Katalog

NÖRÖBİYOLOJİ Beynimizle nasıl görüyoruz? Yankı Yazgan U nlu Iskoç fızıkçı Maxwell, elektrık ve nıanyetık alanlar ustune çalışmaları ıle bılınır Ama renklı fotoğrafın bır tur "baba"sı olduğu gözden kaçar Maxwell bır kurdelanın uç ayrı sıyahbeyaz saydamını uç ayrı fıltre kullanarak elde ettığındesenei86i'mış Kırmızı(uzundalga boyu), yeşıl (orta dalga boyu) ve mavı (kısa dalga boyu) fıltrelerle elde ettığı uç ayrı goruntuyu uç ayrı projektorle bır perde uzerıneduşurduğunde kurdelanın tıpatıp renklı bır goruntusunu oluşturmuş Başka bırdeyışle kurdelada uç ana rengın dağılımını saptamış ve bunları lekrar bır araya getırmış Boylece renklı fotoğrafın temelı atılmış Meraklanmayın, renklı fotoğraf ustune bır yazı değıl bu Gozün ışlevlerine açıklık getıren son bırkaç buluştan sozedılıyor Işın ılgınç yanı.gozve gorme ustune araştırmalarındonum noktalarını fotoğraf alanındakı çalışmalaroluşturuyor BunlardanençarpıcıolanıPolaroid'ın mucıdı Edvvin Land'ınkıler Ama Land ınveondanesınlenennorobıyologların çahşmalarına geçmezden once Maxwell'ın temeiını attığı "Uç renk teorisı'Yıden sozetmek gerekır Gozbir tur uç renklı kameradırveuç ayrı tipte alıcı "receptor' hucre içerir. Her bır alıcı hucre, nesnelerden yansıyan kırmızı, yeşil ve mavi ışığı olçer ve değerlendirir. Uç renkteorısındetuzubulunanbırdığeronemlı kışııseThomasYoung'dır Young.renklıgörmemızın go<;dekı ağtabakada bulunan ve herbırı değışık dalgaboylarına duyarlı uç tur sınır hucresıne bağlı olduğu varsayımını ortaya atmıştı Hatta, maddenın atomlardan oluştuğu' teorısınıılkortayaatanJohnDalton'un kırmızı çoraplarını yeşıllerden ayıramamasının "gözkuresinde kırmızı ışığı soğuran blr mavi maddeden kaynaklandığı" şeklındekı açıklamasınıgulunçbulmuş, renk körluğunun kırmızı alıcı hucrelerın"yokluğuveyafelcı"nden kaynaklandığını one surmuştu Bu arada Dalton"mavımadde"yefenahaldetakmışvegözlerının ıncelenmesını vasıyet etmıştı Sonuç, merhum Dalton ıçın husran Young'ın varsayımının doğrulanması ıse yaklaşık 170 yıl aldı Land'a renk kalıcılığı tıkrini veren deneyde, renkli bir göruntü ıçin kırmızı, mavi, yeşll ışığa ıhtiyaç olmadığı ortaya çıkiı Kırmızı ve beyaz ışık yeterllydı 1964'te ağtabakada uç ayrı renk alıcısı olduğu kanıtlandı Pıgmentlerın ızole edılmesı ıse 1985'ıbuldu Bu arada kırmızı veyeşılıgorebılmenın maymunsuların evrım surecının bellı bır basamağındansonrayadenkduştuğugöste rıldı Uç renk teorısı renk algısını açıklamak ıçın gereklı ama yetersızdı Zıra dalga boyu ıle renk arasında bırebır eşleme yapmak pek mumkun değıl Otakdırde nesnenın aydınlanması (orneğınguneşışınlarınıneğıklığı)değıştıkçerengınındehabıredeğışmesıbeklenır Durumun zaten oyle olmadığı bır tesadufle anlaşıldı Yazının başında sözunu ettığımız Land'ın projektorlerınden bırının (yeşıl) fıltresı duşuverdı Perdedekıgoruntununrenklerındeonemlı bır değışıklık oluşmadı Oysa uç renk teorısıne gore tamamen farklı bır renk beklenırdı Land mavı