Katalog

AR AŞTI RMA Haydi, kamuoyu arastıralım Kamuoyunu belirleyen araştırmaların da "cıcığını çıkarmak" üzereyiz. Araştırmalarda hiçbir kalite kontrolü yoktur. Prof. /)/•. Yılnıaz Esnıer K amuoyu araştırmaları, henuz Batıdakı kullanım duzeylerının çok çok gerısınde olmakla bırlıkte, Turkıye de de hızla yaygınlasıyoı Gun geçmıyor kı basında, şu ya da bu konuda yenı bır kamunyu araştırmasının sonuçlarını okumayalım Artık hıçbır cıddı yonelı cı, hıçbır sıyası lıder objektıf bır araştırmanın bulgularını butunuyle "yok" sayamıyor Şırketlerden duvlet başkanlıgına kadar her duzeyde karalar araşlırma sonuçlarınu dayandırılma eğılımınde Kuşkusuz bunlar. bır bılımsel araştırma geleneğı bulunmayan. bılımsel tutumu ve metodoloııyı unıversıte duzeyınde bıle doğru durusl ogretmeyen loplumumuz ıçın sevındırıcı gelışmeler Ote yandan, bır başka toplumsal hastalığımızın bu alana da sıçradığını ve kaba tabırıyle kamuoyu araştırmalarının da "cıcığını çıkarmak" uzere olduyumuzu uzulerek gozlemlıyoruz Butun toplum hayatını etkıleyen bon derece onemlı kararlara yon verme potansıyelını laşıyan bu araştırmalara yıldız (alı ya da çapraz bılmece gozııyle bakamayız Bu tur araştırmalar mutlaka belırlı standartlara uymak ve bellı bır teknık duzeyı tulturmak zorundadır Yaklaşan genel seçımler nedenıyle kamuo yu araştırmalarının başlıklardan ınmeyeceğını ve kıtleler gozunde daha da bır onem kazanacağını dıkkato alarak, bu konudakı temel yanlışlara BılımTeknık okurlarının dıkkatını çekmenın yararlı olacağını dusundum Bunu yaparken de son gunlerde yayınlanan araştırma sonuçlarını ornek olarak kullandım Amacım, lek tek kuruluşları eleştırmek olmadığından, değındığım yanlışlıklarla ılgılı hıçbır kaynak vermeyeceğım Bılındığı gıbı, kamuoyu araştırmaları (ve aynı yontemı kullanan butun araştırmalar ornegın pazar araştırmaları) sınırları tanımlanmış bır kıtlenın belırlı bır ozellığını ortaya çıkarmak ıçın, bu kıtlpden alınmış bır ornegın ıncelenmesıne dayanır Sozun gelışı, Turkıye de soçmerılerın sıyası oğılımlerını merak edıyorsanız, kıt lenız (populatıon) ulkedekı seçmenlerın tumudur Ancak 30 mılyon seçmen uzerınde araştııma yapmak da soz konusu olamayacagındaıı ıncelemenızı hu kıtleden seçılmış bır ornekle sınırlandırmak zorunlulugu vardır Hâl boyle olunca, konu hakkında hıçbır teknık bılgısı olmayanlar da bır hususu açıkça gorebılırler Tanımlanmış bır kıtleden belırlı usullere gore alınmış numurıp. demek olan örneklem, sadece ve sadece bır parçası olduğu bu kıtleyı temsil edebılır Tekrarına bıle gerek duyulmaması gereken seçmenler ayrı bır kıtle, kurultay delegelerı apayrı bır kıtle Ancak anketı yapan kuruluşun yetkıhsısoyledıyor Istatıstıkte guvenılır sınırlar ıçınde %1 3 luk fark onemlı değıldır Aksıne, bu derece kuçuk bır fark anketın sağlıklı olduğunu gosterır Boylesıne bır başanyı bızımle paylaşan (gazetoyı) kutlarım Bu cumlelerde, bır kısmına aşağıda değıne ceğım pek çok yanlış bır arada Ama şurasın dan emın olabılırsınız kı, bır kıtleden alınan orneklemın sağlamasını bambaşka bır kıtle ıle yapmak ve ustelık bu bağlamda ıstatıstıkt guven sınırlarından bahsetmek, ıstatıstıkte bağışlanabılecek bır hata değıldır Boyle bır ıddıanın, SHP delegelerıne George Bush hakkında fıkırlorını sorup, sonra da sonucu Amerıkan seçımlerıyle doğrulamaya kalkmaktan İSTATİSTİKİ OLARAK