Katalog

TIP ARAŞTIRMALARI Strese karsı yeni silah arayısı Bilim adamları, vücudu her an sürekli alarm durumunda tutan kronik stresin beyindeki kaynaklarını keşfediyorlar. Ç ci7/ / Isnuııl Muı cıt tres çagdas yasamın bır parçası ol du Ancak stresin fazlası hasta edı yor Tıp araştırmacıları şımdı vucudun alarm reaksıyonu olan stresı daha yakından tanımdya çdlısıyorlar Hcyecan korku kızgınlık Butun bunlar vucudu muz ıçın aynı anlama gelıyor Stres Se beplerı ne kadar farklı olursa olsun gun luk yabdmdakı ruhsal gerılımler stres reaksıyonuyla sonlanıyor Sonuçta kalbımız daha hızlı çarpıyor kan basıncı yuk selıyor hormon salgı degısımlerı oluyor Vurudumuzun anı olaylar karsısında boy le bır tepkı gostermesı aslında hıç garıp değıl Stres tehlıkelı durumlar karsısında anlamlı ve gereklı bır tepkı Organızmamız kendıne yonelık bır tehlıke olarak algıladıgı durumlarda kaç veya savaş (Ingılızcesı flıght or fıght ) taktıgıne gore hareket edıyor Ne var kı organızma anı bır tehlıke ıle kronik stresı ayırt Ptmeden aynı sekılde tepkı gosterıyor Gunluk hayatta sureklı maruz kaldığımız kaygılar vucudumuzun stres reakbiyonunu bureklı ıstım uzerınde tutuyor Sozgelımı aylar suren ve çozume ulasmayan bır ıç catısma vucutta kronik stres yaratıyor Kronik stresı bır tur sureklı alarma bpnzetebılırız Sureklı alarm altındakı organızma kendını her an bdvaşa veya kaçmaya hazır tutuyor enerjı ve gucunu buna gore ayarlıyor Kalp ve dolasım sıstemının yanı sıra bagısıklık sıstemı cınsel fonksı yonlar ve sındırım sıstemı kronik stresten olumsuz etkılenıyot S ce kısa bır sureyle kaldırıyor Alkol ıse zaten bunalan ınsanı daha derın sorunlara surukluyor Stresı ortaya çıkaran yuklenmeler surdukçe yatıştırıcı ılaçlar vucudu bu yukten kurtaramıyor Ustelık bu ılaçld rın bagımlılık vo uyku halı gıbı yan etkılerı var Stres çağlayanı öyleyse gunumuz ınsanı stres karşısın da tumuyle çaresız mı? Modern tıp bugun stresin başta kalp hastalıkları olmak uzere organızmada yol açtıgı hasarların bılın cınde ve stres karsısında yenı sılahlar de nenıyor Bu sılahların basarılı olması ıçın «stresın olusum mekanızmalarının lyı bılın mesı gerekıyor Strese ılışkın templ aras tırmaların merkezınde sımdı "stres çağlayanı" var Stres vucutta bır alarm durumudur Alarm başladığında binır uya rıları beynın sınyal maddelerı ve kanda dolasan hormonlar karmasık bır bıyokım yasal reaksıyon zıncırı ıçınde bırlıkte ıs gorur Bu zıncırde her bır reaksıyon adım adım bır sonrakı reaksıyonu baslatır Stres durumunu olusturan bu reaksıyon zıncırıne stres çaglayanı adı verılıyor Kalıfornıya/Salk Enstıtusu nde tıp arabtır macıları bcynımızın bu stros çaglayanını nasıl yonettıgını ıncelıyorlar (Bkz Çerçeve) Stres araştırmalarının temelı altmışlı yılların sonunda Salk Enstıtusu nden bı Stres Çaglayanı Duyularyoluyta beyın alarm durumuna geçtıgın de hıpotalamustan(1) stres faktoru CRF salınır Hıpofız bezınde (2) hormonların uretım ve salınma sı gercekleşır Bunlar kan do laşımı yoluyia hedef organlara ulaşır CRF kan ve sınıryollarıyla "adresını" bulur Sonuc Kalp (3) daha hızlı çarpmaya başlar Kan basıncı yukselır(4) Bobrekustu bezlerı (5) adrenalın ve kortızol uretır Stres çaglayanı nın ılen aşamaları. Stres cınsıyet bezlennde cınsıyet hormonu uretımını (6) Irenleye bılırve bagısıklık sıstemını (lent bezlerı) (7) zayıflatır Kronik stres Çagdas yaşamda kronik stres dogru dan vfya dolaylı ola rak hepımızın yaşamında onemlı bır unsur 2aman zaman herkes ışınden evıne dondugunde yeterın rp gpvspypmpmek ten gunun gergınlıgı nı uzerınden atamadığından sınırhlıkten yakınıyor Gevseme arayısında kı ınsanlar tasıdıklan sureklı yuku atmak ıçın alkolp VP yatıştırı cı ılaçlara yonelıyor Sınır