Katalog

S AĞLI K Bir bardak C vitamini C vitamini eksikliğinin vücutta etkileri ve skorbüt ömür Tanyel ISAAC ASIMOV D enızaşırı ulkelere seferlerın çoğaldığı 1618 yüzyıllarda gemıcıler şuphesız uzun aylar boyunca karaya çıkmadıklarından aynı ortamda aynı besınletie beslenmek zorunda kalmışlar, dolayısı tle bazı besınlerı hıç almamışlar, bu da çeşıtlı hastalıkların bu kışıler arasında fazla görulmesıne yol açmıştır Konumuz olan skorbut, yanı C vitamini eksıklığı şuphesız şımdı o zamanlarkı kadar çok görulmuyor ve o zamanlarkı kadar can almıyor Ama yıne de önlenmesı basıt olan bu hastalığın belırtılerınden etkılenenler az da olsa bulunmaktadır Ali Kaleli •Bilimin gelecekteki gelişmelerine duyduğumuz esas ilgi, "çığır açıcı hamle" dediğimiz keşiflerdir. Acaba 1990'larda nasıl bir "ani keşif" isteriz? olağandışı yanlarının ortaya çıkması ve bu olağandışı özelliklerın pekâlâ ılgınç ve değerlı sonuçlar doğurması beklenebılır Ama henuz bu özelliklerın neler olabıleceğını tahmın etmenın bile yolu yoktur Dahası, soğuk fuzyon sayesınde buyuk bır enerjı kaynağma erışıleceğıne daır şu an beslenen umıt, hıç kuşkusuz kı sıcak fuzyonu gerçekleştırmek uzere sarfedılen çabaları da hızlandıracaktır Bılım adamları, tam kırk yıldır bunun peşındeler ve gıttıkçe sonuca yaklaşmaktalar 1990'larda kontrollu sıcak fuzyonun gerçekleştırıldığıne tanık olabılırız On yıllar boyunca ıletışım sanatlan bılenmıştır Bakır tellerın yerını gıtgıde daha çok oranda, optık elyaf almış, bu sayede çok daha fazla bılgıyı çok daha ucuza ıletmek mumkun olmuştur Bılgısayarlar daha da ılerletılmıştır 1990'larda, bılgısayarlaşmış kütuphanelere optık elyafla bağlantılı ılerı ev bılgısayarları görebılırız Etkıleşımlı televızyonun başlangıcına tanık olabılırız Bu etkıleşımlı televızyon sayesınde eğlence ımkânları genışler ve bıreyselleşır Mesela ınsanlar, bır öykunun seyrını kendılerı seçebılırler Dahası, bızatıhı eğlence tarıfı değışebılır Dunyanın kendı parmak uçlarında olduğunu bılırse ınsan, merakın ve öğrenmenın sahıcı zevkinı keşfedebılır Eğıtım, artık buyuk bir kurumun ıçınde bır mufredatı ızlemekten ıbaret olmaktan çıkar, sızın evınızde sızı sahıden ılgılendıren herhangı bır şeyın ızlenmesıne dönuşebılır' Bunu kendı zamanınıza göre kendı tarzınıza göre yapabılırsınız, sıze bu konuda sonsuz sabır sahıbı ve hemen hemen her şeyı bılen ılerı bır bılgısayar yardımcı olacaktır Böylece 1990'lar dunyasında yepyenı bır yaratıcılık dalgası dunyayı sarabılır Elbette kı bılımın gelecek gelişmelerine duyduğumuz esas ılgi, "çığır açıcı hamle" dedığımız keşıflere duyulan ılgıdır yanı damdan duşer gıbı bırdenbıre ortaya çıkan ve bılımın herhangı bır dalını altust eden keşıfler Mesela 1948 yılında transıstörun ıcadı, boyle bır hamle ıdı Ne kı bu keşıfler, tanımları gereğı, önceden tahmın edılemezler Eğer önceden tahmın edılebılselerdı, bunlar bır anı keşıf olmaz, sadece doğal gelışme olurlardı Acaba 1990'larda ne gıbı boyle anı