Katalog

BEYİN A R A ŞT I R M A L A R I Zekânın yapısı Düşüncenin maddesini belirleme çalışmaları üzerine söyleşi Baştarafı 7. Sayfada bunu fark edemıyor Japonlar ıse "ra" sesını "la" sesınden ayıramıyor Gerçekte, kökenlerı ne olursa olsun butun bebekler, doğuştan bu ayırımı yapma yeteneğıne sahıptırler Ancak bu yetkınlığı çabucak yıtırırler Çunku ıçınde yuzduklerı dıl bunları kullanmamaktadır Gelışme suresınce, beyın faalıyetı nöronların bırbırıyle bağlantılarının oluşmasını denetler Orneğın, yenı doğmuş bır bebekte katarakt varsa (kı bu onun göz bıllurunu ışık geçırmez duruma getırır) ve bu arıza hemen gıderılmezse, kor kalacaktır Çunku krıtık dönemde harekete geçırılemeyen görsel noronların arasındakı bağlantılar, doğru bıçımde yerleştınlemeyeceklerdır Beyın, dış dunya ıle eşeylem yoluyla gelışır Hıçbır beyın, dığerı ıle tam özdeş değıldır Soru: Ikl birey arasındakl farklar çok buyuk mudur? Yanıt. Beyın bolgelerının alanları farklı olabılır Örneğın, dıl bölgelerını alınız Çoğumuzda bunlar, ayrıcalıklı bıçımde, sol yarım kurede bulunurlar Bazılarımızda ıse sağ yarım kurededırler Bunu anlamak ıçın basıt bır test uygulanabılır Ikı karotıdden bırıne bır anestezı maddesı şırınga edılır (kı bunlardan her bırı yalnız bır yarım kureyı besler) ve denekın afazık (konuşma yeteneğını yıtırmış) duruma gelıp gelmedığı gozlenır Soru: öyleyse dilde de sağkullananlar ve solaklar var? Yanıt Evet Ancak sağ elkullananlarla solakları tam karşıladıkları söylenemez Beynın sağ yarım kuresı sol ele sol yarım kuresı de sağ ele kumanda eder Şu halde solak, eylemsel kumandalar ıçın tercıhan beynının sağ tarafını kullanır Soru: Daha yüksek etkinliklerinyargılama gibidesteği olacak beyın bölgelerınin kimllği de benzer biçimde belirlendl mi? Yanıt. Bunlar karmaşık beyın bolgelerinı sahneye çıkarıyorlar Sıze, bır hayvan fıkrı (ıdesı) değışık bıçımlerde önerılebılır Onun adı söylenerek, adı yazılarak ya da resmı çızılerek Bu anda harekete geçen beynın duyu (sensorıel) bölgelerı, duruma gore farklılık gösterırler Bu mantıksal bır olgudur Bırıncısı durumda ışıtsel bolgeler, oburlerınde gorsel bölgeler, vb Ancak bır de sol korteks frontalda ayrı bır bölge vardır Bu bolge, her uç modelde de "ateşlenır" Burada, sözcuklerın anlamıyla ılgılı bır bölgeden soz edıyoruz Böylece, bır çeşıt "anlambılım = anatomısi"nın varlığı kabul edılmış oluyor Soru Öyleyse, size gore tüm zihlnsel etkinllklerln, orneğin bir Imgenln anımsanmasının, beylnde maddesel blr dayanağı var? Yanıt: Evet ilgınçtır, bu duşuncenın öncusu olan psıkoloğun, Donald Hebb'ın goruşu şudur Zıhınsel sımgelerre (tem sıl), nöronların "duzenlı bır butun olarak" faalıyete geçışıne eşdeğerdır Soru: Yani ben sizin yuzünuze bakN tığımda, beynimde, onu karşılayan (tekabul eden) belli bır noron birleşımi (kombinasyonu) faalıyete geçıyor dıyabllir miyız? Yanıt: Evet, onlar sızın gorsel alanlarınızda, bıraz retınanızdakıne benzer bır ımge oluşturuyorlar Ancak bu sırada korteks frontalınızde başka noronlar da etkındırler Çunku benım yuzumun gorunumu sızde başka duşunceler de çağrıştırıyor Benım yuzüme baktığınız sırada sızın etkın noronlarınızın harıtası kuşkusuz çok karmaşıktır Soru Daha sonra, yuzunuzu tekrar duşunduğumde beynım, aynı noronlar kumesini ml çağıracak? Yanıt: Daha lyısı, bu kumeden bır kaçını dıyelım Elbette bulmacanın bazı parçaları sızde eksıktır Sıze benden gelen şey eksık bır zıhınsel ımgedır Soru Pekl benlm beynlm, slzin yüzunuzden eksik de olsa blr izi nasıl saklayabillyor? Yanıt: Anımsamanın (hatırlama) surecı henuz lyı