Katalog

ZOMBİ IFSANESİ kayla birkaç saat arasında değisen bir süre sonunda, loa "af'ından çıkar Sahip olduğu kişi, yorgun, başından geçenlerin hiçbirini anımsamayarak yere uzanır. Keaca böyte betimlenebrtecek \todu tören lerinde önemli oian nokta,'fctoscnterte" sürekli bir temasın olduğuna kesin inanılmasıdır. Eskiden, büyüsünün gucunden cok emin olan bir Vbducunun, kalbine ateş edHmesini istediği ve öldüğü anlatılmaktadır. Büyü, özellikle kara büyü, Voduda önemli bir yer tutar. Bokorlar, genolllkle hem din Işleriyle hem de büyücülükle ilgilenirler. Onlardan korkulur, çünkü hasta yapan, hatta bazen öldürülen kötü güçlerin, büyülerin efendileridirler. Sfoöu mitolojisinde büyücü, kurbanının katasına ölü bir ruh (zombiye dönüşmüş bir ruh) gönderebilir. Bu kişi önce zayıflayacak, acı çekecek, kan kusacak ve sonunda ölecektir. Çeşltli sıvı ilaçların ve tozların imalatı hunganlann (Vodu din adamı) bilgisi dahilindedir. Bunların Içerikleri oldukça klaslktir: Çeşitli otlar, kurbağagiller, pudra, eskiden barut tozu, taze hayvan kanı; genellikle ezilmiş insan kemiği de kullanılır. Bu ürunlerin etkllorlnin blyolojlk olmaktan çok pstkok>)lk olduklan gözukmektedlr; hungan, bunları kuçük miktarlarda keselerde satar, bunları tüketmeye gerek yoktur. Loa tarafından sahip olunma durumuna gelince, bunun da biyolojik etmenlerle ilgisi yok gibi gözükmektedır. Telkin, davulların ritmi, hunganların hipnotize eden hareketleri yeterli otmaktadır. 80'li yıllarda Haitl Radyosu, adanın kuzey batısındaki kıyılarda amaçsız dolaşan garlp bir grubun bulunduğunu açıkladı. Bölgede yaşayanlar "zombi" olduğunu düşünüyordu... Kişlliksiz canhlar Voduda, "sahip olunma" birkaç saat sürer ve bu kişi bir acı duymaz. Zombller ise daha önce Narcisse'in durumunda görduğumüz gibi uzun sure acı çekerler. Bunlar, büyücülerln köle olarak satmak Içln mezarlarından çıkardıkları ölülerdir. Burada, büyunün etklsi üç donemd* Izlenlr: Açıkça bir ölüm durumunun yaratılması, sonra yeniden diriliş ve bu klşinln kişiliksizleştirllmesi. Amerikalı Lehmann'ın Haiti'ye bir yolculuğu sırasında, 1966 yılında topraklann satılması konusunda yapılan birçok tartışmadan sonra öldürülmüş ve gömülmüş 60 yaşlarındaki bir kadını kendi gözleriyle görmestne kadar zombiler efsane olarak kaldı. Lehmann, Natagette Joseph adlı kadının yerel polis tarafından düzenlenmiş ölüm belgesirii gördü. 16 yıl sonra, Natagette köyünun çevresinde dolaşırken bulunmuştu... Wade Davis ise adaya ilk gidişinde 23 Şubat 1976'da 30 yaşında öldüğü açıklanmış olan Francina illeus ile karşılaştı. ölümünden bir süre önce, hastaneye yatırılmasını gerektirecek kadar ciddi sindirim bozukluklarından yakınıyordu. ölumünü beklemesi için evine gönderildi. ölüm belgesi yerel görevliler tarafından hazırlandı. Uç yıl sonra, annesi onu vücudundaki bir iz nedeniyle kesin olarak tanıdı; o da, köyünün çevresinde geziniyordu. Mezarı açıldı; taşlarla karşılaşıldı. Zehirle ölüm? 80'li yıllarda bir Haiti radyosu, adanın kuzey kıyılarında amaçsız dolaşan bir grubun görüldüğünü açıkladı. Bölgede yaşayanlar onların zombiler olduğunu düşünüyorlardı. Polis tarafından toplandılar, hastanede tedavi edildller, sonra köylerine gönderildiler. Narcisse Clairvius vakasının önemi, tamamlanmış bir bilimsel dosyanın oluşturulabllmesinden ileri geliyor. Oomüldügün* v» bir süre toprak altında kaldtgına hlç kusku