Katalog

UZA Y Tl P BİLİM GÜNDEMİ Galaksi mi, kuazar mı? Çeviri: TUncay Meriçli Kalpdamar tıkanıklıcjına yeni çözum arayışı.Polimerler Galaksi oluşumuna ilişkln "soğuk kara madde" teorisi, yeni bir saptama karşısında tartışılmaya başlandı. lamış olmalı Boyle bır galaksinin ' buyuk patlama"dan sonra son derece erken ortaya çıkışı, galak sı oluşumunun soğukkaramadde ' senar yosuna cıddı bır tehhke oluşturmaktadır E</ renbılımcıler arasında halen yaygın desteğe sahıp olan bu gorus galaksılerın, gorunme yen ancak evrendekı maddenın % 90 ını olusturan partıkullerın başlıca yoğun kume lerı etrafında gehştığını kabul etmektedır Bu teorıye gore galaksi oluşumu mılyarlarca yıl surdu Fakat 0902+34 bundan çok daha kısa bır zamanda gelıştı Bu galaksi tek ıse soğukkaramadde te orısı kesındır Çunku teorı olağanustu olay lara ızın verır Ayrıca bundan başka gozlem cıler başka yuksek kırmızıya kayması olan galaksıler bulurlarsa kuramcılSrın elbette bı raz duşunmelerı gerekecek Çok geçmeden neler olacağını gorebılırız Çunku uzak ga laksıler uzerıne araştırmayı surduren astronomlar zaten bırçok umut veren aday"a yo nelmış durumdalar (Sky and Telescope, Ağustos 88) (1): "Kırmızıya kayma" soz konusu galak sının spektrumundakı çızgılenn kırmızı tarafa doğru yer değıştırmesını ıfade eder Bu olay Doppler etkısınden kaynaklanır Bır ışık kay nağı yeryuzune yaklaşıyorsa ışının dalga boyu kısalmış olarak algılanır Tersıne bu ışık kaynağı yeryuzunden uzaklaşıyorsa, ışığın.n dalga boyu uzamış olarak algılanır Bu etkı bır galaksinin yıldızın ve hatta gezegenın spektrumunda ortaya cıkar Eğer bır galak sının spektrumundakı sıyah çızgıler kırmızı tarafa doğru yer değıştırıyorlarsa o galaksi yeryuzunden uzaklaşıyor demektır ve bu kır mızıya kayma mıktan galaksinin uzaklaşma hızının bır olçusudur Bunun yanında, galak sılerın uzaklaşma hızları uzakîıklarıy'=ı orantılı olduğundan kırmızıya kayma aynı zamanda saptandığı galaksinin uzakhgı ıçın de bır ol cu olmaktadır (2) Bılındıgı gıbı teleskopla bakıldığında kuazarlar çok parlak tek bırer nokta kaynak şeklınde gorunurler Ayrıca kuazarlar bugu ne kadar saptanan en uzak gokcısımlerıdır ve bazılarının uzaklaşma hızları ışık hızının °/o 90'ına kadar ulaşmaktadır Uzaklaşma hı zının boyle rolatıvıstık bır değere sahıp olması durumunda (z) kırmızıya kayma mıktan (c) ışık hızı ve (v) de soz konusu kuazarın uzaklaşma hızı olmak uzere 1 + Z formulu kullanılır Burada Z = ^ dır X ^kuazarın spekturumunda gozonune alınan belırlı bır çızgıye karşılık gelen dalga boyu AX da bu çızgının dalga boyu cınsınden kırmızı tarafa doğru yer değıştırme mıktarıdır I 3 4 yıl önceye kadar "kırmızıya kayması'"' 1'den buyuk olan herhangı bır gokcısmının kesınlıkle bır kuazar olduğu ıddıa edılıyordu Ancak 1985 yılında yeryuzunun