bılınmıyor Bununla bırlıkte, nöron bağlantıları duzeyındekı molekuler değışmelerın beyınsel akılara (ınflux) geçışlerı, açık ya da kapalı tuttuğu duşunulebılır Bunlar, gızlı bıçımlendırmelerı oluşturacak yenıden etkın kılınmaya hazır bağlantılardır Açıktır kı tek nöron bıle onu değışık bırleşımlere katılmaya hazırlayacak bırçok açık kapıya sahıptır Bır tek noronun dığerlerıyle yaklaşık 10 bın bağlantı kurabıldığını unırimayınız Bır de 100 mılyar nöronun var olduğunu duşunelım Boylece, yapılabılecek bırleşımlerın sayısını göz onune getırınız Bunlar, dıkkatın uzerınde odaklaştığı ya da duşte olduğu gıbı bundan ayrıldığı sırada ıstence bağlı olarak etkınleşebılırler Soru: Sevinci ya da uzuntuyü maddlleştlren nöron kumelerl de var mıdır? Yanıt: Bır coşku (heyecan) durumunu deneysel olarak analız etmek guçtur Bu durumlardan ancak dışsal gösterıler yakalanabılır Konuyla doğrudan ılgılı beyın bolgesının, korteksın en eskı bolgelerınden bırısı lımbık sıstem olduğu bılınıyor Ancak bız bu bölgeyı, sakınleştırıcıler, depresyononleyıcıler ve benzerı bırçok ılaçla gözlenmış olmasına karşın, lyı tanımıyoruz Soru Pekl, örneğin tutunün noronlar uzerlnde nasıl etki yaptığını açıklayablllr miyiz? Yanıt: Sız, bır tutun ıçıcısının beynıyle ıçmeyenın beyınlerının farklı olduğunu bılıyor musunuz? Tutün kullanma, beynı, kımyasal değışıklığe uğratır Tutun kullanımı, nıkotın almaçlarının (beyınde noronlar arası ıletışıme hızmet eden asetılkolın adlı maddeyı tutan molekuller) sayısını artırmıştır Bunlar, dıkkat ya da bellek su recınde ışe karışırlar Bu yetılerı tam verımle calıştırabılmek ıçın bır tutun ıçıcısının, sureklı nıkotıne gereksınmesı vardır Çunku onun beynı, fazla sayıdakı bu almaçlarıyla, nıkotın yokluğunda optımal ka pasıteyle çalışamayacaktır Tutun bağımlılığı, bır çeşıt beyınsel özurdur Soru Peki tutün içmeyi keseree? Yanıt: Beynın normal almaç sayısına duşmesı ıçın bırkaç ay gerekecektır Ben, tutun bağımlılığının, organızma uzerındekı dığer zararlı etkılerınden söz etmıyorum Bana qore nıkotın, kuvvetlı bır ılaçtır Soru Matematikçl Alain Connes Ile soyleşinızde çok ozel ve o derecede insanl bir olaydan, zaman zaman yaratıcı ya da araştırıcı kişının beynlni yakalayan aydınlanmadan (Illumlnatlon) söz ediyorsunuz. Insan beynı (soida) ıle gont beynl Beyln buyudukçe yapısı, görevlerı de karmaşıklaşıyor Yanıt: Bu, Poincare tarafından daha önce kullanılmış bır deyımdır Bılıyorsunuz bır problem her yanından ıncelenır, bırçok olasılık vardır Bırdenbıre, duşuncenın anı bır donuşuyle bır fıkır doğar Bu bır kıvılcımdır Benlm yorumum şoyle: Derın duşunme sırasında aktıf nöronların bırleşımlerııstersenız zıhınsel sımgelemeler dıyelım bıraz rısklı bıçımde bırbırlerını ızlerler Sonra bır anda, onlardan bırısı dığerlerıyle rezonansa gırer Bu "aydınlanma"yı, lımbık sıstemı kaplayan korteks frontalın bır taşması olarak anlamak mum kundur Böyıece, akıl ıle hoşlanma duygusunun uyumu elde edılmış olur Bu uyum, orneğin bır sanat yapıtı karşısında coşkuya varıldığında da oluşur Ancak sahneye çıkan noron kumelerı buyuk olasılıkla farklıdırlar Ben, kendı payıma Mıchelangelo'nun "Pıeta = Acıma" adlı heykelını ılk kez görduğumde bunu yaşadım Benım ıçın bu yapıt o kadar beklenmedık ve o kadar altust edıcı, öyle bır anlatım zengınlığıne sahıptı kı Bakıre ıle Isa'nın yuzlerı arasında öyle bır uyum vardı kı Gerçekten bır aydınlanma benı surukledı Soru: Bir tür zlhlnsel maytap mı? Yanıt: Hayır Hatta bır felç krızı de değıl' Sanat, yalnız estetık hoşlanmayı (zevkı) değıl ussal hoşlanmayı da ayağa