Katalog

DOĞ A Kaos ve canlılar Dr. RasimArıkan I ilim ve Teknik'ın 198. sayısındaki >Prof Dr. Tolga Yarman'ın kaos üze"rine yazısı gerek akıcı anlatımıyla gerekse konunun önemli noktalarını vurgulamasıyla övgüye değerdi. Kaos, son yıllarda biyoloik sistemlerin davranışlarını inceleyen bilim adamlarının da üzerinde önemle durdukları bir kavram. Uzun yıllar klasik tanımlama ve problemlerin çözümlerinden öteye gidemeyen termodinamik yasalarının gazlar, kapalı kaplar ve basit kimyasal reaksiyonlarda geçorli olan kurallarının canlı organizmalardaki ifade biçimlerini, geçerliliklerini ve belki de geçerli olmadıklarını! göstermek oldukça iddialı ve kapsamlı çalışmaları gerektiriyor. Biyolojik sistemler girdi ve çıktılarının kontrolü ve nicel olarak ölçülmesi zor olan sistemlerdir. Çevre ile etkileşimleri ise doğal ortamlar ve laboratuvar ortamlarında çok farklılıklar gösterebilmektedir. Ayrıca her biyolojik sistem doğal ya da yapay birçok alt sistemden oluşur. Bu alt sistemlerin birbirleriyle etkileşimleri, bilgi akışı ve enerji alışverişlerini düzenleyen yasalar ortaya çıkarıldıkça, gözlenen kaotik davranışların nasıl olup da çevredeki onca olumsuz koşullara karşı koyabilen, kendi yapısını devam ettirebilmek için içinde bulunduğu kapalı sistemin entroposini olağanüstü arttıran canlı organizmaların oluşmalarına sebep olduğu anlaşılabilecek. İlk bakışta tersi gibi görülse de aslında canlılar da çevreleriyle birlikte düşünüldüklerinde, termodinamik yasalarına uyarlar. Açık sistemlerdir. Yani çevreleriyle sürekli enerji ve madde alışverişindedirler. Bu nedenle her ne kadar kendi içlerinde olağanüstü ve gittikçe de artan bir düzen hâkım gibi görünüyorsa da çevreleriyle birlikte değerlendirildiklerinde net davranış, düzensizliğin artması ve kullanılabilir enerjinin azalması yönündedir. Bunlar, bende Yarman'ın yazısında söz ettiği "galaksiler, gökadalar" kavramını çağrıştırdı. Canlılar da yerkabuğunun üzerindeki bir tür galaksiler gibi ele alınabilir. Tüm cansız evrene egemen olan en az enerji, en fazla düzensizlik olarak özetlenebilecek entropi artışının canlılar için de geçerli olduğunu kanıtlamada fraktal matematik ve geometri kavramları kullamlmaktadır. Böylece entropi artışındaki dalgalanmalar, canlıların dolaşım, sinir sistemi gibi alt sistemlerinin kaotik davranışları analiz edilmekte. Daha şimdiden elde edilen bilgiler kullanıma girme yolunda: Bazı kalp hastalıklarında kalp atışlarının düz mantık yürüterek beklenilenin tersine, daha düzenli hale geldiği, yani sanki "fırtınadan önceki sessizlik" gibi bir olayın söz konusu olduğu görüldü. Daha bilimsel bir yaklaşımla "organizmanın zaman içinde değişen lizyolojik gereksinimlere yeterli yanıt verebilme yeteneğinin azalmasının Canlılardaki kaotik davranışların incelenmesi insan fizyolojisinde değişikliklere ve yeni kavramlara yol açıyor. B! '~JL.:TZ' D(j2clilevlı ı " Urın k«oi tk nışlart >ıI7"luı .tıU.r Hayvan hücresinln iç çevraslni düzenlerken dış çevre ile olan ana iletişim yolları. ölçülmesi" olarak düşünülebilir bu bulgu. Canlılardaki kaotik davranışların incelenmesi insan fizyolojisi ve fizyopatolojisi biliminde önemli değişikliklere ve yeni kavramlar ortaya atılmasına neden olacağa benziyor. Çünkü tıp bilimi her ne kadar bireyler arasında belli bir ölçüye kadar varyasyonların olabileceğini kabul ediyorsa da genelde olaylara ve yapılara deterministik bir yönden yaklaşır. Yaşamın yasalarının hemen hepsi Euclid (öklit) geometrisi ve klasik matematiksel yöntemlerle açıklanmaya çalışılır. Bunun dışına çıkanların genellikle patolojik, yani hastahkla ilgili durumlar olduğu düşünülür Oysa doğa yaratıldığında Euclid geometrisi yoktu! Canlılar irregüler (düzensiz), homojen olmayan bir yapıda oluştular. En basitinden en karmaşığına kadar tüm canlılarda geometrik bir özgünlük göze çarpar. Yapılarını Euclid geometrisiyle açıklamak mümkün değildir. Ancak çok kaba benzetmeler yapılabilir. urada sık sık vurguladığımız, temel eğitim sorunlanndan biri olarak gördüğümüz orta eğitimde sınıf geçme sisteminin yeniden düzenlenmesini, öğrencileri sımfta bırakmaya