yok. ölüye çok benzeyen durumu, bir anda gercekleşmedl, bir zehlrt*nm*nln sonucuydu. Fakat kurbanı öldürmeden böy»e bir atki yaratacak kadar güçlü zehir nedlr? Nerdeyse ölü olan bu kişi, toprak altındakl oksljenden yoksun bir tabutun içinde nasıl ikiüç gün yasayabilmektedir? Davis yoga çalışmalarının metabolizmayı, dolaytsryia bazen uzun süre için oksljen gereksinimini azalttığını örnek gösteriyor. Zehirin, kurbanın metabolizmasını azaltarak etkislni gösterdiğini, bunun da bu kişinin küçuk bir oksijen mlktarıyla yaşayabilmesine otanak sağladığını düşünüyor. Yine de oksijen yokluğundan zehirlenme, beyni etklleyip pasifliğe yol açarak "zombileşme"ye katılabilir. Zombi, mezarından çıkanldığı zaman, onu uyandırmak için zehire karşı bir panzehir verildiğini düşünüyor Davis. Bu panzehir ne? Davis, büyücünün iki zehir kullandığına Inanınıyor. Davis, önce ilk zehirin Datura familyasından bir bitkinin özünü içerdigini ileri sürdu. Bu geniş patlıcangiller famiryası, çlçekler, yaban otlar, patatesler, domatesler, vb. veriyor. Çoğu, sanrı uyandırıcı (halusinojen) ve zehirli özler içeriyor. Atropinin elde edildiği güzelavrat otu (belladonna) bir patlıcangildlr. Haiti'de, toksikler, özellikle atropin yönünden zengin olan Datura stramonium'dan başka bir şey olmayan "zombl hıyan"ndan üstü kapalı sözcüklerle söz edilir. Davis, çok zor koşullarda satın aldığı zambi tozıjnu, içinde atropin bulacağından emin Amerika'ya incelemeye getirdi. Panzehirin ise kalabar cevizi bulunan fisostigmin olduğunu düşünüyordu. Fakat, zombi tozunda atropin yoktu ve büyücüler kalabar cevizi kullanmıyorlardıl Buna karşın, panzehirde datura özleri vardı ve zombi tozu, tetrodotoksin adlı güçlü bir zehir içeriyordu. Bundan sonra, Davis zehirin hazırlanışını göz önüne aldı: Büyücü, sırtı zehirli kabarcıklarla kaplı büyük kurbağalar kullanır Kurbağaları 24 saat bir kavanozun içinde küçük bir yılanın karşısındabırakır. Ürken kurbağalar bol miktarda zehirli sıvı salgılarlar ve büyücü bunları toplar. Bu sıvı tetrodotoksin içermektedir. Japonlar bu zehiri çok iyi billrler. çünkü çok yedikleri balıklardan biri olan fugunun (dsnlz klrplsl) karaciğerinde ve yumurtalıklarında öldürücü dozda tetrodotoksin bulunmaktadır. Balığın bu zehirli bölümlerinin temizlenmesi için gösterilen özene karşın, h«r yıl yüzctentazfaıJapon zahhtofMrsk ölmek tedir. Japonlarda ölümlerinden önce gözlenen rahatsızlıklar, zombinin sahte ölümünden öncekllerte tamamen aynıdır. Tetrodotoksin, beyinde norotransmiterierin boşalma mekanlzmalarını durdurur. Zehirlilik, alınan doza bağlıdır. Zehirin ilk etkisi metabolizmayı azaltmaktır. Buraya kadar her şey uymaktadır; daturanın tetrodotoksinin panzehiri olması dışındal Datura, tam tersine ek bir zehirdlr ve mezardan çıkıştan sonra kişiliksizleştirmeyi sağlar Z«hir nasıl vartlnMktodlr? Gözlemcilerin belirttikleri, zehirin deri üstüne surülerek etkilediğinin düşünülmesine neden olmaktadır. Davte, zehirin içeriğinde bir tür kaşıntı tozu buldu. Bu toz, deride çok küçük çlziklerin açılmasını sağlıyor ve zehir doğrudan kana karışıyor. Fakat, bu biyolojik açıklama Davis'i tatmin etmtyor. Zehirin toksisitesi ne oiursa olsun Hattilllcrin psJkosc^yoloJlk kosullannın önemli bir rolü olduğuna inanıyor: Zombileştirme, ölümden de beter bir ceza. Birçok araştırmacı Davis'in yorumlarının yanlış olduğunu düşünüyor. Tozların kimyasal ve