Katalog

K A R A K T E R A R A Ş T I R M A leşkesıdır • Genotıp, yanı kışının anababasından aldığı genetık kalıt, • İçınde buyuduğu ortam Bu etkenlerın (doğuştan ve kazanılmış) her bırının payının ne kadar olduğunun belırlenmesı çok zordur Bırının ya da ötekının görece etkısı, koşullara göre değışebılır örneğın, çocukluk sırasında kötü beslenme kışının zekâ potansıyelını zayıflatabılırken, uygun bır ortam normal bır gelışme sağlayacaktır Davranış genetığı, sayıca az olan genlerı kesın bır bıçımde ınceleyemedığinden, ıstatıstıkler yoluyla sonuca varmaya çalışıyor Genetık kalıtı ve çevrenın etkısını ölçen bu çalışmaların en çarpıcı olanı Iklzlerle yapılanlardır Bunlar, aynı yumurta ve aynı spermatozoıdden gelen gerçek ıkızler Dolayısıyla, şu ıkı bırbırıne karşıt durumda ne gıbı gelışmeler olduğunu gözlemlemek ilgınç olacaktır Aynı ortamda (birlıkte) yaşayan, ya da ayn ortamda yaşayan ıkızler Tıpatıp eş bır genetık kalıt üstünde çevrenın ne gıbı bır etkısı olabılır? Aynı çevrede birlıkte yaşıyorlarsa gelışmeler ne yönde olacaktır? Ote yandan, birlıkte yaşayan gerçek ıkız fenotıplerıyle ayn yumurta ıkızlerı, kız ve erkek kardeşler, yakınuzak anababalarınkı karşılaştırılabılır mı? Bu tur araştırmalar, doğumda bırbırlerınden ayrılan erkek ıkızlerın ıkısının de ıtfaıyecı olması ya da pıpo ıçmelerı, kız ıkızlerın bırının Avustralya'da, ötekısının ispanya'da arp çalmaları gıbı çarpıcı rastlantılar ortaya koymakla sınırlı kalmıyor Istatıstık araştırmalar, çok daha ıleri sonuçlara varıyor Baştarafı: 1. Sayfada Karakter ve zekânız nereden gelij gıbı ölçümler yaptı, ancak bunlarla yetinmedı Davranış, terclh, tavır, tutku, saplantı, zevk, günlük olaylara ya da çatışmalara tepki gıbı ölçekler ustunde de durdu Bınlerce soru Yalnız mı, yoksa grup halınde mı? Çalışmayı tercıh ettıklerını, ınsanları yönetme yeteneklennı, Itaat etme ya da otorlteye karşı gelme gudulerını, katı ya da hoşgörülü olduklarını, başkalarının duşunoelerıne tepkılerını, göreneklera mı bağlı, yoksa eksantrlk mı olduklarını, hangı müziği ya da ne tür edebiyatı yeğledıklerını araştırdı Bu sorular, sıstematık olarak, aynı genlerı paylaşan ıkızlere, ayn yumurta ıkızlerıne, aynı aılenın yetıştırdığı ıkızlere ve ayrı aılelerın yetıştırdığı ikızlere soruldu lere bağlılık, otorlteye boyun egme, çalışmada zorlanma vb Fakat tum karakter çızgılerı genlerden aynı derecede etkılenmış gözükmuyor Prof. Robert Plomln, 700 Isveç ıkızı gözlemleyerek, ıstatıstıksel yöntemlerle, hangı çızgılerın genlerden etkılenmedığını, hangılerının bıraz etkılendığını belırlemeyı denedı Pennsylvanya Unıversıtesı'nde (ABD) psıkolog olan Plomln, genlerden etkılenmeyen çızgılerden bırının "klbarlık" olduğunu saptadı Kıbarlığın gelışımı, çevreye bağlı gözukuyordu Karakterın bu çızgısının, ınsanlann çocuğa doğuşundan ıtıbaren gösterdıklerı davranışı yansıttığı, dolayısıyla kazanılmış olduğu duşünülebılır öte yandan, doğuştan olmasından çok, kazanılmış olacağı duşunulebılecek bır karakter olan "alkolizm" doğuştandır Bır çocuğun, yaçadığı ortamda ıçkı ıçıldığı, ona ıçkı verildığı ıçın alkolık olduğu duşünulebılır Fakat genetlk etld, tahmın edılebıleceğınden çok daha önemlı l«veç'te yapılan çalışmaya göre alkollk babanın çocukları, ıçkı ıçmeyen aılelerın yanında yetışseler bıle alkolık olmak ıçın normal çocuklardan dört kere daha fazla riak taşıyorlar Genetık araştırmaların yararı bu noktada belırgenleşıyor Alkolık olma rıskı taşıyan çocuklan evlat edlnen aıleler, koruyucu önlemler alabilırler ABD'dekı bırçok evlat edınme bürosu, onlara bırakılan çocukların anababaları üstune dosya tutmaya başladılar Bazen evlatlık verılmış bır çocuğun anababasını yenıden bulmaya çalışıyorlar Çocuklan bırakacak olanlardan sağlık durumlarını, ılgı