değil, geçmeye teşvik eden yeni bir sistemin getirilmeye çalışılmasını sevindirici buluyoruz. "Ağırlıklı not sistemi" uygulaması, 10'luk yerine 5'lik not düzenine geçilmesi, derslerin "temel", "kol" ve "diğer zorunlu ve seçmeli dersler" şeklinde ayrılması, öğrencilere, ailelere ve sımflara rahat ne/es aldıracaktır. Bugün bu yeni değişikliklere karşı görüş belirten bazı okul ve öğretmenler, öğrenciyi sımfta bırakmak gibi kimseye yararı olmayan kolaycı bir uygulama yerine, öğrencilerin, sınıflarının, okullarının başanlı olabilmesi için yeni öğretimeğitim araçları, sistemleri aramak, bulmak ve uygulamak zorunda kalacaklardır* Bu yeni sistem, eğitimde kaliteyi artürmanın yeni yollarını açacaktır. Her şeyi öğrencinin, ailenin sırtına yıkmayı, kötü eğitimin bütün ceremesini öğrencinin çekmesini öngören, bugün ne yazık ki hâlâ uygulanan sistemi ortadan kaldırmadan, yeni seçeneklerin hayat bulması mümkün değildir. Milli Eğitim Bakanı Sayın Akyol, öğrencinin aynı sınıfı yeniden okuması nedeniyle yılda 2 milyar liralık bir maddi kaybın doğduğuna değinmekte ve şöyle demektedir: "Bu faturanın içinde, öğrencinin içine düştüğü üzüntü ve gerilim (biz de her yıl gazetelere geçen intihar olaylarını ekleyelim), ailenin yaşadığı sıkıntılar (maddi ve manevi), kaybedilen yıllann sıkıntısı yer almıyor. Bu sistem kaldırılacaktır. " Bu yeni düzenlemelere, ders kitaplarımn çağdaş ve bilimsel içeriklere kavuşturulması, öğrencinin birey olarak saygısevgi gördüğü, yeteneklerini geliştirdiği ortamların yaratılması eşlik etmelidir. • •• Bu sayımızla 200 haftadır sizlerle beraber oluyoruz. Şubat ayında da 4 yılımızı tamamlayacağız. Bu güzel duyguyu sizlerle paylaşmak istedik. • •• Gelecek cumartesiye kadar hoşçakalın... B H AFTAN I N ÜNDEMİ Canlılar ve evrim Canlılar ve en gelişmişi olan insan, bütün bu kaotik yapıların birlikteliğinden oluşmaktadır Yeryüzünde yaşamın ortaya çıkışından önceki "sıcak inorganik moleküllerden oluşmuş çorba"dan günümüze kadar, en düzenli ve çevreye uyanlar, uyamayanların ölüp parçalanmaları ve canlılıklarını sürdürmeleri için gerekli olan kimyasal enerjilerini tekrar kullanılamaz bir biçimde tüketmeleri ya da yaymaları pahasına seçilmişlerdir. Evrim yasaları da ancak entropinin artması pahasına işlemektedir. Canlıların klasik geometri ve matematik yasalarıyla incelenemeyecek yapılara sahip olmaları evrim teorisinin kanıtlarından biri sayılamaz mı? Yapı ve işleyişi böylesine varyasyon ve kaos gösteren nesneler ancak en uygun varyasyonların doğal seçimi ile gelişmiş olabilirler. Bilim, her geçen gün yeni altdallara ayrılarak karmaşıklaşıyor gibi görünüyorsa da doğanın temel problemlerinin açıklanmasında bu yeni alanların ortak çalışmaları yakın zamanda köktenci yaklaşımlar yapılmasına neden olacaktır. O K U R D A N "Boz ayı"ya lllşkin hatalar "Yaban hayatının ağtrbaşlı hayvani: Boz ayı" adlı yazınızı okudum. Bir avcı ve doğasever olarak yazınızın avla ilaili kısmını okuduğum vakit, bilimsel olması lazım ge/en bu yazıda bu kadar hakikatten uzak iddialar olmasına inanamadım. a) Ayı avı serbest değildir. Artvin, Yusufeli'nde devlet kontrolunda yapılmaktadır. Diöer her yerde yoso/tf/r. Ancak doğru olan frafikten ava hiçbir kural ve kanun tanımayan halkımtzm avda da bu şekilde hareket etmesi ve ayı gibi korunma altında olan hayvanları bile vurmasıdır. b) Hiçbir hayvan avcıdan ellerini BİZE kaldırıp af dileyecek şuura sahip değilair. Bir sürek avında hiçbir hayvan oturup ellerini teslim oldum diye kaldırıp af beklemez. Hem de yazarın idoio ettiği gibi ölünceye kadar her bir kursunu yedikçe disiplinli bir şekilde bu hareketi tekrarlamaz. Bilhassa av, av hayvanları hakkında okuyan biri olarak söyleyebilirim ki yukarıdaki bilgileri hiçbir kitapta bulamazsınız. Canlılar ve galaksiler Nüzhet Terem Kimya Y. Müh. Cumnuriyet BlllmTeknlk • Sahibi Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetecilik Türk Anonim Şirketi adına Nadlr Nadl • Genel Yayın Müdürü: Hasan Cemal • Müessese Mudürü: Emlne Uşaklıgll • Yazı işleri Müdürü Okay Gönen8İn • Yayın Yönetmeni: Orhan Bur•alı • Grafik Yönetmen: Tülos Hasdemir •