keşıf olsa hoşumuza gıderdı? Bılım adamları, ınsan genomu uzerınde çalışmaktalar, yanı butun ınsan genlerının ayrıntılı tahlılı uzerınde Belkı de bu sayede, bugun hıçkımsenın ruyasında bıle göremeyeceğı bır şeyler öğrenıverırler Sonra, beynın ayrıntılı çalışması hakkında da, hemen hemen hıçbır şey bılmıyoruz Oysa ne kadar da onemlıdır ve bu konuda derınlemesıne bılgı sahıbı olsak ne guzel olur Ama bunların hıçbırı kesın değıl ışte Mesela, çevreyı böyle mıyop bır bakışla kötu kullanarak Dunya'yı tahrıp etmeyı surdurursek hepsı de suya düşebılır Bunu yapmayalım D 1990'larda neler olabilir? Yıne bahsedılen yuzyıllara dönelım 1543 yılında Asya kıtasına Fransa kıyılarından bır yol arayan kâşıf Cartier, 110 tayfa ıle yola çıktı Ancak yolunu bıtırmeden gemıcılerın 100'u skorbute yakalanmıştı Onlara Ouebec şehrı yerhlerınden bır kabıle yardım ettı Söylentıye göre bu yerlıler gemıcilere beyaz çam ağacından elde edılmış bır menu sunmuşlardı Kaşıf bu durumu yazdığı seyahatnamesınde, nıce hekım ve nıce eczacıların bu kadar kısa surede bu kadar başarılı olamayacakları şeklınde belırtmıştır Ranslus ıse aynı yıllarda Hollandalı denızcılerın gemı ıçı yuku olan portakal ve lımonları yemekle hastalığı geçıştırdıklerını söyler James Llnd, bu hastalığın tedavısının lımon suyu ve taze meyve ıle olacağını söyledıyse de o zamanlar böyle ağır bır hastalığın bu kadar basıtçe geçırılebıleceğıne pek kımseyı ınandıramamıştı Ancak bır muddet sonra denızcıler bu tavsıyeye uydular ve denızaşırı yolculuklar daha tehlıkesız hale geldı Acaba bu vıtamın vucutta ne yapıyor da eksıklığınde, böyle önemlı hasarlar çıkıyor? C vıtamınının görevlerını kısaca şöyle özetleyebılırız, enfeksiyon hastalıklarında dırencı arttırıcı ve barsaklardan demlrin emillmlnl sağlayıcı özellığı vardır Ayrıca hldrojen taşınmasında, ste roıd yapılı hormonlann sentezınde, kolesterolun safra asıtlerıne dönüşumunde önemlı görevlerı ustlenmıştır Kısaca yaptıklarını anlattığımız bu vıtamının eksıklığı tabıı kı tüm bu ışlemlerı aksatacak, engelleyecek, yavaşlatacaktır Enfeksiyon hastalıkları vücutta kolayca yerleşecek ve ölüme yol açabılecektır enı bir on yıla, yırmıncı yuzyılın son on yılına başlamaya hazırlanırken, bu on yıl ıçınde bılımde neler yapacağımızı bır duşunmekte yarar var Hıç kuşkusuz buna herhangı bır şekılde kesın bır cevap vermek mumkun değıldır, çunku ıstedığıniz kadar mantıkla ve ussallıkla öngörude bulunun, gelecekteki gelışmeler ınsanın elınden kayıp akarlar Böyle bır huyları vardır Gene de, bırıkı zekıce (yanı, umarız kı zekıce) fıkır yurutmeye çalışalım Bılımdekı ılerlemeler, buyuk ölçude, daha önce olanlara dayanır Meselâ 1980'lerın buyuk bılımsel olaylarından bırı, şubat 1987'de Buyuk Macellan Bulutu'nda görulen supernovanın patlaması ıdı 1990'larda böyle bır olayın tekrarını tertıpleyemeyız, ama 1987 supernovası ılk ışaret olarak nötrınolar püskurtmuştü, bu nötrınolar da özel olarak bu nadır parçacıkları saptamak