Katalog

ARKEOLOJİ Aşıklı Höyük'te yapılan kazılar on bin yıl öncelerine ait şimdiye kadar bilinmeyen yeni bir kültürü ve kültür aşamasını belgeliyor. Buluntularından dolayı Aşıklı, aynı zamanda genetik uzmanları, biyologlar, ekologlar, antropologlar, yapı ve tıp tarlhçileri için de bir laboratuvar. Yüksel Dede Kazılar hakkında istanbul Üniversltesi Prehistorya Anablllm Dalı ve Kazı Başkanı Prof. Dr. Ufuk "sin'le söyleşi. Sayın Prof. ESİN, slz çeşltll araştırmalannızın yanında Keban, Karakaya glbi büyük bara| bölgelerlnde yaptığınız kurtarma kazıları ve bu kazılarda bulduğunuz kültürteri arkeolo|l dünyasına kazandırmakla tanınıyorsunuz. Şimdi Ise ikl yıldır Aksaray lllnde Kızıl\aya köyünde Aşıklı Höyük'te kazılar / apıyorsunuz. Acaba nlçln Asıklı Höük'te kazıyoraunuz ve bu kazılar ne glal sorfuçlar verlyor? Prof. ESİN Aşıklı Höyük Aksarayın 25 km güneydoğusunda, antik Kapadokya'da ünlü Ihlara vadisinln 45 km kuzeyinde, Melendiz suyu kıyısında büyük bir höyük, prehistorik, yani tarih öncesi çağlarına ait bir eski ören yeri. Uluırmak üzerinde yapılmış olan Mamasın baraj gölünün su seviyesi yükseltilınce Aşıklı höyük kısmen su altında kalacak. Burayı 2025 kişilik ekibimle birlikte kazmamızın ilk nedeni bu. Diğer sorunuza gelince: Aşıklı'nın içinde bulunduğu yöre volkanik Hasan ve Melendiz dağlarının püskürmeleriyle oluşan tüflü arazideki peribacaları, doğal ya da insan eliyle oyulmuş mağaralarla dolu bir yer. Yalnız ova denilebilecek. Melendiz suyunun dar vadisi var. Aşıklı ise on bin yıl kadar önce bu doğal çevreye uymayan, onlardan farklı, Melendiz suyunun kıyısında ve onun dar vadisinde üst üste kurulmuş yerleşmelerden oluşan bir höyük. Aşıklı bir kültür tarihi laboratuvarının olmasının yanında aynı zamanda bir bilim tarihi laboratuvarı nitellğlnl de taşıyor. Burası tam bir dlslpllnler arası araştırma alanı olarak tanımlanabilir Aşıklı Buzul çağı Ikllm koşullarından zamanımız iklim koşullarına, başka bir deyimle Pleistosen'den Holosen'e geçilirken, radyoaktif karbon tarihlerine göre dokuz/on bin yıl öncelerinde ilk yerleşık yaşam düzenine başlayan insanların devamlı olarak oturdukları yer. O zamanki ekolojik, canlı ve cansızların ortamını, insanlarını ve bu insanların yarattığı kültürü sergileyen bir araştırma alanı. Kazıların yapılmasının ikinci önemli nedeni de bu. O zamanki ekolo|lk, canlı ve cansızlann ortamı dedlnlz. Bununla neyl Aşıklı Höyük <urtarma kazıları kastediyorsunuz? Biraz açar mısınız? Prof. ESİN Jeomorfolojık araştırmalardan bilindiği gibi Buzul Çağı sonlarında plüvyal Tuz Gölü Aksaray'ın bir bölümüne kadar yayılmış. Ancak Aşıklı'nın bulunduğu yöreye ulaşamamış. Bu yüzden büyük olasılıkla önceleri başka yerlerde yaşayan insan toplulukları, iklim koşulları değışınce Melendiz suyunun dar ovasına gelıp, burada ilk yerleşmeyi kurmuşlar. Yaptığımız kazılardan bunu anhyoruz. Oiğer yandan gene kazılarda bulduğumuz çok çeşitli hayvan kemikleri ve bitki kalıntıları on bin yıl öncelerindeki ekolojik ortamı tanımamız ıçin bir ipucu oluyor. Böylece büyük olasılıkla o zamanlar Aşıklı ve çevresinde çayırlık, ama seyrek meşe ve çitlenbik korularının bulunduğu, av hayvanlarının çok bol olduğu bir ekolojfk ortam karşımıza çıkıyor. Ayrıca gene arkeozoolo|l ve arkeobotani uzmanlarımızın araştırmalarıyla