Katalog

ASTROFİZİK SPOR VE SAĞLIK Sonra, enerjı paketlerını yayar ve en alt duzeye kadar basamakları ıner Bu durumda, etkıleşım çok etkın bır bıçımde gerçekleşecek ve haflf çekirdeğin ağır biçime dönuşmesi hemen hemen tamamlanacaktır EnerJllerln yenl çekirdek Için uygun düzeylerden blriyle blrleşmesi, rezonans olarak adlandınlmaktadır; bu olay, çarpışmalara gıren çekirdeğin ıç yapısına bağlıdır 1954'te, Hoyle, yıldızların içınde yeterınce karbon uretılmesının tek yolunun, helyum4, berılyum8 ve karbon12'yı kapsayan bır rezonans olduğunu anladı Her çekirdeğin kutleenerjisi sablttir; değismez. Her çekirdeğin kınetık enerjısı, yıldızın ıçındekı sıcaklığa bağlıdır, bunu hıçbır astroflzıkçı hesaplayamaz Hoyle, standart sıcaklık hesaplama yontemını uygulayarak karbon12 çekırdeğınde daha önce saptanamamış bır enerjı duzeyı bulunduğunu tahmın ettı, bu, yıldızların içınde var olan koşullarda kınetık enerjı dahıl bırleşen enerjılerle rezonansa gırecek enerjıde söz konusuydu Hoyle, doğru biliyor Hoyle, bu enerjı duzeyı ıçın ayrıntılı hesaplar yaptı Sonra, tahmını sınaması ıçın Fowler'ın nukleer fızık grubuna başvurdu Çok kuşkucu olan bu grup, çalışmalara Hoyle susturmak amacıyla gırıştı Sonuç, Hoyle dışında herkesı şaşkınlığa duşurdu ölçumler, karbon12'nın hesaplanan enerjıden yuzde dört daha fazla enerjı duzeyıne sahıp olduğunu gosterdı Rezonansın gerçekleşmesı ıçın, ıkı çekirdeğin, kınetık enerjı yuzde dörtluk enerjıyı oluşturacak kadar hızlı çarpışmaları gerekıyor Helyum yakan yıldızların merkezlerı o kadar sıcak kı, ısısal hareketler bu küçuk fazlalığı sağlayabılır Rezonans, yeterınce helyum çekırdeğının yıldızların ıçinde karbon çekırdeğıne ergımesinı sağlar Antropık savların çoğu bulguların elde edılmesınden sonra ortaya atılmışlardır Evren'e bakıyoruz, ınsan yaşamını mumkün kılan ozellıklerının olduğunu fark edıyoruz ve "böyle olmalı, yoksa bunu görmek Içln burada bulunmazdık" dıyoruz Fakat Hoyle'un tahmını farklı Sınanmış, onaylanmış dahıce bır bılımsel tahmın Gerçekte Hoyle'un dedığı "Var olduğumuza göre, karbonun 7.6 megaelektronvolt duzeyinde enerjl olmalı". Sonra, deneyler yapılıyor ve enerjısı duzeyı ölçuluyor fazla enerjı sağlanamaz Altın, kurşun, gumüş, uranyum gıbı daha kutlelı çekırdek, nukleonlarla demır 56'dan daha az sıkı paketlenmıştır Nukleonları demırden çıkarmak ıçın daha çok enerjı gerekır Süpernovada meydana gelen budur. Guneş'ten yırmı ya da daha fazla kez kutlesı olan bır yıldızın nukleer yakıtı bıttığı zaman, yukarıdan gelen basınç ıç kısımları o kadar sıkıştırır kı, elektronlar ve protonlar bırbırlerıne karışarak nötronlan oluşturur Yıldızın tum çekırdeğı blr nötron topuna dönuşur, demır çekırdeğındekı proton ve nötron karışımından bile daha sıkı paketlenmıştır Çekirdeğin Guneş kadar kutlesı vardır, fakat yalnızca Everest Tepesi kadar bır alan kaplar Çekirdeğin bu anl büzülmesi, yıldızın dış katmanlarının altından yerı çeker (gerl kalan 19 guneş kutlesını), dolayısıyla yıldızın dış kısmının altı asağıya doğru duşer, bu duşuşun hızı, ışık hızının yuzde 15'ıne erışır Bu, yenı oluşan nötron yıldızını tum yönlerden sıkıstırır Her şey yanm sanlyeden daha az sürede gerçekleşır Şok, yıldızdan dışarı llerledıkçe, dırençle karşılaşır ve yavaşlar 20 guneş kutlesı ağırlığındakı maddeyı hareket et ttrmeğe çalışmaktadır Yardım olmadan, sıkışıp kalacaktır Fakat, nötron yıldızı sıkıştı, ğı zaman kalbınde uretılen nötrlnolar bunu izler Yavaşlayan şok dalgasındakı madde o kadar yoğundur kı, nötrınoların önemlı bır bölumunu emer Nötrınolardan gelen enerjı, şok dalgasına, yıldızın dış katmanlarını fırlatması ıçın gereklı itılımı verır Antropık rastlantı, nötrinorların bu patlamasından ılerı gelmektedır Bılgısayarla yapılan hesaplar şok dalgasının tek başına blr şey yapamayacağını