Katalog

BİTKİLER VE H/ Hangi hayvan, nasıl ve niçin • Kimi hayvan ve bitki türlerinin, düşmanlarını yanıltarak avlama yöntemleri. • Arılara öykünen sinekler... Uğurböceği mi, hamamböceği mi?... Yılan, böcek ve kelebeklerde yalancı başlar... Murat Biricik Dlcle Üniv. FenEdb. Fak. BlyoloJI Bölümü uşlar, iğne ve zehir taşıyan yaban ve esekarılannı yemezler. Biriki denemeden sonra, ağızlarında kötü bir tat bırakan ya da kendilerini sokan bu hayvanlardan uzak durmaya başlarlar. Zaten bu yüzden böyle arılardan çoğu, sırtlarında, sanki kuşlara "dlkkat, ben yenmem!" uyarısında bulunan, sarı renkte kuşaklar taşır. Kimi sinekler ise, bu durumu kendi çıkarlarına kullanmasını bilmişlerdir. Hiç de zehirli olmadıkları, aslında kuşlar tarafından rahatlıkla "yenilebilir" oldukları halde, salt üzerlerindeki sarı çizgiler sayesinde korunmuş olurlar. Kuşlar, an sanarak bunları da avlamaktan kaçınır. Yanl böyle sinekler, dış görünüş bakımından kimi arılara "öykünmüş", kendilerini onlara "benzetmiştir". Sarı kuşaklarından başka, vücutlarının genel yapı ve büyüklüğü de arılarınkine benzer. Öyle ki arıların dört, sineklerin iki kanatları varsa da bu sineklerin kanatları, büyüklük farkını gidermek üzere anlarınkiler kadar büyümüştür. Doğada yaşayan hamam böcekleri normal olarak toprak renginde olduklarından, toprağın çatlak ve yarıklannda, yeşil renkli olan tropikal türler ise bitkilerin arasında saklanır. Oysa Prosoplecta cinsinden hamamböceği türleri, tam tersine, göze çarpıcı renklere bürünmüşlerdir. Çünkü bunlar, vücut özsularının kötü bir tadı olduğu böcekçıl düşmanlar tarafından "bilinen" ve bu nedenle yenmeyen uğurböceklerini model almışlardır. Kendilerini uğurböceklerine öylesine benzetmişlerdir ki düşmanları onları "asıllarından" ayırt edip avlayamaz. Bombardıman böceği (Pheropsopus agnatus), gerektiğınde. vücudundan yakıcı bir Doğada öykünme K sıvı çıkararak kendini savunabilir. Cırlakbcceğinin (Gryllacrls spec.) ise böyle bir yeteneği yoktur. Ama renk ve biçim bakımından bombardımanböceğıne benzemesi, kendisini kurtarır. Aslında onlara karşı elinden hemen hiçbir şey gelmese de avcı türler kendisinden çekinirler. Benzerlik kimi zaman öylesine büyük olur ki, böcekleri tanı ve sımtlandırma ile uğraşan bilim adamları bile yanılırlar. Kelebeklerde başkasına öykünme iyıce karmaşık durumlar oluşturabilir. öyle türler vardır ki erkeklerin "tek tip" olmalarına karşılık, değişik görünümlerde birçok dişi formu bulunur. Bu dişilerin tümü, gerçekte aynı türden bireyler oldukları halde, "yenmeyen" kelebek türlerinden birkaçına ayrı ayrı benzediklerinden, türdeş olduklarını anlamak hiç kolay olmaz. Balözu almak uzere yaklaştıklan çiçeklerin arasındaki kırmızı avcı çekirgeyi ayırt edemeyen böcekler, yanılgılarını yaşamlarıyla öderler. hayvan, ya kendi rengini ortamın rengine benzetir ya da kendi rengine uygun ortamlarda yaşar. Renk değiştirme, hayvanlarda oldukça yaygındır. Bu da çeşitli şekillerde yapılabilir: Yengeç örümceğlnin (Mlsumena vatia) dişileri, kendilerine özgü bir sıvıyı karınlarından vücut yüzeylerine çıkararak sarıya boyanır ya da bu boyayı geri çekerek beyazlaşırlar. Duruma göre sarı ya