burada yaşayan insanların besin ekonomilerini aydınlatabiliyoruz. Besin ekonomilerinin ana kaynağını hayvansal protein oluşturuyor. Belki av hayvanlarının çok sayıda çevrede bulunması onların bu dar vadide yerleşmelerinin de nedeni olmuş. Buğday gibi tahıl bitkilerini biliyorlar. Ancak bunları ekipbiçmeği henüz öğrenmeye başlamışlar. Diğer yönden koyunkeçi gıbı hayvanlar bir anlamda önevcilleşme, Emrner buğdayı gibi tahıl bitkileri ise tarımageçışin Önaşamasındalar. Bu da özellikle genetlk uzmanları için çok önemli bir kaynak. Çünkü gerek hayvan kemikleri olsun, gerekse bitki kalıntıları olsun, yaban halden evcilleşmeye geçecek ve geçmekte olan canlıların ilk mutasyon halkalarını meydana getiriyorlar. Peki bu olay İnsan kalıntılarını da kapsıyor mu? Aşıklı'da İnsan yanl antropolojlk kalıntılar da var mı? Prof. ESİN Doğrudan doğruya insan kalıntıları için bu dönemde bir mutasyon söz konusu değil. Ancak beslenme şeklinin insan dokularındaki, dişlerindeki etkileri araştırılıyor. Ayrıca genetik açıdan kemik doku ve yapılarının araştırılmaları ilginç sonuçlar verebilecek Aşıklı'da evlerin tabanları altına, toprak çukurtara, ayakları karınlarına çekilmiş, bir yanlarına yatırılmış durumda gömülmüş insanlara ait, erişkin erkek, kadın, çocuk ve bebek iskeletleri bulduk. Bunlardan bir kadının kafatasında antropoloji uzmanımız "İlk beyln amellyatını" yani "trepanation"u saptadı. Bu yüzden de Aşıklı insanları tıp tarihi açısından da büyük önem taşıyor. Ayrıca iki bireyln Akdeniz ırkından olduğu anlaşılan bu Aşıklı iskeletleri, o zaman orda yaşayan insanların dlnsel anlayışlarına, ölü gömme geleneklerine de ışık tutuyor. ömeğin Aşıklı insanlarının gömülmelerinden onların ölümden sonra yeni bir yaşamın varlığına ınandıklarını söyleyebiliriz. Bir kadının bebeğı ya da çocuğuyla, bir erkeğin bir kadınla birlikte gömüldükleri durumlar da var. Bu da onların bir aile anlayışına sahip olduklarına işaret ediyor. Sayın Esin, bu beyln amellyatı İçin acaba ne gibi aletler kullandılar? Bunu saptayabildlnlz ml? Prof. ESİN Aşıklı insanları Hasan Dağı'nın volkanik püskürmeleri sonucu oluşan "obsidien" adı verilen doğalcamdan yapılmış aletler kullanmışlar. Çevre obsidien yatakları açısından çok zengin. Hatta bu kaynaklardan elde edilen obsidienin, büyük olasılıkla Aşıklı topluluklarının bir ticaret metaı olarak Ürdün'de Eriha'ya (Jericho'ya) kadar gittiği biliniyor. Aşıklı'da şimdiye kadar 22 bini aşan sayıda obsidien alet bulundu. Bunların içinde kesmeye elverişli bıçaklar ve testereler, kazıyıcılar var. Ayrıca çok bol kemik ve boynuz aletler de kullanmışlar. Bunların arasında da uçiarı sertleştirilmiş bızlar, deliciler, spatula tipinde aletler de bulunuyor. Yani Aşıklı topluluklarının alet çantalarında bu amaca yönelık aletlerin sayısı az değil. Ancak bunların ıçinde hangilerinin bu amelıyat ıçin kullanıldığını henüz kesin olarak söyleyemiyoruz. Çünkü henüz aletler üzerinde mikroskopla çalışmalar, analizler yapılmadı. Daha önce yerleşmelerden söz ettlniz. Pekl bu aletlerl nerelerde buldunuz? Yerleşmelerde ml? Prof. ESİN ^vet Aşıklı topluluklarının kullandıkları oütün aletler, bunlatın içinde sürtme, cilalı taştan yapılmış havan Aşıklı Höyük'te kazılan 2. tabaka yerleşmesine ait bazı kerpiç konutların kuzeyden görünüşü. I 2206