nötrınoların devreye gırmesı gerektığını gösterıyor Fakat, nötrınoların özellıklerı, çok lyı ayarlanmış olmalıdır Tum bunlar, zayıf etkıleşımın gucune bağlıdır, zayıf kuvvet, nötrınoların ne kadar guçle protonlar ve nötronlarla etkıleşıme gırdığını belırler Zayıf etkıleşım, bıraz daha az guçlu ıse, yoğun şok bıle notrınolar ıçın say dam olacak ve yıldızın dış katmanlarını ıtmeden dışarı çıkacaklardır Öte yandan, zayıf etkıleşım bıraz fazla guçlu ıse, notrınolar çekirdeğin ıçındekı tepkımelere katılacak ve bu bölgeyı hıçbır zaman terk edemeyeceklerdır Zayıf etkıleşlmın gucu, çekırdekten yeterınce nötrınonun çıkması ıçın ve sonra şok dal gasını ıtmek ıçın tam gerektığı gıbı olmalıdır Bu senaryonun doğuluğu, 1987 A Su pernovası'nın ıncelenmesıyle onaylandı Supernovadan çıkan nötrınoların enerjısı kuramın gerektırdığı gıbıdır Supernovanın gözlemlenmesı bılgısayar hesaplarının doğru olduğunu ortaya koydu Bu, nötrınoların ağır elementlerle zengınleşmış gazın uzaya atılmasında ıtıcı guç oldukları göruşunu destek lemektedır Tum bunlar, Buyuk Patlama'nın kendısınde % 75 hıdrojen, % 25 helyum uretılmesı ıçın gereklı koşullar ıle çarpıcı bır bıçımde ılışkılıdır Zayıf kuvvet daha az etkın olsaydı, notrınolar supernova patlamalarını yönlen dıremezlerdı Öte yandan, bıraz daha fazla etkın olsaydı, Evren'de oksıjenın hâkımıyetı daha kesın olacak ve yıldızlarda çok az ya da hıç helyum bulunmayacaktı Bıraz helyum ıçeren ve patlayan supernovalar bulunan bır Evren olasılığı çok kuçuktur Varlığımız, bu rastlantılar zıncırıne, Hoyle'un tahmın ettığı nukleer enerjı duzeylerındekı daha da dramatık rastlantıya bağlı Blzden öncekl kusakların aksine, bugüne nasıl geldlğlmizJ blllyoruz. Fakat, bizden öncekl tüm kuşaklar glbl, bunun nedenlnl bllmlyoruz. n K Yarım saniye blle değil asların ıstek dışı, anı, ağrılı kasılmalarına "kramp" adı verılır Vücudumuzun herhangı bır yerınden kaynaklanan btr ağrı uyaranı, genelhkle krampın başlama sebebıdır Ağrı uyaranları omurılığe gıder ve oradan refleks olarak gerı gelır, ılgılı kaslarda kasılmalara sebep olur Bu kasılmalar, ağrıyı arttırırsa, refleks mekanızması çalışmaya devam eder ve bır kısır dönguye gırılır Bu olay kısa bır sure içınde oluşursa "kramp", daha hafıf ağrılı olup uzun sürerse "kas spazmı" denir Krampların asıl sebebı bölgenin beslenme yetersızlığı, kanlanma yetersizliğidir Buna yol açan en önemlı neden ıse dehıdratasyon, yanı vucudun sıvı ve elektrollt kaybetmesi olayıdır Buna bağlı olarak en fazla görulen kramplar "sıcak kramplardır." Krampların asıl nedeni bölgenin beslenme, kanlanma yetersizliğidir. Sıcak krampları, soâuk krampları, ayakkabı krampları bütün bunlar nasıl tedavi edilir? Doç. Dr. önder Kayhan Kramp girince ne yapmalı? Aşırı terleyenler Yaşam için 2 rastlantı Evren'i yaşam Içln uygun kılan çarpıcı blr rastlantı daha var. Yıldızların içınde karbonun ve ağır elementlerın oluşması, karbon temellı yaşam bıçımlennın nasıl var olduğu sorusunun yalnızca yarısını çözuyor Ağır elementler yıldızlardan nasıl çıkıp, nasıl galakside ilerllyorlar? Nasıl yenı yıidızları ve gozogenlerı oluşturan madde bulutlarının bır kısmını oluşturuyor? En baslt yanıt, ağır elementlerln yıldızların supernova olarak patladtkları zaman yayıldığıdır. Çevremızde bulunan hıdrojen ve çok az mıktarda helyum dışında Yeryuzu'nde bulunan her element bu yolu ızledı Fakat supernovanın patlamasına neden olan nedır? Kozmosa yaşam maddelerının yayılması, yıne bır kozmık rastlantıya dayanıyor Yıldızın kutlesı, dokuz guneş kutlesınden fazla ıse, kalbındekı sıcaklık bir mllyar derecenin ustune çıkar ve daha karmaşık nukleer tepkımeler gerçekleşır Bu tepkımelerın son urunu demır56 çekırdeğı bıçımınde yıldız külüdür. Yıldızın nukleer tepkımelerden turettığı tum enerjı proton ve nötronların