Katalog

nda Dünya... sıncı Dünya'dakinden epeyce düşük. Üstelik bu atmosfer bolca karbon dioksit, biraz azot ve argonun yanında çok az miktarlarda oksijen, su buharı ve ozon içeriyor, düşük basınçta o azıcık suyun da bir yerlerde kaynamadan birikebilmesi mümkün değil. Böyle bir ortamda ileri canlıların yaşayabilmesi olanaksız Mars'ta Dünya'mızın eski zamanlarındaki gibi oksijensiz yaşayan mikroorganizmalar arandı, bulunamadı. Bütün bu bizim açımızdan olumsuz nitelikler arasında Mars'ta gördüğümüz önemll bir ders var. Venüs'te sera etkisini en aşırı boyutlarda, tamamen gezegene hâkim olmuş bir durumda gözlediğimiz gibi, Mars'ta da Dünya'mızın da başına gelebilecek bir diğer felâketi, ozon ekslkliğlni, son kertesinde görüyoruz. Hemen hiç ozon bulunmadığı için Mars atmosferi Güneş'in morötesı ışınlarını olduğu gibi yüzeye kadar indiriyor, morötesi ışınlar Mars yüzeyini kavurup sterilize etmekte. Kıssadan Hisse 9n Venüs yüzeyını taramayı sürdürüyor. kadar dağıtıyor ki hiçbır şeyı net gör; mümkün değıl. Venüs'ün bu ölçüde ık olması sera etkısinden: Güneş ışığı sınan yüzey kızılaltı dalga boylarında /asyon salarak tekrar soğumaya çalır. Ama atmosferdeki karbon dioksit ve >uharı kızılaltı radyasyona pek geçirdeğll, atmosferde depoıanan bu ışıgezegeni çok sıcak tutuyor. Çok yüksıcaklıklarda atmosferin salabildiği kıtı (Infrared, enfraruj) enerji akışı Güışığı ile alınan enerji akışını dengeligezegen daha fazla ısınmadan dene kalmayı ancak bu yüksek sıcaklıkta erebiliyor. Savaş lars'taysa bazı koşullar Dünya'dakilepeyce yakın. Mars'ın günü bizimkinbiraz uzun (24 saat 37 dakika), yılı biyılımızın iki katından az (1.88 yıl), yüsıcaklıkları genellikle Dünya'nın kutup jelerindeki gibi. Bir kutbunda buzlar, nınde donmuş karbondioksit, arada ış çöller, eski vadiler, büyük bir volkaoluşum, ekvator bölgesınde ılık yaz lerı ve açık pembe gökyüzü ile Mars lüs'ten çok daha fazla Dünyamıza ziyor. Ama atmosfer yoğunluğu ve ba Dünyamızla kaba benzerliklerinden çıkıp biraz umutla yakiaştığımız komşu gezegenler Mars ve Venüs bize önemli dersler veriyorlar. Dünya'nın hayata ve evrime imkân veren çok özel koşulları yerine farklı konumlarda bizim açımızdan cehennem ortamlarının oluşmuş olduğunu gözlüyoruz, Dünya'mız ve diğer gezegenler son derece karmaşık, girıft dinamik sistemler. Son yıllarda bir yandan bu sistemlerle ılgilı gözlemsel bilgimiz oluşur ve artarken bir yandan da matematikte ve bilgisayarlardaki gelışmeler karmaşık sistemlerin anlaşılmasında önemli adımlar getirmekte. Bu tür karmaşık sistemlerin önemli bir özelliğı var. Oünya, Venüs ve Mars arasındaki çok kaba düzeyden öteye gitmeyen benzerlikler bir yana dursun, birbirine en yakın ilk şartk.rdan yola çıkan sistemler bile bazı durumlarda tamamen ayrı yerlere varabiliyorlar. Bu ayrı sonuçlar Venüs gibi sera etkisinde korkunç sıcaklarda, pis kokulu buharlarda pışmek, ya da Mars gibi morötesı ışınlanmış soğuk ve steril bir çöle dönüşmek olabilir. Büyük ihtimalle bunlar kadar çarpıcı olmayan, ama yine de bize zararlı dönüşümler Dünyamızda insan eliyle şartlar değiştirildikçe karşımıza çıkabilir. Bilimin yeni algıladığı karmaşık sistemlerin en önemli örneği bütün insanlığın gündeminde de baş köşeyi tutan "çevre" dediğimiz, bütün yüzeyi, denizleri, atmosferi, ozon tabakası, ormanları ve hassas sera mekanizması ile Dünya. Çok hassas, çok karmaşık, çok ıncınebılır dengelerde bızi yaşatan bırıcık "esas gezegen". Bu çevrenın anlaşılması ve korunması bilımsel açıdan da en ilgınç ve zor yenı uğraşlardan bırı. Komşularımıza bakmaksa hem onları hem Dünyamızı öğretiyor bize. Bir buz parçasını su dolu bardağa atın. Buz parçası erimeye başlayınca ne oluyor? Su taşıyor mu? Hayır, değıl mı? Buz erıse de bardaktakı su düzeyı değişmiyor Nedenınegelınce, buzun kendisininsuyundan daha çok yer kapladığı soylenebılır. Sert plastik ya da cam bir kavanoz. 1 Kavanozu ağzına kadarsuyladoldurunvealumınyumfolyeparçası ile kapatın. Daha sonra buzluğa koyun ve su donana kadar bekletin. 2 Kavanozu buzluktan çıkardığınızda buzun dışarı taştığını fark edeceksınız. Buz, donmadan öncekı halıyle sudan daha fazla yer tutar. Borular kışın bu nedenle patlar. Boruların ıçındeki su donuncagenışleryabağlantınoktalarınınayrışmasına ya da boruların patlamasına neden olur. Buz yiyen kaplar Gerekli malzemeler: Nasıl oluyor? Sürtünmeyi arttırmak İki maddenın bırbırıne surtunmesının hızlandırılması hareket edılmesını kolaylaştınr. Orneğin buz tutmuş yollarda, dökülen kum parçaları yolu püruzlü hale getırerek tekerlekle asfalt arasındaki sürtünmeyi arttırır. Bu yolla tekerleğin asfalta daha sağlam temas etmesı sağlanmış olur Traktor ve kar temızleme makınelerı genış ve derın tırtıllı lastıkleri ile kaygan düzeylere daha sağlam basar 11