Katalog

BİLİM NOTLARI TEKNOLOJt Hacettepe 'de bes yıl Üner Tan.bilimsel yaşam öyküsünde, öğretim üyeliğlne başlamasını, TÜBİTAK teşvik ödülü alışını,doçentlik sınavında bırakılışını ve askerlik dönemini anlatıyor. Üner Tan Atatürfc Üniv.Tıp Fak. Flzyolojl Anablllm Dalı Erzurum undan önceki yazılarımda Ege Unıversıtesı nde başlayan ve Gottıngen de gerçek boyutlarını kazanan bılımsel seruvenımı kısaca anlatmıştım Gottıngen, Nazıfe ıle evlılıgım ıle sonuçlandı ve Turkıye ye donmeye karar verdık Koşullarının daha elverışlı gorunmesı nedenı ıle Hacettepe Unıversıtesı ne dondum Fızyolojı Enstıtusu Başkanı Doç Dr (şımdı profesor) Orhan Andaç ıdı Aslında dahılıyecı ıdı Amerıkadan Hacete pe ye gelenler arasında ıdı Mektuplarda yazıldığı gıbı oğretım gorevlılığı verılmeden hemen bana sınır fızyolojısı derslerını yukledıler öğrencılere nasıl hıtap edıleceğını bılmıyordum Almanya'da "bayanlar ve baylar' denlrdı Orhan Andaç efendım" dıye derse başladığından ben de oyle yaptım llk dersımı eşımle bırlıkte lızık çalışarak hazırlamıştım Oldukça heyecanhydım Almanya dan geldığım ıçın oğrencıler benden çok şey beklıyorlardı Dığerlerının de boyle duşunduğu bellıydı Öğretim gorevlılığını nasıl aldım1? Aylar geçıyordu Emek'te buyuk bir ev tutmuştuk Soz verılen oğretım gorevlilığınden soz edılmıyordu Eşım bır gun bu konuyu sordu Ertesı gunu ben de başkan beye sordum Daha erken olduğunu soyledı llk kavgamız çıktı TUBlTAK'tan sağladığım destekle laboratuvarımı kurmuştum Gecelı gunduzlu çalışıyordum Oersler olduğundan deneye geç başlayabılıyordum Sabaha kadar suruyordu deneylerım Bunun da sozu edıldı Diğer arkadaşlar yaptıklarımı görmek Istiyorlardı Içlerınden blrı, 'Erken başlasın efendım bız de gorelım dedı Akşam bıraz eve geç kalıp benımle bırlıkte olmaları gerektığını kımse savunmadı Kavganın sonucu musbettl Şef dekanlığa aynı gun bır yazı yazdı Enstıtudekı tutumundan dolayı oğretım gorevlılığıne atanmasını ıstıyordu Uner Tan ın Sonuç olumlu Idı öğretim gorevlılığıne atanmıştım Artık tam yetkı ıle ders verebılırdım Ta başından ben Farmakolo|i Enstltusu Başkanı Prof Dr Oğuz Kayaalp'ın benı destekledığım fark edıyordum Harcanmama goz yummak ıstemıyordu B kanlığa başvurdum Dekan Prof Dr Alı Ertuğrul ıdı Başvurunun son gununde benı çağırdı Hacettepe'nın bu yıl bellı bır adayı olduğunu, gelecek yıl benı kendısının aday gostereceğını soyledı Dosyamı gerı ıstedım Kışısel olarak TUBİTAK a başvurdum Hacettepe den benden başka kımse odul kazanamamıştı Açıkçası bu odul ıçın benı kendı unıversıtem desteklememıştı Çok mutluydum Çalışmalanm "gerçekten" odullendırılmıştı navda kaldım Ancak tumunun acı çektıklerını sonradan öğrendım Bense hıç aldırmamıştım Bır toplantıda Prot Dr Memet Akçay eşıme uzuntulerını bıldırdı ve benım duşunemedığım kadar buyuk bır bılim adamı olacağımı vurguladı Ord Prof Dr Sadı Irmak buyuk Fızyolog Claude Bernard'ın doçentlık sınavlarında ancak sekızıncı defada başarılı olduğunu soylemıştı Prof Dr Meliha Terzioğlu ıse kabahatı Prof Dr Memet Akçay a yukluyordu Pratık sınavında onlara hala Turkıye'de yapılamayan tek motor norondan kaydetme yontemını