Katalog

kNLAR D Ü N Y A S I datıyor? Yılanyastığının "çiçeğl" (solda dıştan, sağda açılmış durumda). yakalayıp "yemek" amacıyla, böcekleri kendilerine çekmek için "tuzaklar hazırlarlar". Kımi böcekler, yumurta ya da kurtçuklarını bırakmak ya da yemek için leş ararlar. Bu nedenle, böcekleri çeken leş kokusuna benzer bir koku çıkarma, bitkiler arasında yaygındır. Kimı yılanyastığı türleri de (Arum, Aromatum spec), büyük ölçüde amonyak içeren kötü bir koku yayar. Böylece yanına çektıği böcekleri, bir çeşit kapan gibi özelleşmiş çiçek yapısı içinde hapsederek onları, kendisinin çiçektozlarını taşımak zorunda bırakır. Çıkarılan kokunun çevreye iyice yayılmasını sağlamak için bitki, çiçeklerini "ısıtır". öyle ki çevreyle çıçek arasındaki sıcaklık farkı 15 dereceyı bulabilir Kokuya gelen böcekler, önce birlıkte getirdikleh çiçektozlarıyla, çomak gibi dikine bir uzantının alt kısmında yerleşmiş dişi çiçekleri ( + ) tozlar. Ne var ki, oradan uzaklaşmaları, çomağın üst kısmındaki, uçları aşağıya dönük sert tüylerden oluşan bir çelenk tarafından engellenır ve erkek çiçeklerin (o) olgunlaşmasını beklemek zorunda kalırlar. Ancak o zaman, yukarıdaki tüyler pörsür ve erkek çiçeklerden vücutlarına bulaşan çiçek tozlarıyla yüklenmiş olarak bir başka çiçekteki dişi çiçekleri tozlamak üzere yeniden özgürlüklerine kavuşurlar. Bazı orkldelerin (Ophrys spec.) çıçeklerı dişi arılara benzer. Erkek arıları bu çiçeklerle çıftleşmeye uğraşırlarken çıçektozlarına bulanır, sonra bunları başka çıçeklere gotürürler. Aldatılanlar her zaman "yabancılar" değildir. Aynı türden bireyler de birbirlerini kan)ustosböceğl sola değil sağa aonuk tiği zaman sanki geriye doğru sıçrıyormuş bı görünür. Budalakelebek (Thecla spec.), ınatlarının üzerindeki, bır noktada birleşen nklı çizgiler ve kanat uçlarındaki anten bimli çıkıntılar yardımıyla, dikkati arkasındaki ılancı başa çeker. Kırmızı ormankanncalan "hayvancılıkla" sçinırler: Yuvalarında barındırdıkları yaprak tlerinı sağarak "bal" elde ederler. Yapraklleri, karıncalar kendilerıni antenleriyle "gıklayınca", içeriğinde büyük ölçüde şeker ılunan, kendilerine özgü bir salgıyı vücutrının arkasından dışarı salgılar, karıncalar ı bunu yerler. Aslında bu "dostane" ilişkii ardında bir "yanlış anlaşılma" yatar. Şöyki yuvada birbirleriyle karşılaşan karıncar, antenleriyle birbirlerine dokunarak elamlaşır" ve sonra, ağızlarından çıkardıkı yıyeceği karşılarındakine sunarlar. Yapkbitlerı dış görünüş bakımından karıncaa hiç benzemez. Ama vücutlarının arkabir karıncanın başını andırır. Işte bu yüzn, bir bitle arkadan karşılaşan karınca, onu ndi türdeşi "sanarak" antenlerini dokunırunca, bit buna hemen doğal tepkisini ısterir: Arka ayaklarını kaldırarak lepinirn "bal" çıkarır. Bu davranış, karınca için, rşıdakinin anten titretmesi ve besin sunîsı olarak kabul edilir. Bu ilişki, iki ayrı tür iki "ba$"lı kelebekl hayvan arasındaki ortak yaşamın temelini oluşturur. dırabilirler. örneğin bir balık türünün (Crynopoma rllsel) erkeklerinde, soiungaç kapaklarının birer uzantısı vardır. Bu uzantıların ucundaki şişkince