hıçbır fark yoktur Tekrarlayalım Bır örneklem ancak uıl oldu gu kıtleye ılışkın bılgı verır. ler hakkında sonuca varırım dıyemez Acaba7 Bır araşlırma kuruluşumuz genel olarak 27 Mayıs la, ozel olarak da "Demııkırat" belgeselı ıle ılgılı bır kamuoyu araştırması yapmıs So nuçların yayınlandıgı dergıden, anketın 604 kışıyı kapsadığını oğrenıyoruz Anket bulguları tum ornekleme ılâveten çeşıtlı alt gruplar ıçın de verılmıs Örnegın denılıyor kı Ordu mensupları (subay veya subay emeklısı) 27 Mayıs'ın yararlarını zararlanndan fazla bulan tek meslek grubu " Şımdı arkamıza yaslanıp şoyle bır duşunelım Turkıye dekı subay ve subay emeklılerının toplam seçmene oranı yuzdelorle ;eğıl ancak bındelerle ıfade edılebılır örneklemdekı temsil oranları. kıtledekı oranlarının ıkı. hattâ uç katı bıle olsa, 604 kışılık bır tesadufı örneklem ıçınde en fazla 67 kısı subay emeklısı olabılır Bu sayı, bırakalım tum subaylar hakkında bır fıkır vermeyı, basıt yuzde almak ıçın bıle yeterlı değıldır(1) Demek oluyor kı Çok kuçuk orneklemlere dayanarak kıtle hakkında sonuca varılmaz, bu tur' sonuç ların hata payı bılo hosaplanamaz hatâ payı hesaplamanın SO7 konusu olmadıgını bılmekgereklı örneklem hatâlarını t\ebaplarken standard hatâ' kavramından yararlanılıyor Basıt tesadufı örneklem denılen tek aşamalı oıneklem seçımındp standard halanın hcsaplanmasının son derece basıt olduğunu soylpypbılırız Ulke dekı butun seçmenlere bır numara vermek VP sonra dıyelım Mıllı Pıyango turu bır yontemlebunların arasından bır örneklem seçmek mumkun olsa, bu orneklemın standard hatâsı şu formullc hesaplanır Mn Burada, N Kıtlenın buyukluğu n Örneklem buyukluğu o Kıtle varyansı Normal olarak. N çok buyuk n ıse ona oranla çok çok kuçuk olduğundan yukarıdakı denklemdekı ılk ıfade ıhmal edılebılır Bu durumda ıse, standard hatâ ıkı şeye bağlı olmaktadır 1. Örneklem buyukluğu 2. Kıtle varyansı (ılgılenılen husus açısından kıtlenın degışkenlığı) Bu bılgıler ışığında. yazımızın başında değındığımız InönuBaykal anketlne donersek (bu ornekte halâ payının Mesaplanamayacağı. guven sınırının soz konusu olmadığı gıbı ayrıntılar bır yana). "Istatıstıkte 1 3luk (burada herhangı bır sayı olabılır) fark onemlı değıldır' şeklınde bır ıfadenın anlamsızlığı ortaya çıkar Farkın "onemlı (herhalde "beklenılır" denmek ıstenıyor) olup olmadığı örneklem buyukluğune ve kıtle varyansına bağlıdır Çok duşuk varyanslı bır kıtleden alınan 20 000 kışılık bır orneklemde %1 3 luk bır fark beklenıhr hatânın çok çok uzagındadır Bu noktada hemen eklemek gerekır kı mıl yonlarca kışının adım belırleyıp, bu lısteden kurayla ısım seçmek pratık olarak mumkun olmadıgından basıt tesadufı metod, kamuoyu araştırmalarında kullanılmaz Onun yerıne çok daha karmaşık ve çok aşamalı teknıklerle ama gene olasılıksal orneklemler çekılır Bu tur or neklemlerın standard hatâlarını hesaplamak ıse hıç de basıt değıldır ve dunyada bu tur hesapları yapan bılgısayaı programlarının sayısı da bır elın parmaklarını fazla geçmez Sozun kısası Kamuoyu araştırmalanyla bır lıkte yayınlanan Hata Payları 'nı genellıkle cıddıye almayınız ve zaten hata payının mutlak degıl, nısbı (örneklem buyukluğu ve kıtle varyansına baglı) olaıak deqerlondırılmosı gerek tığını unutrJhiyınız örneklem Büyüklüğü ne olmalı? Hata payı nedir? Nasıl hesaplanır? örneklem neyi temsil