atom çekırdeğınde daha sıkıca paketlenmesınden ılerı gelır Demır56'da, olabıldığınce sıkıca paketlenmışlerdır, ergımeyle daha Sıcak krampları, aşırı terleyen ve su kaybeden kışllerde görulur Yazları plajlarda, kumsalda ısınan, terleyen, su ve elektrolıt kaybeden kaslar yüzme esnasında aşırı bır çalışma ıçıne gınnce kramp olasılığı artar Tok karnına glrilirse bu rlsk daha da fazladır. Zlra sındırım olayı yenı başlamış ve kanın önemlı bır mıktarı sındırım sıstemınde toplanmıştır Bu da dolaşan kan mıktarını daha da azaltır ve krampları kolaylaştırır Sporcularda, özellıkle hızla kılo verme amacıyla sık ve uzun surelerle saunaya gıdenlerde, kramplar fazla gorulur Sıcak havada antrenman yapan veya yarışan sporcular da aynı rısk altındadırlar Sıcak ıklımde gunlerce antrenman yapan, sportıf aktıvıtede bulunan kışılerde kronık dehıdratasyon meydana gelır Böyle durumlarda kılonun sık aralarla kontrol edılıp gunluk sıvı kaybını yerıne koymaya çalışmak gerekır Eğer 3 kg 'dan fazla kayıp varsa, bu sefer su ıle beraber tuz eksığı de var demektır Bu tuz eksığı, yemek tuzunu arttırarak yerıne konabılır Hemen tuz tabletlerı kullanmaya gerek yoktur Kronık dehıdratasyon şuphesı olan bır atletın tıbbı kontrolden geçmesı ve elektrolıtlerının olçulmesınde faydalar vardır Çunku bu mınerallerın yalnız eksıklığı değıl, dengelerının bozulmuş olması da önemlıdır ve problemler doğurur Sodyum, potasyum, magnezyum gıbı mıneraller, kasların kontraksıyonu sırasında meydana gelen elektrıksel olaylarda en önemlı rollerı oynarlar Kasların ıstırahate geçışı de yıne bu mıneraller arası dengenın normel olmasıyla bağlantıhdır Sporcunun dengelı beslenmesı de önemlıdır Sıcak havalarda hazmı guç gıdalardan kaçınmalı, yağı azaltmalıdır Muz, portakal ve taze meyvelerde yukarıda sayılan mıneraller bol mıktarda vardır Kramplar yalnız yazın veya sıcak havalarda olacak dıye bır kural yoktur Soğuk, özellıkle aşırı soğuk yine krampları kolaylaştırır Bunun yanı sıra, sıkı dızlıkler, ayakayak bileği bandajları, zedelenmış, yaralanmış kaslarla musabakaya devam etmek, hep kramplara yol açabılecek nedenlerdendır Ayakkabılar da kramp sebebl olabılırler 34 cm 'lık bır ayakkabıdan düz spor ayakkabısına geçllınce, baldır kaslarında gerılım artar Gergın durumdakı baldır kasları stretch egzersızı yapılmadan zorlanırsa, kolaylıkla kramp gırer lyı antrene edılmemış kaslarda bu olasılık daha da fazladır Krampların tedavisi Kramp gırmış kas çok ağrılıdır ve sureklı kasılı vaziyette kalmış durumdadır Önce bu bır kramp mıdır yoksa lıf kopması mıdır, bunu ayırt etmek gereklıdır Zıra ağrıları bırbırıne çok benzer Lıf kopmalarındakı kas spazmı, kramp kadar şıddetlı değıldır ve daha bölgeseldır Kramp gırmış kasa ve ılgılı tendonuna kuvvetle germestretch yaptırılır Böylece tendonda artan gerılım buradakı "golgı tendon organlarını" aktıve eder, Golgı organının görevı buradakı duyarlı sınır sonlanmaları sayesınde daha fazla kas kontraksıyonu olmasım engellemektır Bu germe teknığıne "resıprokal hareket" de denır Bu teknık, "bır kas fleksıyon yaparsa, bunu karşılayan bır dığer kas (antagonıstı) onu dengelemek ıçın gerılır" ılkesıne dayanır örneğın Baldır kaslarında kramp olursa başparmak ve topuktan tutup dız kapağına doğru ıtılır Bır başka örnek Kolda, bıceps kasında kramp olursa, dırsekten tutarak kolu lyıce açın (dırsek ekstansiyonu yaptırın) Bu, aynı zamanda trıceps kasının fleksıyonu demektır Örnekler çoğaltılabılır Kramp geçer geçmez bölgesel masaj yapmak şarttır Bu şekılde bölgenin kanlanması, beslenmesı sağlanmış olur ve krarnpa yol açan ana neden ortadan kaldırılmaya çalışılır Sık sık kramp'gınyorsa, etraflı bır tıbbı muayene, gerekıyorsa fızık tedavi yardımcı olur Antrenman teknığı, kullanılan spor malzemelerı de gözden geçirılmelıdir. D 15