Katalog

ZOOLOJİ Sevdik, vurduk ve yok ettik Gözlerinin güzelliğiyle ünlü ceylanların öldürülüşünü türkülerde kınadık, ama onları avlamaktan geri kalmadık. Adana'dan Mardin'e uzanan ova ve bozkırlarda bir zamanlar yaşayan ceylanlar, şimdi nerede? Esat Korkmaz eylan, çifttoynaklılar (Artlodactyla) takımının boynuzlugiller (Bovldae) lamılyasının ceylan (Gazella) cınsine bağlı 12türun ortak adıdır. Alımlı, zarif ve narın yapılı olan bu hayvanlar, bozkır ve yarı çöllerde genellikle 510 tanesi, kimı kez yüzlercesi bir araya gelerek sürüler halınde dolaşırlar. Genel yayılım alanı, Moğolistan'ın batısından Kuzey Afrika'nın Atlas Okyanusu kıyılarına ve tropikal Afrika'ya değin uzanır Ülkenıızde yaşayan ceylan türlerine ilişkin bilgılerimiz eksiktir; literatür kayıtlarında adiceylan ya da dağceylanı olarak bilınen Gazella gazella'nın, dorkasceylanı adıyla anılan Gazella dorcas'ın ve kursaklıceylan ya da ıranceylanı adlanyla tanınan Gazella subgutturosa'nın Güney ve Güneydoğu Anadolu bozkırlarında yaşadığı belırtilmektedir. Ancak bugüne değin Gazella gazella ve Gazella dorcas'ın izine rastlanabılmiş değil. Gazella subgutturosa'nın ise iyice azalmış birey sayısı ile (1520 kadar) Anadolu'nun sıcak bozkırlarında yaşam savaşı verdiği kabul edılmektedır. Bu tür, geçmişte Urfa yöresının sımge hayvanıydı; Ceylanpınar, adını bu hayvandan almıştı. Çevre koşullarının değışmesı ve denetimsiz avlanmalar sonucu sayıları iyıce azalınca, Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliğı kapsamında bir doğa parkı oluşturuldu (1979) ve 13 ceylan korumaya alındı. Bugün, doğa parkında 200'ün üzerinde ceylan vardır. Ergin erkeğinin uzunluğu 1.1 m; kuyruk uzunluğu 0.20 m; boyu ise 0.60 m kadardır. Sırtı bir miktar içeriye doğru kavisli; omuz kısmı sağrısına göre daha yüksektır. Bacakları ince ve narındir. Alnının ve burnunun ortasından geçen siyah bir şerit, gözün çevresinden başlayıp buruna değin iki yandan ınen beyaz ya da sarımtırak bir bölümle çevrelenmiştir. Bu beyaz bölüm ayrıca göz açısının içerisinden baş C r» Zararsız, Ürkek bir hayvan olan ceylan, ınsana cok kolay alışır w evcıl ddvranı^Lır jı>'.torır layıp üstdudağın ortasına kadar uzanan koyu bir kuşakla sınırlıdır. Ceylanpınar'da koruma altına alınan Gazella subgutturosa'nın diğer türlerden farklı kımı özellıkleri vardır: Kızışma döneminde kursak kesımi belırgin bir biçimde şişer; dişileri boynuzsuzdur ya da küçük ve körleşmış bir boynuza sahiptir; erkeğinin geriye doğru kıvrılan siyaha yakın renkte boynuzları bulunmaktadır. Postu genellikle kızıl kahverengi ya da kum rengidir, karın bolümü beyazdır. kek ve naif bir hayvartdır. Diğer hayvanlarla iyi geçındiği gibi insana da kolayhkla alışır; sahıbine sadık kimi evcil hayvanlara özgü davranışlarda bulunur. Çiftleşme Çıttleşme dönemi, türün yaşadığı yere göre değışiklıkler gösterir. Bu dönem kuzey enlemlerde ağustostan eylüle, güney enlemlerde ise eylülden ekim sonuna kadar uzanır; erkekler arasında kavgalar başlar; kimı kez bu mücadele sırasında boynuzları dip kısmından kopar. Dişi, 56 aylık bir gebelikten sonra mart ile mayıs aylarında bir tek yavru doğurur. Yavru ilk günlerinde kendini korumaktan acizdir; bu nedenle dişı, doğumdan önce sürüden ayrılır ve yavrular yeterli güce kavuştuktan sonra yeniden sürüye katılır. Toplumsal Yaşam Ceylanlar gündüzcü hayvanlardır; çöllerde ve step bölgelerinde seyahat edenler tarafından rahatlıkla ızlenebilirler. Günün sıcak saatlerinde gölgeliklerde dinlenerek geviş getirirler; diğer saatlerde ise süreklı hareket halindedırler. Dınlenme durumundayken sürüden birisi nöbet tutarak ayakta otlar. Bir tehlikeyle karşı karşıya kaldıklarında tepelere doğru kaçarak en yüksek noktaya ulaşırlar ve otlanacakları daha korunaklı bir yer aramaya koyulurlar. Yürüyüşleri gayet hafiftir; izleyende sankı yere basmıyormuş gibi bir ızlenım bırakır. Rengi, bulunduğu ortamın rengine uyduğundan ilk bakışta belli belırsiz bir siluet olarak algılanır ve ınsanda doyumsuz bir seyir isteği uyandırır. Zararsız, ür Ceylan avı Eskiden ceylan avı, tazı ve atlarla yapılırdı; avcılığın ve biniciliğin üst üste örtüştüğü bir spor olarak algılanırdı. Daha sonraları atın yerini otomobil aldı. Yaya olarak yapılan geleneksel avcılığa, bir yönüyle spor olarak yapılan bu türden avlanma yöntemleri de eklenince ceylan soyu kısa zamanda ortadan kalktı. Ceylan avında öldürme bıçımı olarak hemen hemen her yola başvurulmuştur Tuzağa düşürme, şahinlere ısırtma, ölünceye değin tazıya kovalatma bunlar arasındadır. * Ceylanpınar'da koruma altına alınan bir ceylan ve yavruau. * 24