eder? hu basıt ılke "Izmir'de doktorlar arasında yaptıgınız bir aşartırmanın sonuçlarını Antalya'daki belediye seçlmlerlyle dogrulayamazsınız" dı yor Oysa, SHP Kurultayı oncesınde, bır araştırma kuruluşumuz aynen bunu yaptı Adım adım ızleyelım 1. Tum ulke seçmenlerını "temsılen bır örneklem alınmış 2. Bu ornekleme dahıl olan kışılere sıyası tercıhlerı sorulmuş 3 SHP egılımlı olduklarını soyleyenlere, Genel Başkanhk ıçtn Inonu yu mu yoksa Baykal ı mı tercıh ettıklerı sorulmuş 4. SHP lı seçmenlerın %52 7'sının Inonu'yu tercıh ettıklerı bulunmuş 5 Kurultay tn ılk turunda Inonu ye %51 4 oy çıkmış Anket sonuçlarının Kurultay da doğrulandıgını soylemek elbette kı mumkun olamaz Zıra Kamuoyu araştırmalarında sık sık sorulan bır soru, "sağlıklı" bır sonuç elde etmek ıçın yoreklı örneklem buyukluğunun ne olduğudur Ancak. bu soruya cevap vermeden once şu hususu unutmamak gerekır Doğru yontemlerle seçılmemış bır örneklem, mılyonlarca kışıyı de kapsasa son derece yanıltıcı sonuçlar verebı lır üstelık bu tur orneklemlerın olası hatâ paylarını hesaplamak da mumkun değıldır 1936 Amerıkan başkanhk seçımlerınde yapılan anketler, bu konuda ders kıtaplarına geçmış klasık bır ornek teşkıl eder Bu seçımler oncesınde Lıterary Dıgest adlı dergı tam 2 350,000 kışının cevap verdıgı bır anket duzenler ve Roosevelt ın %43 oranında oy alacağını bıldırır Seçtm sonuçlarına gore bu dev anketın yanılgı payının tam 19 puan olduğu gorulur Oysa Gallup, Harrıs gıbı kamuoyu araştırma kuruluşları sadece bırkaç bın kışılık orneklemlerle sonuçları çok daha yakın tahmın ederler BılımTeknık'ın geçmış sayılarındakı bır tartışmayı ornek verecek olursak, sayın ne olursa olsun, bır hastaneye başvuran hastaların ozellıklerıne bakarak bır ulke hakkında fıkır yurutmek mumkun değıldır Dumok kı Ûrneklomın yan.tızlaralsız olması buyukluğunden çok daha onemlıdır ve yansızlığı sağiayan tek bılınen yöntem de tesadıılı lıktır Tesadutı seçımın ıhlâlıne tam bır ornek teşkıl eden ve Turkıye de çok sık kullanılan bır usul de, pazar araştırmalarında ankotorun bır koşede bekleyıp, oradan geçen ve qozunun ke tıgı kımselerle goruşme yapmasıdır Bu usulle hesaplanan yuzdelerın de ıstatıstıkî açıdan hıçbır anlamı yoktur Tesadufı bır orneklemın buyukluğu, kabul edılebılecek hatâ payına bağlı bır karardır Örneğın seçım tahmınlerınde t %1 0 den fazla yanılmayı kabul edemeyecek bır araştırmacının alacağı örneklem, t%100 hatâya razı olan bırısınınkınden çok daha bııyuk olmak zorundadır Ancak, örneklem konusundakı temel dayanaklardan bırı olan merkezî lımıt teoremı, çok kuçuk sayılarda geçerlılığını yıtırır Aslında uu hususu gorebılmek ıçın de derın bır teknık bılgıye ıhtıyaç yoktur Zıra burada soylenen sadece şudur Hıç kımse "ben çok yuksek hatâ paylarına razıyım, Ö10 kışıye bakıp butun Sılahlı Kuvvel Kılleden alınan bır ornekleme dayanarak kıtle hakkında bır sonuç (bır ortalama, bır oran vb ) elde ettınız Sızın sonucunuzun tam tamına doğru olması ender rastlanan bır durumdur Yanı ornekleme dayalı çalışmalarda bır orneklem hatâsının bulunacağı peşınen kabul edıhr Onemlı olan bu hatâyı hesaplayabılmek ve kontrol altında tutabılmektır "Benırn yanılgım, şu olasılıkla, en fazla şu kadardır" dıyebılır mıyız? Belkı, ama en az şu ıkı şartla a) Hatâ payı kesınlıkle değıl, ancak bellı bır olasılıkla belırlenebılır