gostermıştım Anlamadılar bıle Ikıncı sınavda çok başarılı oldum (onlara gore) Koyun kırkmada makasa son Çeviri tlker Avdın Koyunlara verilen bir madde ile yünler kendillğlnden dökülüyor. Askerlik Döneml (19731975) Uç aylık hazırlık devresı Samsun'da geçtı Daha sonra Eskışehır Hava Hastahanesı Fızyolojık Eğıtım Merkezı ne atandım Orada Uçuş Fızyolojısı kıtabı yazdım Pılotlara ve hava tabıplerıne dersler verdım Bır tarattan araştırmalarımı de ğerlendıriyordum Hastahane Başhekımı Dr. llhan Cankat Paşa ıle bır konuda anlaşamıyorduk Saat tam sekizde orada olmamı ıstıyordu Ben de 15 dakika geç kalarak onunla yolda karşılaşıyordum Arabasına alıyordu Ancak yarım saat sonra makamına çağırarak geç kalmamın hesabını ıstıyordu Hayatımda ılk defa orada yalan söylemeyı öğrenmıştim 1975 yılında tatıle çıktım Dönduğumde tam saat sekizde yerımde bulundum Gene Paşa çağmyor" dediler Herpen koştum Bu kez Dıvanı Harbe verdıklerını çunku Kıbrıs savaşı nedenı ıle ızınlerın kaldırılmış olduğunu, benım gelmedığımı söyluyordu Biraz sonra ağzındakı bakla yı çıkardı Neden gelmedıgını bılıyorum dedı Bu sefer oldukça cıddı görunuyordu Ben de asıl konuyu sezınleyerek nedenını sordum Çunku, dedı, ' mıllı hıslerınız zayıf" "Buna katılmıyorum", dedim "eğer mılli hıslerım zayıf olsaydı şımdıye kadar bende herkes gibi Amerıka ya da Almanya'da kalırdım, buralarda olmazdım," dedim Bu yanıta memnun olmuş gibi görunuyordu ' Mustafa'ya gıdıniz" dedı Mustafa Yuzbaşı Personel Şubesı başkanı ıdı Onu çok severdım Mahkemeye yazılan mektubu çekmecesınde saklamış göndermemış Doneceğımden emınmiş çunku Inşallah Paşa olursun dedim Şımdı nerede olduğunu bılmeyi çok ıstardım Her şeye rağmen donerken bır veda yemeğı verıldı ve sayın Paşamız Dr. llhan Cankat benı bır plaket ıle ödullendırdı Hava Kuvvetlerimize olan katkılarımdan dolayı beni kutladı Sayın okurlarım, artık yoruldum Doktorlara ve çevreye karşı dırenmek kolay değil Bundan sonrakı yazılarımda Erzurum'u da anlatacağım ve daha sonra Hacettepe ve Erzurum'dakı bılımsel çalışmalarımı açıklamaya çalışacağım Hosça kalın Hacettepe'de mutsuzluğum Hacettepe de beş yıl kaldım Fakat mutlu değıldım TUBlTAK'ın yardımı ıle deneylerımı yapıyordum Fakat rahatsızdım Kımse benimle kalarak deneylere katılmıyordu Sabah erken başlamam ıstenıyordu Boylece kendılerı evlerıne geç kalmayacaklar ve eve gıtme zamanı olan 17 00 ye kadar ne yaptığımı ızleyebıleceklerdı Hacettepe nın parasal sorunları yoktu Her yıl laboratuvar ıhtiyaçlarımız soruluyordu Bır gun başkan bey bızı topladı ve laboratuvar ısteklerımızı not aldı Ben de bır stımulator ıstemıştım Kararlıydım Durumu ızlıyordum Rektörluk tarafından kabul edıldi Tam satın alınacağı zaman başkan beye yeniden soruldu Bu kez ıhtiyacımız olmadığı bıldırıldı Nedenı açıktı Bu artık Hacettepe'nın son halkası olmalıydı Eşıme bunları anlatmadım Fakat o mutsuzluğumu sezıyordu 1973'te askerlığe muracaat ettım A Nasıl doçent oldum? 