fıltrelı projektoru kapattı Sadece kırmızı ve beyaz ışık kullandı Yınesarı, turuncu, turkuaz ve yeşıl ve dığer tum renkler perdedeydılerışte1 Görme alanının merkezındekı cısımden ve çevreden yansıyan ışıkları kıyaslayacak renk belırleme ışlemının temel oğelerı olan bu sı nır hucrelerını ınsanda bulmaya gelmıştı sıra Insanla çok benzeşen bır gorme sıstemı olan makak maymununun beynınde, aranan şey bulundu V1 adı da verılen beynın arka bolgesındekı gorme merkezınınkesıtlerındeogu nekadar (1978 yılı)farkedılmemış bır hucre tıpıne rastlandı Gorsel uyaranlara verdığı cevaptan bunun "o" olduğu anlaşılmıştı Renk kalıcılığınısağlayanbuhucrelerın.ınsanaozgu reaksıyonların norofızyolojık temellerının yer aldığı bolgelerden bırı olan V4 beyın alanına değın uzayan yoltar oluşturduğu daortaya kondu Insan beynınde yaklaşık 3000 tane bulunan 'yenı' sınır hucrelerının evrımın ılerı aşamalarınınurunuolduğuduşunuluyor "Blob" (leke, damla) adı verılen bu hucreler renk yanı sıra golgeierin, gri tonlarının ve dokuların algılanmasındadaroloynayabılırler Zaten gorme sıstemındebıçımı, rengı hareketı vekonjmu algılayan çeşıtlı bırım ve yolların hıçbırısı sadece 'kendı ışıyleyetınmıyor Sıstem, bu bırımlerın bırbırıyle etkıleşımı ve bılgı alışverışıyle bıze bır goruntuyu sunabılıyor Görme ıle ılgılı çalışmaların genellıkle bıyologlartarafından değıl defızıkçılertarafından yurutulmuş olması ılgınç Ama ışın sonunda (ne kadar sonu dıyebılırsek). 1981 Nobel'ını beynın gorme ışlerını açıklayan ıkı norobıyoloğun (Hubel ve VVıesel) alması Maxwell'den Land'a, pek çok fızıkçı ıcın kaderın bır cılvesı I Kaynak MONTGOMERY G Color Perceptıon Discover. Dec r<c,8. LUHIAAR Tfıevv Renk ve çevre Goz ve gorme uzenne yapılan araştırmalann dönum noktasını fotoğraf uzenne çalışmalanyla tanınan Edwın Land oluşturuyor Land, polaroıd makınelenn de mucıdı Land'ın kullandığı "Mondnan' sergısmde renk göruş kuramı denenıyor Edvvin Land'a göre hıçbir nesnenın rengı, çevreden yalıtılarak belırlenmez Tam tersı, nesneyı çevre ıle kıyaslayarak bır sonuca vanrız Çokklasıkbırornekvar Beyaz dut.karadut, henuz kararmamış pembedut ve bunlarınustundedurduğu bır yeşıl yaprak Akşama doğru, bu naturmort gozlenmıze daha çok kırmızı ışıkyansıtmayabaşlayacaktır Amayıne de en çok kırmızı ışığı karadut, en azını da yaprak ve beyaz dutyansıtacaktır Yanı.cısımden yansıyan ışığın çevreden yansıyana oranı sabıt kalacaktır Gözümuz, uçdalga boyu (kırmızı, yeşıl, mavı) ıçın merkezçevre ışık şıddetı oranlarını hesaplayarak baktığı cısmın rengını saptar Pekı, gozumuzun sankı bır bıreymış ya da makıneymışçesıne, yaptığını varsaydığımız bu ışlemler nasıl ve nerede yurutuluyor? Balıklarda yapılan bır araştırma ozel tıp bır sınır hucresınınvarlığını ortaya koydu Belırlı bır dalga boyuna duyarlı sınır hucrelerı bu dalga boyunda ışık yansıtan cısım başka renk bır zemının ortasında olunca çok daha fazla uyanlıyorlardı 1969 .ro ı ı^ıngjıiı Ljndon