gergınlıgı durtu azlıgı cınbel ibteksızlık uykusuzluk ve kaygılardan kurtul mak ıstpyenler careyı alkol ve yatıstırırılar da arıyor Ancak ılaçlar kronik stresı sade 2336 Salk Enstıtusu'nde bıyokımyacılar organızmanın stres molekullennden CRF uzerınde çalışıyorlar gerçekten zordu çunku buldukları mdd yokımyacı Roger Guillemin ve onun bı denın yapısı ACTH molekulune çok ben lımsel rakıbı Andrew Schally nın (ABD/ zıyordu ve mıktarı çok azdı Her ıkı mole Tulane Unıversıtesı) çalışmalarına dayakulun bırbırınden ayrılması ıcın yenı nıyor Bu araştırmacılar beyınde yenı bır yontemler gerekıyordu On yıllık çalısma yonetıcı madde grubu keşfetmışlerdı Ser ve yarım mılyon koyun beynı kullanılması bestleştırıcı Faktorler ( Releasıng Fac sonucunda Vale ve ydrdımcıları Jean tors ) adı verılen bu maddeler beynın hı Catherıne Rıvıer bu serbestlestırcı faktor potalamus bolgesınden salınan peptıd den bırkac mıkrogram Pldp etmeyı basar (kuçuk proteın) molekullerı Hıpotalamus dılar Organızmada stresin maestrosu beyınde durtulerı denetleyen bolge olan bu maddeye Kortıkotropın Serbest Çok kuçuk mıktarda salınan serbestleşlestırıcı Faktor ( Cortıcotropın Releasıng tırıcı hormonlar hıpotalamusun yakınında Factor CRF) adını verdıler Gottıngen kı hıpofız bezıne gıdıyor Bezelye tanesı Max Planck Enstıtusu nden Joachım Spı buyuklugundekı hıpofız bezı organızma ess ypnı bulunan maddenın molekul ya nın hormonal denetımının merkezı Hıpopısını çozdu CRF 41 taneamınoasıtyapı fızde serbestleştırıcı faktorlerın etkısıyle taşından olusan bır peptıd zıncırıydı bır dızı hormon uretılerek kan dolaşımına Stresin kimyasal adı: CRF salınır Hıpofızden salınan bu hormonlar tıroıd cınsıyet bezlerı ve bobrekustu bez Wylıe Vale CRF strps çaglayanını lerı gıbı hedef organlarda hormon yapımı denetleyen tek faktor olmayabılır ama nı uyarırlar Guillemin VP Srhally bırkaç başlıca faktordur dıyor Beyın duyularıyıllık çalısma sonucunda tıroıd bezı ve mız yoluyia tehlıke durumunu alyılayıp cınsıyet bezlerı hormonlarına ozgu seralarm verdıgınde hıpotalamus hemen bestleştırıcı faktorlerı ızole etmeyı başarCRF salgılıyor CRF hıpofıze ACTH (ad dılar Şımdı Guillemin ın ogrencılerınden renokortıkotrop hormon) salgılaması em ve Salk Enstıtusu Peptıd Laboratuarı yo rını verıyor Hıpofızden salınan ACTH netıcısı Wylıe Vale su sorunun yanıtını kan dolaşımı ve sınırler yoluyia kalp da arıyor "Serbestleştirlci faktorlerin biyomarlar bobrekustu bezlerı cınsıyet bez kımyasal şeması stres çaglayanı ıçın gelerı ve bagısıklık sıstemıne ula>ıyor çerli olamaz mı?' Stres faktoru CRF ayrıca beyındo dıkkat Stres beyin'den kaynaklanıyor ve korkuyu ortaya çıkaran bolgelerde etkı gostermekte CRF salınması karsısında Beyın alarm verdıgınde bobrekustu ılk olarak dolaşım ve enerjı depoları uyabezı btreb lıormonları olan kortızol ve adrılıyor Kan bdbincı yukselıyor kalp ıskerenalın salgılar Bu hormonların salgılan let kaslarına daha fazla kan pompdlıyor ması ıçın gereklı sınyalı veren madde Karacıger nısasta deposunu hatekele Adrenokortıkotrop hormondur (ACTH) gecırıyor ve şeker molokullorını kana Adrenokortıkotrop hormon hıpofızden sa gonderıyor Seker ve yagların depolan lınır Acaba hıpotalamustan hıpofıze ması onlenerek kanda bu maddeler tuke ACTH salgılama emrını getıren bır sertıme hazır tutulur Butun bu degışımlerdp bestlebtırıcı faktor var mıydı 7 Ardştırmacıvucudurı amacı kendını savaş veya kaçış lar slres çaglayanında beynın alarmını durumuna hazırlamdktır Bu dmaçlakan vucuda ıleten bu faktoru aramaya başla da enerjı verıcı yag ve seker molehullerı dılar Faktore ılk olarak koyun beyınlerın artar Kaslara daha fazla kan gıder Yara de rastlandı Vale ve arkadaslarının ışı