en buyuk teleskoplarında hassas dedektörler kullanan astronomlar, Kırmızıya kaymaları 2'ye yaklaşan galaksıler bulmaya başladılar Her ne kadar kuazar kırmızıya kayma lımıtı o zamandan berı 4 4'un ustune yukseltılmısse de yenı bulunan bırçok galaksi kırmızıya kayması bu lımıte yaklaş maktadır Bu bır rekordan daha başka şeyler akla getırıyor Son derece yuksek galakSı kırmızıya kaymaları bu sıstemlerın nasıl oluştukları hakkında populer bır teorıden şuphe ettırmektedır Bu yılın (1988) başında 2 31 kadar kırmızıya kayması olan ve kuçuk bır SAMANYOLU'nu andıran bır gokcısmının keşfı heyecan yaratlı Ondan sonra 15 nısan tarıhlı Astrophysıcal Journal Letters'da Kenneth C. Chambers (John Hopkıns Unıversıtesı'nden) ve meslektaşları ıkıncı çok uzak bır galaksi bulduklarını bıldırdıler 4C40 36 olarak adlandırılan bu gokcısmı hem radyo ve hem de gorulebılır dalga boylarında ortaya çıkarıldı nsanın sağlığı kalpdamar hastalığı (myocard ıskemısı), beyın damarlarının tıkanıklığı (serebral trombozıs) ve yıne aterosklerozısın neden olduğu değışık uzuv damarlarının tıkanıklığı ıle gıderek daha fazla bozuluyor Tum bu hastalıkların ana nedenı, dokuların yeterınce oksijen almasını engelleyen aterosklerozıstır Bunun neden olduğu damar tıkanıklığı sonucu hastalanan kışı, şu uç yontemden bırıyle tedavı edılebılır Bu yontemlerden bırıncısı cerrahi tedavldlr. Cerrahı yöntemde ya tıkanan damar kısmı çıkarılır ya da bır şant amelıyatı yapılır Şant amelıyatı ıle damarın tıkanan kısmı devre dışı bırakılır, kan akışı ek bır yoldan sağlanır Ikinci yöntem kan basıncının arttırılmasıdır Ancak bu yontem kalp ve beyın damariarında bozukluk olan hastalarda uygulanmamaktadır Uçüncü yöntem ıse kanın vızkozıtesını (yapışkanlığını) azaltmak amacına yonelıktır Eldekı bılımsel bılgı ve verıler, kalpdamar sorunu olan hastalarda mutlaka bır reolojlk bozukluk olduğunu gosterıyor (Rheology Maddenın sıvı halını ınceleyen bılım dalı) Bu bozukluklar sonunda kan akımının bozulduğu ve gıderek aterosklerozısın gelıştığı ılerı suruluyor Fizyolojının bır dalı olan Hemodlnamlk, kanın kalpdamar duzeneğı ıçındekı akış'nı ve bu akışı etkıleyen olayları ınceler, sonuçları fızık ve hıdrodınamık kurallarına göre açıklar Yapılan hemodınamık çalışmalarda ılk dıkkatı çeken, polımerlerın suyun hıdrodınamık dırencını azaltmaları olmuştur (Polımerler, elemanlarının ağırlık oranları bır olan, molekul ağırlıkları farklı bıleşımlerdır) Bu özellıkten hareket ederek tıp adamları hangı yuksekmolekullu bıleşımlerın kanın vızkozıteslnı etkıledığını araştırmaya başladılar Kediler uzerınde yapılan bır çalışmada deneklere çok duşuk yoğunluklarda polımer çözeltısı damardan verıldı ve sonuçta hayvanların kan basıncında % 20 azalma olurken kan vızkozıtelerınde °/o 10 azalma olduğu ve