farmakolojik etüdü için başvurduğu arastırmacılar, bu tozların tetrodotoksin içermekle birlikte, zehir miktarının, ürünün ağırlığına oranının bir etki yaratmak için yetersiz olduğunu belirtiyorlar. öte yandan, Harvard Üniversrtssl'ndcn John Hartung, Davis'in tozunu farelerin peritonuna (karın zanna) enjekte ettl ve hiçbir etki gözlemlemedi. Bazı arastırmacılar İse zombilere iki ayrı açıklama getiriyorlar: Tclkln ya da akıl hastalığı. Davis, telkinin etkislni kabul ediyor. Haiti köylülerine vodu inancının aşılanması, Amerlkan Pslklvatrl SözKlflü tarafından tanınan gerçek bir hastalık. Fakat, Batılı bir yetişkinin bir tarikatten etkilenmesi ile zombiler arasında önemli farklar var. Batılılar. insanlan gömmüyorlar ve tetrodotoksin kullanmıyorlar. Psikiyatrik açıklamalar da tartışmaya başka bir boyut kazandırıyor. Şizofreni adı altında gruplanan bazı psikoz blçlmlarl, az ya da çok süreli katatonl krlzlcftn* neden oluyorlar. Hasta, yüzü donuk, tamamen harekatstz kalıyor. Robot gibi, pasif olarak ona gösterilen duruşu alıyor. (örneğin tek ayak üstünde durma). Bazen bu katatoni, kataleptik bir biçim alıyor; hastanın kasları gevşiyor ve ona ölü görünümünü veriyor (Kemoterapinin uyguiandtğı Batı ülkelerinde artık bu vaka görülmüyor). Büyük bir heyecan şoku, hastayı katatoni krizinden çıkarabllir; böyle bir şok olarak, gömülme örnek gösterilebilirl Katatoni krizinin etkisi geçince, hasta alienasyon (kendine ve çevreye yabancılaşma) durumuna düşebilmektedir ve bu durum, zombilerinkine benzemektedir. Üstelik, katatonikler, krizden çıkınca, çevrelerinde söylenmiş ve yapılmış olan her şeyi anlatabilmektedirler. Bu, Clairvius'un gömülürken olanları ammsamasını akla getirmektedir. Davis'i eleştirenler, Narcisse'in anlattığı zombilerin ayaklanmayla tam bir pasifliğin uyuşmadığını belirtmektedirler. Oysa, şizofreni, pasiflikten şiddete anlık değişimler yaşanan bir durumdur. Köylerınin çevresinde amaçsız dolaşan zombiler akıl hastalarının davranışını çağrıştırmaktadır. öte yandan şizofreniye neyın neden olduğu bilinmemesine karşın, tetrodotoksinin böyle bir etkisi olmadığı gözükmektedir. Zombiler, basitçe şizotrenler mi? O zaman, büyücüler hastalığa nasıl neden oluyorlar? Bu nokiada, yine başlangıç noktasına dönülüyor. Davis'in çalışması heyecan verici ve düşundürücü olmasına karşın, bugünkü durum bir sonuca varılmasına imkân vermiyor. Fakat zombiler artık eskisi kadar gizemli değiller. (8cl*nc« ai Vls, sayı: V Oiscovsr, sayı Ooak 19M). önce koma, sonra yaşam Columbia Presbyterian Hastanesi'nden Rolzln ise aynı tekniği maymunlara ve farelere uyguladı ve farklı bir sonuç elde etti. Hayvanlar, elektroensefalogram ve kalp atışları normal sürmesine karşın, komaya girdıler. 24 saat sonra ise tamamen normale döndüler. Fakat Roizin bu sonuçları yayımlamayı reddediyor. Resmi olarak, deneyden önce Davis'in getirdiği toza bir şey eklenmediğine hiçbir kanıt olmadığını söylüyor Bunun yanı sıra bilim adamları, Haitililerin hazırladıkları tozlardan, içerdikleri biraz daha farklı tozları kullanmış olabllirler. Bir başka olasılık da tozun içine konanlârın (kaynatılmış böcekler, kurbağa ve yılan salgıları, ezilmiş taze bitkiler, mezardan alınmış insan kemiği tozları..) Haiti'de hazırianması ile bilim adamlarının kullanması arasında geçen zamanda tetrodotoksinin etkisinl azaltan kimyasal değişimler gerçekleşmlş olaolllr.