1972 yılında doçentlık ıçın başvuruda bulundum Jurı uyelerı şunlardı Ord. Prof. Dr Sadl Irmak, Prof. Dr. Mellha Terzloglu, Prof. Dr. Mrnnet Akçay ve Prof. Dr. NecatJ Akgfln. Başkanımız henuz profesor olmadığından jurıye gırememişti Doçentlık sınavı ıçın çok çalışmıştım Doçentlık tezı Almanya ve Ankara'da yaptığım deneylerı kapsıyordu El makınesı ıle ıkıncı dereceden eğrıler hesaplıyordum Çok fazla olduğundan eşım Hacettepe dekı bılgısayar merkezıne vermemı onerdı öyle yaptım Ancak sonuçlar yanlıştı Bılgısayar merkezı başkanı ODTU den mezundu ve yaptıklannın doğru olduğunda dıretıyordu Eşım gıttı onunla göruştu Programda kuçuk bır yanlış bulundu Eğrıler duzeltildı Teorık bılgılerımı çeşıtli kitaplar okuyarak gelıştırıyordum Bir ramazan gunu sınava gırdım Tezim guçlükle kabul edılmişti Prof. Dr. Memet Akçay, kendı yazdıgı "Sınır Fızyolojısı kıtabından soruyordu Okuyup okumadığımı sordu Okumadım", dedım Dığerlerının sorularını onların okumadıkları kıtaplardan yanıtlıyordum Bu da olmadı Birıncı sı llk ödülüm: O zaman (1972 donemı) TUBİTAK Tıp Araştırma Gurubu Başkanlığı, Hacettepe Unıversıtesı FızyoterapıRehabılıtasyon Enstıtusu Başkanı tarafından yurutüluyordu Bır gun bana TUBİTAK Teşvik ödulu nu vermek ıstediklerını soyledı Daha erken olduğunu ve gelecek yıla kadar bıraz daha yayın yapmam gerektığını söyledım 1973 yılında yayınlarımla birllkte De2204 vustralyalı bilim adamlarının gelistırdığı yenı bır teknık sayeslnde artık koyunların yunleri kendiliğinden kırkılacak "Bıyolojik yün hasadı" adını verebileceğlmlz yeni siotemde, yunlerin gelışmesinl geçıci olarak durduran bir proteın kullanılıyor Klasik sıstemde, yun kırkma mallyetlnin yukseklıgı ve bu alanda iyi yetişmış eleman bulma sıkıntısı araştırmacılan yenı bır yol aramaya ıttı Sıdney de Bill Panaretto ve arkadaşlarıntn gelıştırdığı bu yöntemde "Epldermal Gelişme Faktöru' (EGF) olarak adlandırılan proteınden yararlanılıyor Bu proteınin sentezıyle elde edilen bir blleşım yün buyumesını 24 saat süreyle durduruyor Genetık muhendisı Kevın VVard'a gore kıl folıküllennin içıne yerleşen EGF yun liflerı oluşturan hucrelerin gelışımını durduruyor Yeni hucre oluşmasa da folıkuller onceden oluşmuş yun liflerını den yuzeylne doğru itiyor Böylece 4 ıle 6 hafta ıçinde yun liderlnde kendilığinden bir kopma oluşuyor ve yün kolayca koyunun derısınden ayrılıyor Yunlerını yenı doken koyunları gunesten, boceklerden ve çlzıklerden korumak ıçın, yuzeydeki kopmanın hemen ardından bır mıktar yunun buyumesıne izin verılıyor Daha sonra koyunlar, kırkma zamamna kadar 'post koruyucu giysı' denılen polıetılen bir file içinde tutuluyor File alındıgında koyunlar da postlarından ayrılıyorlar Araştırmacılara göre, bu yöntemle elde edilen yunlerin kalıtesi son derece yuksek Yapılan deneyler. EGF'nin koyun bunyesini 35 ıle 40 saat ıçinde terkettığini gö8teriyor Proteınin hafıf bazı yan etkıleri de var Uzerlerınde proteın denenen dişı ve erkek koyunların seksuel olarak aktıf ve daha uretJten oldukları gorulmuş Gebeliğın başlangıcındakı dışı koyunlara proteın enjekte edıldığınde ıse koyunların yuzde 20 sınde anı duşuklere rastlanmış Buna karşın dogumları gerçekleşen kuzulann sağlıklı oldukları gözlenmış Araştırmacılar halen Pitman Moore ilaç şirketıyle bırlıkte 150 koyun uzerınde deneylerlni surduruyorlar (n.«./23.3.91)