deneklerın bacak kan dolaşımlarının °/o 10 arttığı gözlendı Polımerlo bırlıkte kan basıncını arttırıcı (hıpertansıf) bır madde de verılınce, kan basıncının normal kaldığı ve kan dolaşımının % 20 arttığı göruldu Araştırmanın kontrol grubundakı deneklere ıse, sadece kan basıncını arttırıcı bır madde verıldı ve sonuçta kan dolaşımında bır artma olmadığı göruldu Bu da, polımerlerın kan dolaşımını arttırıcı etkılerının olduğunu doğrulamaktadır Araştırmacılar, yapılan bu ön çalışma sonunda, polımerlerın kan damarlarının çevresel dırençlerını azaltıklarını, kanın vızkozıtesını de duşurduklerını ılerı surmektedır Kan dolaşımında elde edılecek artışın Polımerle beraber bır hıpertansıf maddenın de verılmesıyle daha da fazla olacağı ıddıa edılıyor Bılım adamları, hıdrodınamık dırencı azal tıcı etkısı olan polımerlerın daha etkılı bıleşımlerının gelıştırılmesıyle de kalp ve beynın damar hastalıklarının ana nedenı olan aterosklerozısın korunma ve tedavısınde onemlı ılerlemeler kaydedılebıleceğı göruşundeler (Sclence1988/2) Galaksinin keşfi Chambers ve ışarkadaşları lyonıze karbon ve helyumun 3 optık emısyon çızgısınden bu galaksinin kırmızıya kaymasını 2 27 olarak olçtuler Bu gokcısmı bır kuazar olamaz Bır kaç yay sanıyesı genışlığınde gorunuyor ve spektrel çızgılerı de tıpık galaksi çızgılerı Henuz kımse 2 3'un galaksi kırmızıya kaymaları ıçın gerçek bır usl lımıt olup olamayacağını merak etme fırsatı bulamadan Simon J.Lılly Havvaıı Unıversıtesı'nden) 34 kadar ınanılmaz kırmızıya kayması olan bır galak sının keşfını bıldırdı Yalnızca az sayıda ku azar bu galaksıden daha uzaktadır 0902+34 olarak bılınen Lılly nın keşfettığı bu gokcısmı ılk once 1982'de bır radyo kaynağı olarak astronomların dıkkatını çektı Yıllarca bu kaynağa bır optık karşılık bulunamadı Fakat 36 metrelık KanadaFransaHawaıı teleskopuyla ve 38 metrelık Ingıltere kırmızıotesı teleskopuyla Mauna Kea'da çalışan Lilly, çeşıtlı fotoğraflar ıçınde bu gokcısmını fark ettı ve spektrumunu elde ettı Gökcismi değil kuazar Lılly 'Bu gokcısmı açıkça bır galaksıdır, ku azar değıl" demektedır ' Saptayabıldığımız ışık onun yıldız topluluğu tarafından oluşturulmuştur" Gerçekten 0902+34'un enerjı dağılımı, 12 mılyar yıl yaşındakı kırmızı yıldız lar kırmızıotesı ışığı ureiırken, yenı oluşmuş mavı yıldzların gozlenen "gorunen ışığı" urettığı fıkrını uyandırmaktadır Boylece, bu galaksi evrenın yaşı şımdıkı yaşının beşte bırınden daha az ıken, 34'ten bıle daha yuksek bır kırmızıya kayma ıle oluşumunu tamam • Radyasyondan korunma Fız Kadır Ozel Muhterem Gokmen Anfısı (Çapa) 24 Nısan 12 0013 30 • Bltkllerde heteroflli Doç Dr Ayten Ay dın IU FenFak Bıyolojı Böl 24 Nısan 16 30 • Tumör ımmunolojısl Prof Dr Suheyla Serdengeçlı 24 Nısan Çapa Mıkrobıyolojı Ana B D • Alerjik hastalıklarda