Katalog

EKOLO Jl Ekosistem ve tür çeşitliliği Marmara'da veya Çekmece'de ölüme mahkum edilen sadece balıklar ve planktori değil, gerçekte insanoğlunun kendısidir. • tlham Artuz, Hidrobiyolog S ayın Ralf Ertem'ın yalancısıyım ISKI Genel Md Sayın Ergun Göknel Çekmece lagununde kutle halındekı balık olumlerı uzerıne, "Gölun suyunu Insanoğluna verdik. Ya insanoğlu ya da balıklar" buyurmuş Burada "ölüm balıklara düşmiış" dıyor Sayın Ertem (Cumhurıyet Dergı 3 Eylul 1990) Bırkaç yıl önce de Turkıye Çevre Koruma ve Yeşıllendırme Derneğı'nde istanbul'un kanalızasyon sorunları ve Marmara denızı ıle ılgılı konuşmasında eskı ISKI Gn Md Sayın Damalı'ya yönelttığım bır soruya, "Bu kadar büyük blr pro)ede planktonların ölmesi önemll değildir" buyurmuştu Anlaşılan ISKI'nın başına geçen herkes, kendısıni doğadakı caı lılara ölum fermanı kesme yetkısını de yuklenmış sayıyor Evren ıle ılgılı bugunku bılgılerımıze gore, yalnızca dunyamızda var olan canlılar âlemı, doğa dedığımız bıyolojık, fızıksel ve kımyasal etkenlerın yanı ekosıstemın karmaşık bır bıleşkesı nıtelığındedır Doğa aynı zamanda ıçersınde yer alan canlı tur ve topluluklarının zengın tur çeşıtlıhğının (dıversıty) ortaya koyduğu dengelı bır sıstem oluşturmaktadır Organızma turlen arasındakı ılışkıler ne kadar çok yönlu ve ne kadar karmaşık ıse doğal denge olarak nıteledığımız olaylar zıncırı, o derecede sağlam ve sağlıklı bır yapıya sahıp olacaktır Şayet bır ekosıstemde herhangı bır tur grubu, doğal dengeyı etkıleyecek olçulerde ureyecek olursa, sıstemın ötekı uyelerı arasından bır veya bırkaçı, bu üremeyı normal boyutlara ındırmek uzere ışleme geçerler, yıyenyenrien arasındakı dengeyı kurarlar Bu durum dunya uzerınde canlı varlıkların oluşumundan berı ışleyen son derece duzenlı bır denge mekanızmasıdır Doğaya gören gozlerle baktığımızda bunun pek çok örneğını görmemız olasıdır Gunumuz çevrebıhmınde doğadakı tur çeşitliliği (TÇ) (species dlverslty) değışımlen, doğal dengenın durumu konusunda bılgı sağlayan geçerlı bır ölçut olarak kabul edılmektedır Ozellıkle uzun surelerde yapılan TÇ gözlemcılerı, doğal dengeyı etkıleyen olayların boyutları ve gelışım hızını belırtme açısından önemlıdır Ekolojıstler bu ölçu veya genel tanımı ıle Indeksi saptamak uzere çeşıtlı hesaplama yöntemlerı gelıştırmışlerdır Bunların en önemhlerı, SHANNON, GLEASON, MARGALEF ve SIMPSON DIVERSITY INDEX vb. olarak yaygın bır şekılde canlı ortam ıhşKilerının değerlendırmesınde kullanılmaktadır İnsanoğlunun çevresıne uyguladığı olumsuz etkıler, örneğın denız ortamına bırakılan endustrıyel veya evsel atıklar ve ya kazalar sonucu denıze boşalan toksit maddeler ve petrol urunlerı de doğal dengede bozukluklara yol açar Daha önce verılen örnektekı gıbı bır turun doğal etkenlerle aşırı uremesı ve bunun predatörlerdekı artışla dengelenmesı sonucu değışen TÇ ıle ınsan etkısı ıle oluşan değışımler, temelde bırbırınden ve de sonuçları açısından çok farklıdırlar Örneğın Marmara denızıne deşarj edılen 2 5 mılyon ton/gun dolayındakı evsel nızmaları denızlerde boyları ıle kıyaslanamayacak görevler ustlenmışlerdır Bu görevlılerın en başında fotosentez veya Karadenız'ın hıdrojen sulfürlu anaerobık dennlıklennde olduğu gıbı kemosentez yapabılen plankton turlerının kendılerınden daha yuksek organızmaların doğrudan veya dolaylı olarak besınlerını uretmelerı gelır Başka bır deyışle 1 m3 denız suyunda sayılamayacak kadar çok sayıda ve tur zengınlığındekı fıtoplankterler, denızın besı çayırlarını oluştururlar Bu prımer produktıf turlerle beslenen zooplankton türlerı ıle bırlıkte bırım alan veya hacımdeki mıktarları (biyomas) denızın zengınlığını belırler Zıra bu ıkı grup, besın zıncırının ılk halkalarıdırlar Planktonun yok olması veya halen Marmara başta olmak uzere buna paralel olarak tür çeşitliliği de hızla azalmaktadır Dağlarda kardelenler, göllerde kerevıtler, denızlerde uskumrular âdeta yok olma yarışına gırışmışlerdır Endustrı ve yerleşım merkezlerınden çok uzaktakı göller dahı pestısıdler ve asıt yağmurlan ıle taşınan sulfurık asıt ve radyoaktıf maddelerle kırlenmektedır Şayet fosıl yakıtların kullanımı ve sera etkısı ıle gıttıkçe yukselen CO2 emısyonu bugunku hızı surdurecek olursa gelecek yüzyılın ortalarında atmosfer sıcaklığı 36°C artacak, bu ıse denızlerın metrelerce