Katalog

DENİZ B İ Y O L O J İ S İ Onayaklıların besin değeri yüksek Türkiye sularında bulunan 5 çeşit sübye, özellikleri ve nitelikleri Hidrobiyolog Ilham Artüz Türkiye sularının kafadanbacaklıları (3): Sübye türleri O nayaklı (Decapod) kafadanbacaklılar, 8 adet kısa ve gereğinde uzatılabilen, normal koşullarda özel kanallarına çekilen (kontraktil) iki adet kola sahiptirler. Bu uzun kolların uç bölümleri bir el şeklinde yassılaşmış ve vantuzlarla bezenmiştir. Kolların geri kalan sap şeklindeki bölümü yuvarlak kesitli ve tümü ile çıplaktır. Octopodların akoine, decapodlarda sirt tarafta kalsiyumkarbonat veya kitimisi, (boynuzurrsu) bir maddeden yapılmış ve şekli, türdefı türe değişen bir iç iskelet bulunur. Decapodlar genellikle kıyıdan uzak açık sularda yaşarlar ve iyi yüzücüdürler, kıyılara nadıren yaklaşırlar. Gonellikle sürü halinde bulunurlar. Türkiye sularında 5 adet decapod türü yaşamaktadır. Bunlar: 1. Sepia officinalisSübye 2. Sepia orbignyanaDikenli sübye 3. Sepia elegansNarin sübye 4. Rossia macrosomaTombul sübye 5. Sepiola rondeletiCüce sübye • Gövde, oval bıçımde, sırt tarafta yuvarlak, karın tarafta ıse düz veya ıçeri doğru hafifçe çöküktür. Gövde kısmı yan tarafta ince bir yüzgeç ile çepeçevre çevrılmiştir. Ağız 8 adet kısa ve kontraktil olmayan kol ve her iki yanda yer alan 2 adet, gereğinde tüm gövde boyundan daha fazla uzayabilen (kontraktil) kol ile çevrılmiştir. Bu kollar avı yakalamaya yarar. Kısa olan kollar üçgen şeklinde olup uca doğru sivrıleşirler, bu kollar dipten uca kadar dört sıralı vantuzlar ile bezenmişlerdir. Buna karşın kontraktil kolların yalnızca, yassılaşmış ve âdeta birer el görevi yapan uç bölümlerinde vantuz bulunur. Bunlardan 6 adedi diğerlerinden belirgin şekilde iridirler. Saldırı hali dışında kontraktil kollar manto içerisindeki yuvalarına çekilirler. Bu kolların vantuzsuz uzun sapları yuvarlak ve 1. Sepia officinalisSübye çıplaktır. Sübyenin gövde rengi, bulunduğu ortamın rengine uyarak, kolayca kamuflaj olanağı sağlar. Normal durumda rengi sarımtırak bej veya pembemsidir; üzerinde enine uzanan koyu renkli dalgalı bantlar bulunur. Sırt tarafta derinin altında, ucunda bir diken bulunan iri bir iç kavkı yer alır. Bu kavkı kalsiyumkarbonattan yapıldığından özellikle kafeste beslenen kuşlar ıçin iyi bir kalsum kaynağı oluşturur. Bu kavkının üzerindeki konsantrik halkalardan sübyenin yaşını okumak olasıdır. Sübyelerin kısa olan kolları dahil boyu 3035 cm kadar olabilir. Sularımızda rastlanan sübyeler ortalama 2025 cm kadar gelmektedir. Sübyeler, Karadeniz dışında tüm denizlerımizde bulunur. Ege ve Akdeniz'de sürüler halinde yaşarlar. Üreme, genellikle kıyıya yakın bıtki kuşağında gerçekleşir. Yumurtalar, dişının manto boşluğunda döllenırler ve kapsüller ıçinde dışarıya bırakılırlar. Sübyeler, ergin hale ulaşıp yumurtladıktan sonra genellikle ölürler. Av yasakları açısından bu durum göz önüne alınmalıdır. Deniz üzümü dıye nitelenen yumurtalar, siyahımsı kapsüller içinde gelişirler. Bu kapsüller genellikle çiçekli deniz çayır bitkilerine (zostera, posedonia) yapıştırılırlar. Yavrular sonbahara doğru yumurtadan çıkar ve derin sulara doğru göç ederler. Sübyeler, balık ve yengeç avlayarak geçinırler. Sübyeler, ilkbaharda ve yazın nispeten sığ sularda, kış süresince de kıta sahanlığının 40100 m derin sularında bulunur ve avlanırlar. Avcılık, trol ve özel sepetler ile yapılır. Sübyenin ekonomlk değeri oldukça