alanlarını, yeteneklennı, fobılerını vb ıçeren ayrıntılı formlar doldurmaları ıstenıyor Bu tür bılgıler, karakter rahatsızlıklarının, akıl hastalıklarının tanısında ya da bu tur hastalıklara karşı önlem alınmasında çok yardımcı oluyor Bırçok araştırma, şlzofrenl ve depresyon gıbı akıl hastalıklarında genlerin önemlı bır payı bulunduğunu ortaya koyuyor Gerçek ıkızlerden bh rısı şızofrenıye yakalanırsa, ötekı ıkızın bu hastalığa yakalanma rıskı %50, ortalama kışılerde ıse rısk %1 Karakter çızgılerının kalıtımsal doğası ustune toplanmış bılgıler, artık kımsenın, genlerin klşllik ustundeM etklslnl yadsıyamayacağı bırıkıme ulaştı Bazılarına göre doğuştan olan o kadar önemlı kı çevreyı değıştırıyor Manzara, pembe ya da yeşıl gözluklerle bakılmasına göre değışıyor Bu şekılde, çevre kavramı görelı oluyor, çunku herkes çevreyı "genetık göruş açısına" göre değerlendırıyor Plomın ıçın, bır çocukta "lyı çevre" kavramının yenıden gundeme gelmesı, on yıldır davranış genetıkçılerının elde ettığı so Alkolizm, doğuştan Çarpıcı bir örnek Buna en 1yı örnek, Minnesota Unıversitesı'nden (ABD) Thomas J. Bouchard' ın on yıl suren bır araştırmasıdır Bouchard, 60'ı doğumdan ıtıbaren bırbırınden ayrılmış gerçek ıkız olan yuz ıkız ınceledı Öncelıkle boy, ağırlık, kalp atış ritmi Sonuçta, dünya çapında bınlerce ıkız gözlemlendı "Fizikogenetikçller" davranışı yönlendıren genleri bılmeseler de guvenılır ıstatıstıklerden yararlanabılırler Bu ıstatıstıkler, kabaca, zokânın ve çok aayıda karakter çlzgislnln belirlenmeainde genlerin yan yarıya rol oynadıklannı ortaya koydu "Kabaca" demek gerekıyor, çünkü karakterın oluşumuna doğuştan ve sonradan kazanılanın katkıları kuşkusuz hıçbır zaman kesın yuzdelerle saptanamaz Beyın metabolızmasında bır ya da bırçok bireşımın kımyasal doğasını değıştıren baslt bir mutasyon, kışının kışılığını etkıleyebılır ya da belırlı bır ortamda davranışını değıştirmeye hazır kılabılır Oysa beynın çalışmasında ışlevı olan yüzlerce blreşım bulunmaktadır Genetık anlamda kalıtsallığın kesın bir bıçımde ölçumü, ancak belırlı çıftleşmeler sonucu yapılan deneylerle gerçekleştırılebılır, bu da söz konusu değıldır Bouchard ve ötekl davranış genetikçlleri, ayn ayrı yetıştırılmış ıkızlerın (bazen çok farklı ortamlarda) bazı karakter çızgılerınde çarpıcı benzeıiiklerinln bulunduğunu gözlemledı Tutku, görenek Genlerin rolü Erkek çocukların cınsıyetlen de saç kesımı erkek oyuncakları gibı "çevreye uyum" uygulamalarıyla vurgulanıyor "Çevre gözlüğü" nuçlardan en önemlılennden bırı Plomı bır aıle ıçın çevrenın kımlığının bu aılen uyelennın kışılık çızgılerınde çok kuçuk t rol oynadığı, hatta hıçbır etkısının olm dığına ınanıyor Çizgılerde benzerlık va sa, bu gen benzerlığınden ılerı gelıyor Prof Bouchard'ın araştırmaları da geı lerın önemını ortaya koyuyor Gerçek ıkı lerın kışilık çızgılen, birlıkte buyutulmuş c malarına ya da ayrı aıleler yanında buyı tulmüş olmalarına göre fazla değışmıyo Aynı aılenın buyuttuğu ıkızlerde bağır katsayısı ortalama 0 52, ayrı aılelerın yı nında büyuyen ıkızlerde ıse 0 49 Ayn yı murta ıkızlerınde, ayrı ya da birlıkte yetı tırılmelerı durumunda bağıntı katsayı 0 23, gerçek ıkızlerdekı katsayının yarısıı dan da daha az Gerçek ikız ve ayrı yumurta ıkızlerı an sındakı bu fark, çevreyı hesaba katmada genler temel alınarak yapılan bır matem tik hesabıyla bulunabılır Bouchard, oluı açısı, silahsızlanma, muzikal zevkler ç bı karmaşık çızgıler' ıçın de benzer kc sayılar elde etmış 'kizlerde görülen çarpıcı benzerlık, genlerin davranış ustunde bır etkisl olduğunu ortaya koyuyor I Davranış ustunde genlerin etkısı, ha van yetiştiricileri tarafından çok lyı bılır yor, bellı bır davranışa sahıp hayvanlar ı de etmek ıçın çıftleşmede seçıcı davrar Hayvan yetiştiricileri 12