Dıyelım kı bır araştırma yaptık ve A Partısı nın oy oranını %25 bulduk Eğer örneklem seçımınde bellı şartları yerıne getırmışsek, 'bu orandakı yanılgımız %95 ıhtımalle %2'yı geçemez" turunden bır hesap yapabılınz Başka bır deyışle, eğer örneklem hatâsından başka bır hatâ yapmamışsak, A oranının kıtledekı oy oranı %95 olasılıkla, %23 ıle 27 arasında olmalıdır %95 olasılığı daha da yukseltebılırız ama, bır fıyat odeyerek Guven duzeyı yukseldıkçe halâ payımız (teknık deyımle standaıd halâ)da artar Guven duzeyı ıle standard hatâ arasında ters bır ılışkı vardır Guven duzeyını sabıt tutarak hatâyı azaltmanın yolu ıse örneklem hacmını buyultmekten geçer Demek ıstıyoruz kı Yayınlanan örneklem hatalarını kesırı almamak ve olasılıksal (ıhtımalı, probabılıstıc) olarak yoruırılamak gerekıı b) Örneklem hatâsının hesaplanabılmesı ıçın en başta gelen şart, orneklemın tesadufı olarak belırlenmış (olasılıksal) olmasıdır Ulkemızde' yapılan hemen hemen butun kamuoyu araştırmaları tesadufı değıl, kota orneklemı kullanmaktadırlar Kota orneklemınde, anket yapılar.ak kışı pıyango çeker gıbı tamamen tesadufı olaran belırlenmez Anketore, nufusun dağılımına uyyun olarak bellı yaş, cınsıyet, egıtım vb kotaları verılır örneğın, anketorden fılanca mahallede, 2030 yaşları arasında uç kadınla goreşmesı ıstenır Kota orneklemının kullanılmasının tek sebebı ucuzluğudur Ancak, bu ornekleme yontemınde. örneklem hatâsı hesaplanamaz, çunku bu hesap tesadufı seçım varsayımına dayanır Yayınlanan kamuoyu araştırmalarında "y*>Ş. cinslyet ve egltim duzeyi olarak tum seçmenleri temsil eden bir örneklem alınmıstır" turun Tek hata kaynağı örneklem midir? Kamuoyu araştırmalarında örneklem dısın da pek çok onemlı hatâ kaynağı bulunur Soru ların yazılışı, anketorlenn becerısı durubtluk, cevapların kodlanması bu hatâ kaynaklarının ılk akla gelenlerındendır ve bu satırların yazarı ulkemızdekı araştırmalarda kendı yaptıkları dahıl bu konularda lahış yanlışlıklar yapıldıgı kanısındadır Örneklom dışı hatâlar konusunda yapılanlar ve yapılabılecekler ıse başka bır yazının konusunu teşkıl edebılır Sonuç Beş kişilik örneklem olur mu? den ıfadelere sıkça rastlıyoruz Bunun tam tercumesı "ucuz ve hızlı olması Içln kota orneklemi aldık" oluyor Burada bır sorun yok 7orunluluk nedenıyle. en gehşmış ulkelerde. hattâ akademık çalışmalarda bıle kota orneklemı kullanılabılıyor Ancak. kota orneklemınde Araştırmacılar, bılerek ya da bılmeyerek kendı bındıklerı dah kesmektedırler ve bu şekılde devarn ederlerse, Turkıye de kamuoyu araştırmalarının presti|i ve guvenırlılıyı hızla duşecektır Araştırma şırketlerının baglı bulun dugu Dernek bır takım asgarı ahlâkı ve teknık standardlar belırlenmelı ve bunlann uygulanmasını saglayabılmelıdır Ama bu arada esas sorumluluk bu araştırmaların sonuçlarını okuyanlara ve kullananlara duşmektedır Zıra şımdılık bu araştırmalar uzerınde hıçbır kalite kontrolu yoktur ve "haydın çocuklar saklambaç oynayalım" dpr gıbı, "haydı bız de bır kamuoyu araştırması yapalım' duşuncesı geçerlı olabılmektedır (1) Eğer bu kuruluşun ornuklcîmındi! muvd//df ve emeklı subaylar ayrı bır tabaka teşkıl edıyor ve onlar dan aflırhklı olarak bi] seçım yanılıyorsa bu ışın pfatık guçluklerı bır yana o zaman da efektıf (hatâ hesapla rında kullanılacak) orneklcm buyukluğu 604 un iillın dakalır 29610