yüksektir; tavada kızartılmış, haşlanmış özellikle pilaki şeklinde yenmektedir. Genç fertler yaşlılara oranla çok daha değerlidirler. Sübyenin vücut şekli etinin şeritler halinde kesılebilmesıne neden olur, bu ne R. macrosoma Sepia officınalis denle sübyeyi, tanıyanlara, pişmiş halde dahi kalamar diye sunulması olanaksızdır. S. ofricinalise çok benzeyen ancak boyca daha küçük bu tür, Türkiye sularında Ege ve Doğu Akdeniz kıta sahanlığında oldukça bol bulunur. Manto uzunluğu 1012 cm kadardır. Kumlu zeminlerde, 50450 m arasında, en fazla da 80100 m derınlıklerde rastlanır. Trol ve uzatma ağlar ile avlanmaktadır. S. orbignyana diğer sübyelerden, iç ıskeletin alt ucunda yer alan ve dışarıdan da fark edilen sivri, sert diken uzantısı ile ayırt edijir. Üremesi, hemen hemen bütün yıl boyunca sürer ve yumurtalar uzun saydam keseler ıçerisinde bırakılır. Yaşam süresi 1218 ay dolayındadır. Ekonomik değeri diğer sepialarınki gibidir. İlk bakışta diğer sepia turlerıne benzer. Vücut S. officinalise oranla daha ince yapılıdır. Boyu 1215 cm kadardır. Kısa kollardaki vantuzlar ikişerli zikzak şeklinde sıralanmışlardır. Uzun kollardaki (eller) vantuzların uçları yassılaşmıştır. Vücut rengi, bulunduğu ortam ve hayvanın o andaki durumuna göre çok değişkendir. S. elegansDenizdibi (zonstera, posıdonia) çayırlarında veya kumluk bölgelerde sürü halinde yaşarlar. Dip trolü ve sepetlerle avlanır. Eti çok lezzetli ve değerlidir. Diğer Sepia türleri gibi hazırlanarak yenir. 2. Sepia orbignyanaDikenli sübye şekilde ayrıdır. Diğer decapodlarda olduğu gibi kısa kolların iç yüzünde ve kontraktil uzun kolların el bölümünde vantuzlar bulunur. içıskeleti bir mızrağı andırır. Yarı saydam kahverengımsi kitinden yapılmıştır. Tombul sübyenin vücut rengi kahverengimsi kırmızıdır. Rengin koyuluğu kromatoforların daralıp genışlemesı ile ayarlanır. Bu tür, Ege ve Akdeniz'de 100350 m derinliktekı zemin üzerinde yaşar. Küçük balıklar ve yengeçler ile beslenir. Eti çok lezzetli olmakla birlikte avlandıktan sonra muhafazası güçtür. Ekonomik değeri bazı Akdeniz ülkelerinde (ispanya, italya vb) yüksektir. Avcılığı yalnızca dip trolü ile yapılır. Daha doğrusu balık avlama sırasında rastlantı ile torbaya girenler değerlendirilirler. 3. Sepia elegansNarin sübye R. macrosomatombul sübyeye çok benzer. Ayırt edici özelliği, kafa bölümünün sırt tarafta yer alan geniş bir menbran ile gövdeye bağlanmış oluşudur. Gövdenin iki yanında yer alan kulak şeklindeki yüzgeçlerin kaidesinde birer koyu renkli leke bulunur. iç iskelet kitinden yapılmış, ince bir kaşığı andırır. Gövde rengi, şarap kırmızısıdır ve kromotoforların durumuna göre değişir. Boyu 6 cm kadar olabilir. Normal boylar 45 cm arasındadır. Eti çok lezzetli olmakla birlikte çok nadir olarak avlandığından ekonomik değeri azdır. Kıta sahanhğı üzerindeki derin sularda bulunduğundan dip trolü ile avlanması zordur. Fanyalı ve uzatma ağlarına tesadüfen takılmış olarak yakalanır. Sübyeler eski çağlardan beri besin maddesi oldukları kadar çeşitli hastalıkların tedavisinde de ilaç olarak kullanılmışlardır. Bu nedenle "adi süybe"ye officınalis (ilaç) adı verilmiştir. 5. Sepiola rondeletiCüce sübye 4. Rossia macrosomaTombul sübye S. officınalis ve S. orbignyana Türkiye sularında Ege ve Akdeniz'de rastlanan bu sübye, en fazla 2 cm, ortalama 11.5 cm gelmektedir. Gövde kısa ve geniştir. Yüzgeçler iki yanda oval biçimde, kulak şeklindedir. Kafa, gövdeden belirgin