immunoterapı Prof Dr Ulker Oneş, 24 Nısan Çapa Mıkrobıyolojı Ana B D • Kan hastalıklarının immunolO|ik yönleri Prof Dr Yucel Tangun 25 Nısan, Çapa Mık rob'yolOj Ana B D • Röproduksiyon Immunolojlsi Prof Dr Özdemır iller Çapa Mıkrobıyolojı Ana B Dalı 27 Nısan • Nöroimmunolojl Dr Mefkure Eraksoy, Ça pa Mıkrobıyolojı Ana B D , 27 Nısan • Bağışık cevap uzerine drogların etklsi Prof Dr Mehmet Gungör Çapa Mıkrobıyolojı Ana B D 28 Nısan • Immunopatoloji Doç Dr Nukhet Tuzıner Çapa Mıkrobıyoloıı Ana B D 28 Nısan • Kan değlşlmi konusunda yenillkler Doç Dr Gulay Can, Çapa Çocuk Sağlığı ve HastalıklarıAnaB D , 24 Nısan 12 3013 30 • Reptll ve memelı tlroldlnin karsılaştırmalı incelenmesl Doç Dr Şukrıye Zaloğlu 24 Nısan, 13 30 • İOL ımplantasyonun gelişlmı ve hemotooküler bariyere etkisı Prof Dr Gonul Pek sayar Dr Cemal Erşahın, Dr Levent Akdevelıoğlu, Çapa Göz Hast Ana B D 25 Nısan, 8 3010 30 • ' Felsefl Söylem Nedlr? " uzerine bır deneme Doç Dr Betul Çotuksoken I U Edeb Fak Felsefe B 27 Nısan 16 00 • Uluslararası kuruluşlar ve danışmanlık Jean Pıerge I U Ikt Fak Ikt Böl Toplantı Sal, 28 Nısan 14 00 • Splnal Nöroanatoml Fizyoloji Dr Pınar Akata, Cerrahpaşa rızıksel Tıp ve Relıab AnaB D , 25 Nısan 10 451200 • Tiroid Lezyonları ve Ultrasonografi Dr Elvan Çepel Çapa Radıodıagnostık Ana 6 D 25 Nısan 12 00 13 30 • Behçet Hastalığı Prof Dr Hasan Yazıcı Cerrahpaşa Iç Hast AnaB D 25 Nısan 12 30 • Bobrek hastasının genel anlamda cerrahı glrişime hazırlanması Prof Dr Ekrem Erek Cerrahpaşa Iç Hast Ana 8 D 25 Nısan 15 00 • Akciğer tumorlerl (selimhabls) ve medıaaten Dr Levent Çerçı Çapa Muhterem Gokmen Anfısı 26 Nısan 12 00 13 00 • Prolaktin Doç Dr Umur Çolgar Cerrahpaşa Kadın Hast ve Doğum Ana B D 26 Nısan, 12 3014 30 • Ağzın tümör dısı hastalıkları Doç Dr Tahır Altuğ Cerrahpaşa Hıkmet Altuğ Ders 26 Nısan 13 30 • Kemik gellslmi ve buyumeslnln bozukluklukları Dr Hurrıyet Yılmaz Cerrahpaşa Fı zıksel Tıp ve Rehab Ana B D 27 Nısan 10 4512 00 • Cerrahi açıdan sarılık Prof Dr Alı Haydar Taşpınar Prof Dr Bora Aykaç, Cerrahpaşa eskı Profesörler Kurulu Sal . 28 Nısan, 13 3015 00 • Ara fosllleri ile Ilglli yeni bir duşunce Yard Doç Dr Semıh Ulakoğlu IU Jeolojı Muh Bol 26 Nısan, t 00 • Açısal momentum >eorislnln çekirdek flzlğine uygulanması Prof Dr Emıne Rızaoglu, I U Fen Fak Nukleer Fızık Ana 8 D , 27 Nısan 10 0011 00 • Kuasarlarla ılgıll son gelişmeter Prof Dr Fatma Esın, I U Fen Fak Astr ve Uzay Bılımlerı Bol . 27 Nısan 15 00 • Nevvton yaklasımı hakkında Prof Dr Ozden Çelık, I U Fen Fak Matematık Böl 28 Nısan, 14 00 • Çocukluk çağında ampıyemter Uz Dr Yıldız Soylemez, Cerrahpaşa Çocuk Sağlığı ve Hast Ana B D , 26 Nısan • Asthma Bronchlale'nin acll ve uzun sureli tedavisi Dr Bıngul Kırel, Cerrahpaşa Çocuk Sağlığı ve Hast Ana B D , 27 Nısan 11