıgı hucreye CRF nın alarm sınyalını ıletmeyen bır molekul du sunelım CRF ye benzeyen yapısıyla reseptore baglanan ancak hucreye alarm vermeyen bu molekul reseptoru bloke ederek CRF nın etkısını onleyecektır Bu tur CRF benzerı molekuller belkı yakın gelecekte ozgul etkıye sahıp antıstres ılaç ların yapımında yararlı olabılır Nasıl bir hastalık? Hastalıgın etkenı olan spıroketler, tren Nasıl korunalım? Ortaya çıkış AntiStres llaçlar gıye yol açan mıkroorganızmalar grubundan Bu nedenle Lyme hastalığının kımı klınık ozellıklerı de frengıyı anımsatıyor Hastalıgın uç evresı var Ortalama dort hafta suren ılk evrede ' gezıcı kronık erıtem ' denen bır kırmızı leke goruluyor Bu leke kenenın ısırdığı yerde ve ısırıktan bırkaç gun sonra ortaya çıkıyor gıttıkçe buyuyerek bazen 70 cm çapa kadar ulasabılıyor Bu donemde, hastada grıbe benzer bulgulara da raslanabılıyor Ortalama bır ay suren bu ılk evrede hastalık uygun antıbıyotıklerle tedavı edılebılırse, devam etmıyor Genellıkle bırkaç ay suren ıkıncı evrede hastalık sınır sıstemı kalp ve goz gıbı organlara yayılıyor Santral sınır sıstemınde menenjıt bulguları, sınır ıltıhapları, yuz felcı adale ve eklem ağrıları gorulen bu donemde hastaların % 12 kadarında kalp yetmezlığıne ve olume kadar gıdebı 2337