uzere tasarlanmış bır aygıtla saptanmışlardı Y Işte 1990'ların daha çok sayıda ve daha lyı "nötrıno teleskopları" yapma gırışımlerıne tanık olacağına kesın gözuyle bakabılırız, bu yenı teleskoplar sayesınde de süpernovaları bunlar toz bulutları ardında optık göruşe kapalı olsalar bıle ortaya çıkar çıkmaz saptayabılırız Sonra gene 1980'lerde Voyager 2, bıze Uranüs ve Neptun'u göstermış, Glotto da Halley Kuyrukluyıldızı ıle ılgılı bılgıler yollamıştı 1990'lar ıse Gallleo'nun on yılı olacak Gallleo, Jupiter'ın atmosferıne bır uzay aracı yollamak suretıyle Jupıter'ı bugune kadar olduğundan çok daha ayrıntılı bıçımde ınceleyebılecek 1980'ler, 1986 yılındakı Challenger felaketı sonucunda, uzay mekığı programının parçalanıp battal kalmasına tanık olmuştu Ancak on yılın sonlarına doğru bu program, buyuk çabalarla, yenıden yola konabıldı 1990'larda (şayet polıtıka ve ekonomı, harcamalara ızın verırse) Ay'da hem daımı bır yerleşme, hem de uzayda çeşıtlı yapıların ınşa ussu olarak hızmet edecek oldukça tafsılatlı bır uzay ıstasyonu yapabıleceğız O zaman uzayda ınsanlık çağı, sahıden başlayabılecek Uzaydan yere ınelım 1987'de nıspeten yuksek super lletkenlik heyecanı yaşanmıştı Bu hâlâ bır laboratuvar garabetı nıtelığındedır, zıra yenı super ıletken maddelerınden teller, fılmler ımal etmek guçtur, ustelık super ıletkenlığı açıklayacak bır teorımız olmadığından, guvenılır olarak ış görecek super ıletken malzemelerı de ımal edemıyoruz işte 1990'larda bu sorunların ayrıntılı olarak uzerıne gıdılecek ve on yılın sonunda yuksek sıcaklık super ıletkenlığın, sahıcı uygulamalarına rastlanabılecektır 1969 başlarında soğuk füzyon konusunda kısa suren bır taşkınlık fırtınası estı Pratık bır ener|i kaynağı olarak bu pek ışe yarayacağa benzemıyor, ne kı bu olayın daha derınden ıncelenmesıyle elektrokımyanın Dişlerde sallantı Vıtamın eksıklığıne bağlı belırtılerın alınması, yaklaşık 56 ayı bulur Sonra dişlerde sallantı ve ıltıhaplar görulur Derı altı dokulardakı kanamalar dıkkat çekıcıdır Bu kanamalar öncelıkle dış etlerınde olmak uzere tum vucutta görulmeye başlanır Beyınde oluşan kanamalar hastalığın gıderek ılerledığının göstergesidır Oış etıne ufak bır dokunma bıle kanamaya yol açabılır Yara lyıleşmesınde önemlı bır eleman olan kollejen oluşumu da yavaşlamış olduğundan kanamalar uzun sure lyıleşmez Kemlk bıiyumesı de yavaşlamış ve kemık kırıklarının lyıleşmesı çok guçleşmış veya ımkânsız olmuştur Oemır emılımı de halıyle bozulmuştur Bunun emılememesıne ve kanamalara bağlı olarak kansızlık, yanı anemı oluşur Bu nedenle, yemek sonrası ıçilen blr bardak meyve suyu çok onemlıdır Skorbutte ölum ıse başta soyledığımız gıbı enfeksıyona dırencın azaldığı donemde gelışen bır hastalıktan dolayı olur Kanamalar, genelde ölum yaratacak sevıyeye gelmez Ancak hastalıkta fızıksel bır guç sarfı sonrası anı ölum gorulebılır Yanı skorbutlu hastalar, belırtıler geçmeye başlayana dek ağır hareketlerden kaçınmalıdır D