kısım, kur yapma sırasında dişifere bir yem gibi sunulur ve yaklaşmaları sağlanır. Afrıka'nın ağızdankuluçkalayan balıklarından Haplochromis burtoni'de ise erkekler anüs yüzgeçlerinin üzerinde, yumurtalarına benzeyen benekler taşır. Dişiler bunlara, gerçek yumurtalara gösterdiklerine benzer bir tepki gösterirler Erkek dişiyi, kendilerine özgu kur yapma davranışı ve yalancı yumurtalarının yardımı ile yanına çeker ve "çıftleşme" gerçekleşir... Niçin öykünürler? Gelelım bu olguların ortaya çıkışı sorusuna: Nasıl olur da bir tür bır diğerine öykünür? Sözgelimi bir böcek, nasıl görünmesi gerektiğini nereden bilir? Benzerliği nasıl sağlayabilir? Elbette ki böcek bunlardan hiçbirini aslında kendi de bilmez. öykünme bilinçli bir amaç sonucunda oluşmuş değildir. Tüm bu görüngüler, milyonlarca yıllık bir süreç içinde ortaya çıkan çeşitlilikten ve doğal seçilimden kaynaklanır. Örneğin birçok durumda doğal seçıcı, düşmanlardır. Bunlar, "hilelerinin ayırdına vardıklan" hayvanları, daha "ustaca" aldatma yeteneğinde olanlara oranla daha kolay avlarlar. Yaşamın sürdürülmesinde belli bir yarar sağlayan özellikler, önceleri rastgele değışınimleri (mutasyonlar) sonucunda gelıştırilmış olmalıdır. Sözgelimi bir kelebek, kanatlarının üzerinde, kuşları korkutan beneklere sahipse, üremesini sağlayıncaya dek yaşamda kalma olasılığını daha kolay elde eder. Bu bireyin sonraki soylarından yüzlercasi, belki binlercesinin birçoğu bu yararlı özelliği taşır ve bu nedenle bunların büyük bölümü çoğalır. Bu özellikleri "yetersiz" olanlar ya da benekleri hiç taşımayanlar ise saldırılara daha çok hedef olarak sayıları hızla azalır ve hatta tümüyle ortadan kalkarlar. D Yalancı organlar Avcı hayvanlar avlannı yanlarına çekmek için yalancı oluşumlar kullanabılirler. Denizlerde yaşayan kimı hayvan türlerinde, vücudun çeşıtli bölgelerinde, birer solucanı andıran "olta yemleri" bulunur. Solucan gibi hareket de ettirilen bu "yemler", örneğin akbabakaplumbağasında (Macroclemys temminckli) dilin iki uzantısı olarak ağzın ıçinde, büyükağızlı yayınbalığında (Chaca chaca) ağzın kenarında, oltacıbalıkta (Phrynelox scaber) ise ağzın üstündeki bir çubuğun ucunda yer alır. "Ava giden avlanır" sözünü doğrularcasına, bu solucanları yemek üzere yaklaşan balıklar bir anda kendilerini avcı hayvanın ağzında bulurlar. Kemant atan örümcekler (Avusturalya1da Dicrostichus, Afrıka'da Cladomelea, Amerika'da Mastophora) ağ örmezler. Bunun yenne, kendı ürettıkleri, ucunda bir damla yapışkan bulunan bır ıpçiği "ellerine" alarak, çemberler çizecek biçimde çevirir ya da oradan geçmekte olan sinek ve kelebeklere atarlar. Kementin ucundaki yapışkan, bu hayvanları çeken bir koku salar. Bitkiler de tozlaşmalarını sağlamak ya da Erkek balığın uzantılarının ucundaki şişkinlikler dişiye "yem" gibi görünür. Solda, bir yaprakbltlnl "sağan" karınca. Sağda ise yaprakbitinin kıç bölgesi (üstte) HB bir karıncanın baş bölgesı (altta). "Elinde salladığı kementiyle" avını bekleyen örumcek. . 5Ç5T"V Yüzgecl üzerindeki yumurtaya uenzer oenehienn yardımıyla erkek balık dişiyi yanına çekmeyl başarmış.