da beyaz çiçeklerin üzerinde bekleyen bu örümcekler, ağ kurmaksızın, oradan geçen böcekleri ve arıları yakalarlar. Dilbalıkları (Solea spec), renklerini birkaç saat içide, bulundukları ortamın rengine benzetebilirler. Örümcek yengeçleri (Hyas ve Maja spec.), tıpkı askerlerin yaptığı gibi, çevreden kopardıkları bitkı parçacıklarım, ağızlarından çıkardıkları bir salgı ile sırtlarına yapıştırır ya da küçük dikenlerine saplarlar. Böcekçil avcı çekirge (Hymenopus coronatus) kırmızı rengiyle bir orkidenin çlçeklerine o denli benzer ki çiçeklerden ayırt edilmesı son derece güçtür. zer ve birdenbire ortaya çıkarıldıklarında dü: manları korkutup uzaklaştırmaya yeterler Yılan, böcek, kelebek gibi birçok hayva grubunda vücudun arka bölümünde "yalar cı baş'Mar bulunur. örneğin yılanlardan bi çoğu, rakibine ya da avına saldıracağı z< man, başını oldukça sakin, hatta saklı tuta buna karşılık kuyruğunun ucunu oynatır. H< le örneğin Cylindrophls rufus'ta olduğu g bi, kuyruk ucu göze çarpıcı biçimde renkler mişse, karşısındakinin tüm ilgisi oraya yönc lir, ama can alıcı saldın "öteki uçlan" geli Tayland uzunkafalı ağustosböceğinin ark<sında "antenler", siyah "gözler" ve bir d "gaga" bulunur. Gerçekte bunlar kanatlf rın birer uzanttsından başka bir şey değildi G«rçek baş hep saklanır. Hayvan harekc örümceği avlamak üzere saldıran düşmanın, yalancılar arasından ağın ortasındaki gerçek örümceği hedefleyebilmesi olasılığı burada üçte birdir. Hayvanlar birbirlerinin yalnızca renk ve biçlmlerine değil, davranışlanna da öykünürler. Örneğin, Kuzey Amerika karaböceği (Eleodes spec), rahatsız edıldiğınde başının üzerine dikilir ve arkasından çıkardığı özel bir sıvıyı saldırganın üzerine fışkırtır. Ona çok benzeyen bir böcek olan Megasida da, "silahsız" olduğu halde, aynı durumda kaldığında benzer bir konum alır ve bu, çoğu kez düşmanı uzaklaştırmaya yeter. Görsel uyarılardan başka, kokular ve sesler de aldatma amacıyla kullanılabilir. Ağaç kovuklannda yuvalanan baştankaralar, rahatsız edildiklerinde, yılan ıslığına benzeyen sesler çıkararak olası bir saldırganı korkutmaya çalışırlar. Kamuflaj, düşman ya da av tarafından ayırt edilmeyi güçleştirmek amacıyla hayvanların sık başvurduğu bir yoldur. Bunun için Çevreyi kendine benzetme Kimi zaman, hayvan kendini çevresine değil de çevreyi kendisine benzetir. örneğin, bazı Güney Amerika kelebeklerl, yaklaşık kendi boylarında yaprak parçaları keserek ipçiklerle yanlanna asar, böylece onların arasında gözden yiterler. Malaya ve Siyam'da yaşayan bir tür örümcek (Cyclosa mulmeinensis), normalde ağının göbeğinde avını bekler. Ama ağın başka yerlerinde, başka yalancı "göbekler" örer ve daha önceki avlarının kalıntılarından oluşturduğu topakları buralara yerlestirir. Böylece düşmanlann, bir saldın sırasında yalancılar içinden gerçek örümceği avlayabilmesi şansa kalır. Kelebeklerın kanatlarında, tırtılların vücutları üzerinde ve daha birçok çeşitli hayvanda "göz beneği" adı verilen yuvarlak lekeler vardır. Bunlar gerçekten bir çift göze ben Arkasından yakıcı bir sıvı çıkaracakmış gibi "amuda kalkarak" düşmanını kaçıran böcek. Oynatılan kırmızı renkli uç, baş değil kuyrı