kaldırır Bır sanat yapıtını anlamak demek onun uyumlarını (rıtmlerını), bıçımlerını, taşıdığı kulturu anlamak demektır Bır tablo aynı zamanda gözlerle ve beyınle görulur (özellıkleonun alın lobuyla) Hoşlanma duygusuyla ve akılla, deneyımle, örneğın bır ozgun tabloyu, ustanın bır öğrencısı tarafından yapılmış kopyasından ayırt etmek mumkundur özgun tablo, ellerın çızılış yontemı, kumaşların duzenlenmesı, renklerın uyumu ıle sızde daha derın duygular uyandırır, çoğu zaman öğelerın kullanımındakı özgurluk ve ekono mıyle, çızgıdekı doğruluk ve çabuklukla da Kopyacı bunları kazanamamıştır Bır ustanın becerısı seçılebıldığı (teşhıs edılebıldığı) zaman da bır tur aydınlanma doğar Soru: Daima Darvincl evrlmden söz ediyorsunuz. Türlerln evrimlni açıklamakta ondan yararlanıyorsunuz; aynı zamanda beynin gelışımlnl duşuncenin işlevinl ve hatta sanatsal yaratıyı aç'*,lamakta da! Yanıt: Evet Bunun, temel bır ozdüzenleme (autoorganısatıon) ılkesı olduğunu duşunuyorum Ikı zamanh bır sureç önce bır kabarma, kendıhğınden bır farklılaşma, sonra bır eleme Turlerın evrımınde çeşıtlılık, genlerce oluşturulur ve eleme, kuşaklar zıncırı boyunca gerçekleşır Çevrelerıne en lyı uyum sağlayan bıreyler varlıklarını surdururler, dığerlerı kaybolur Bu, klasık Oarvıncılıktır Bu göruş açısı noronlara kadar uzatılabılır Ancak, bu durumda eleme artık genlere dayanmamaktadır Beynın gelışımı suresınce bırbırını ızleyen dalgalar halınde bır ıçsel bağlantılar oluşumu gerçekleşır Bu, kabarmadır, ondan sonra da eleme Dış dunya ıle her kesışme durumunda bazı bağlantılar kararlı duruma gelır, dığerlerı ıse artık yoktur Bu, bır noronal Darvınızmdır Duşuncenın değerlendırılmesınde bu ılkeye yenıden donebılırız Soru: kendinlzi kesin olarak maddeci blr konuma koyuyorsunuz. Yanıt: Evet Maddecı duşunce bır ıde olojı değıldır Bu, metafızık olan her şeyı sılıp supurmeyı deneyen bır dısıplın, ruh sallığın maddesel temellerıyle ılgılenen nörobıyolog ıçın doğal bır tavırdır Bu, bızı bır tur entelektuel rızayete (ascese) go turur Çunku maddecı gırışım, onun entelektuel bağlantılarını, öz ınanışlarını sureklı olarak eleştırır Bu da bızı, aynı zamanda, beynımi7 ıle onun ışlevlerını çok basıte ıngırgeyen bır goruşe karşı surdu rulen aralıksız savaşıma ıter Beyın uze rındekı ıncelemenın, yalnızca elementer kımyayi ılgılendırdığını ılerı surmek, özel bır toplumsat çevrede onun duzenlenmesındekı, evrımındekı ve gelışımındekı karmaşıklığı unutmak anlamına gelır Soru. Ama o da Ideolojller urettl. Yanıt. Bu doğrudur Ancak ana nıtelığı gereğı, bılım evrımleşır Oysa dogmalar ve tnaçlar bunu yapamazlar Bugun de bunlar bılımsel bılgı ıle çatışma halındedırler Butun köktencı eylemlere bakmak yeter Bu, belkı de bılımın halk arasında yeterlı oranda yayılmadığından ve henuz çağdaş topluma uyarlanmış bır ahlâk (etık) duzenının kurulamamış olmasından kaynaklanmaktadır Bıze, ınsana ve ınsan haklarına ılışkın olan, son tahlılde butun ozel (yerel) kulturlerın ötesınde bulunan ve bılgının ılerleyışıne bağlı olarak gözden geçırılebılen yer kuresel ve evrensel bır ahlâk duzenını gelıştırme görevı duşuyor Soru: Yani sürekli evrimleşen blr düzenl Yanıt: Tam tamına bu Ahlâk, kendı ılkelerını yenıleme özgurluğunu kendı ıçınde taşımalıdır Ve bu, yalnız bılım adamlanna duşen bır görev değıl, fakat ıçımızden her bırının surdurmesı gereken bır derın duşuncedır (2) Beyın bolgelerının adlarını genelhkle u z m a n ların kullandıkları bıçımde bıraktıın Bu konuda da ha ganış Ulgı ıçın Dr Serol TCBCR ın Davranupla nmızın Kukeoı adlı kılaüınd b i l ü