yükselmesıne, kıyısal bölgelerın ve alçak tarımsal alanların sular altında kalmasına ve bu alanların çoraklaşmasına neden olacaktır Insanoglu doğaya karşı ınsafsızca gırışımlerı ıle yeryuzunde her gun 100'e yakın canlı turunun yok olmasına neden oluyor, bu yok olma hızı tarıh öncesı dönemlerden asrımıza kadar geçen süredekı yok olmanın en az 1000 katı kadardır Ne yazıktır kı tur çeşitliliği açısından son derece zengın Turkıyemız de bu yok olma surecınden nasıbını almaktadır Toplumuna gereksınım duyduğu ve yaşamsal önemı olan suyu sağlamak yönetımlerın en başta gelen ödevıdır Bu açıdan suyun sağlanabıleceğı her turlu kaynağın, toplumun hızmetıne sunulması son derece doğaldır istanbul çevresı gıbı bu kaynakların son derece kısıtlı olduğu bır yörede Çekmece lagununden yararlanmak en doğru yollardan bırısı olmuştur Ancak butun bu doğrular, yapılan yanlışları ortadan kaldırmaya yetmeyecektır Yukarıda da belırttığım gıbı suyun fızıksel kımyasal ve bıyolo|ik ozellıklen, doğal dengeyı ve bu yoldan da suyun sağlıklı olmasını sağlayan en önemlı unsurlardır Ûlmelerınde hıçbır sakınca gorulmeyerek topluma feda edilen balıklar da ekosıstemın elemanları olarak suyun kalıtesının korunmasında önemlı ışleve sahıptırler Toplum yararına olacak doğal denge ıle ılgılı her tur gırışımde, ısterse bu Gokovaya kurulacak termık santral, ısterse İstanbul metropolunün atık veya kullanma suyu projelerı olsun, ınsanında uyesı olduğu çevreyı olabıldığınce koruyacak, tur çeşıtlılığını etkılemeyecek bır çevre etkıleşım değerlendırmesının yapılması zorunludur Ancak bu değerlendırmenın her turlu sıyasal, ekonomık ve de genellıkle olduğu gıbı gerçekten komık etkılerden uzak hazırlanması ve genış bır çevre ortamında tartışılması gerekır Toplumun bugünü olduğu kadar geleceğını de yakından ılgılendırırken bu çeşıt uygulamaların, 1015 kışılık ve çoğunluğu da konudan bıhaber bır ortamda "al gulüm ver gulüm" mısalı pışırılıp kotarılması kımbılır daha ne çapta balık ölumlerıne neden olacaktır Gerçek, taıtışmaya ve kamuya açık bır çevre etkıleşım değerlendırmesı, yalnızca ınsa noğlunun değıl, aynı zamanda doğanın gereksınımlerım de eşıt olçulerde ele al dığı derecede, doğaya ve topluma yararlı bır denge kurulmasına neden olabılır Unutulmaması gereken, Marmara'da veya Çekmece'de ölüme mahkum edilen ler yalnızca balıklar ve plankton değıl, ger çekte insanoğlunun geleceğıdır D Su ve doğal denge Buyuk Çekmece Golu nde su sevıyesının azalması ve çevre kırlılığı aiarm verıyor Doğada tür çeşitliliği atıklar ve ıçerdekılerı toksit ve organık maddelenn bu denızımızde yaşayan canlılara yaptığı etkı, bundan zarar gören türlerın ortadan kalkmasına, böylece besın zıncırının halkalarının kopmasına neden olur Marmara'da halen de yaşandığı gıbı 5 mılyonluk metropolun arıtmasız kanahzasyonlarından deşarj edilen organık madde yükünun, doğal prosesler ıle oksıtlenebılmesı ıçın suda çozunmuş oksıjenı kullanması, bu denızımızde yaşayan ve ISKI yetkılılerınce projeye leda edılmesınde sakıncagörülmeyen, ancak tum su urunlerının besınını oluşturan pek çok plankton turunün ortadan kalkmasına neden olmuş ve olmaktadır Fotosentez ve kemosentez yapan organizmalar Şayet makro plankton olarak nıtelendırılen ve ağırlıkları bırkaç kıloya varabılen denızanaları gibı turce az sayıdakı ırı canlı lan bır yana bırakacak olursak, gözle görulemeyecek kadar küçük plankton orga denızlerımızde surdurulduğu gıbı görkemlı projeler adına bılınçsızce (teammüden) yok edılmelerı, söz konusu su kutlesının ölümu demektır Bunun yanı sıra fotosentez yapan fıtoplankterler gun ışığında suya, dolayısı ıle de atmosfere oksıjen pompalamakla görevlıdırler Atmosfere doğal kaynaklardan sağlanan oksıjenın % 7O'ı dunyamızın 3/4'unu kaplayan denızlerdekı bu fotosentez olayından kaynaklanmaktadır Başka bır deyışle eğer yeryuzunde hâlâ nefes alabılıyorsak, bunu fıtoplankton dedığımız, ancak hıç de önemsemedığımız mını mınnacık yaratıklara borçluyuz Dunyamız yaklaşık 4 5 mılyon yıldan berı evrende donup durmakta, çeşıtlı etkenlere karşı dırenegelmektedır Belkt bır o kadar sure daha varlığını koruyabılecektır Dunyanın bugun sahıp olduğu 5 1 mılyarlık ınsan nufusunun önumuzdekı 40 yılda ıkı mıslıne çıkacağı hesap edılmektedır Buna karşın dunyanın doğal hayat ıçıh uygun alanları gun geçtıkçe daralmakta,