Katalog

E V R İ M VE D Ü S Ü N C E YAŞAM 'Yaşam' nedir? "Yaşam" olgusuna, bilim tarihi içinden ve çeşitli disiplinlerden bir bakış İsmail Murat nsandan bakterıye kadar uzanan bır çeşıtlılıkle karşılaşıldığında bıyolojı bılımının "yaşam nedır?" sorusuna yanıt bulmakta guçluk çekmesı doğaldır Bu nedenle yaşamı tanımlamak yerıne onu belırleyen kosulları sıralamak yerınde olur Duzenlı bır yapıya sahıp olması, metabolızma, devınım buyume ırkılme, çoğalma, çevreye uyum ve degıskenlık (mutabılıte) bır canlıyı canbız nesnelerden ayıran ozellıklerdır I maşıklaşma sonucunda karşımıza yenı bır boyut çıkar Yaşamın bırımı olan hucredekı olaylar, tek başlarına mekanık, fakat bırlık te ele alındıgında bır butun olarak kıbernetik yardımıyla açıklanabılır Kıbernetık anlayış canlı yapının sureklı bır bıçımde çevresıyle denge durumunda kalmaya yoneldığını vurgular Hucredekı olayların butunu ancak bu denge durumunu sağlama çabası ısığında anlam kazanır, tutarlı bır açıklamaya kavuşur Isa'dan 600 yıl once Anaximandros, yaşamın suda başladığını soylemıştı Empedokles ıse canlıların cansız maddeden oluştuğu ve zaman ıçınde gelıştığı goruşundeydı Platon, Aristo ve Hırıstıyanlığın etkısıyle antık çağın bu evrımcı goruşlerı yerını ortacağın statık dunya goruşu aldı Yaşam konusunda evrımcı bakış açısının yenıden ortaya atılması, aydınlanma yuzyılı olan on sekızıncı yuzyıldadır Bu konuda ılk gırışım Latnarck'tan geldı Gunumuzde kabul goren çağdaş evrım kuramı ıse kuşkusuz Darvvin ın eserıdır Evrım kuramını tam anlamıyla kavramak ıçın ılk canlıdan çok daha gerılere gıtmek gerekır Alman noroloğu Ditfurth, maddenın evrımı konusunda şunları soyler "Yeterlı uzay ve zaman sağlandığında hidroıen atomundan butun dığer şeylerın oluşması kaçınılmazdır. ' Gerçekten, madden.n uzun bır sureç sonucunda basıtten karmaşığı, cansızdan canlıyı oluşturma yeteneğı, en basıt elementer tanecıkte gızlı gıbıdır Bu nedenle maddenin "kertdi kendini orgutleyebilme yeteneği ve eğilimlnden" soz etmemız yerınde olur Gereklı ve yeterlı koşul Unlu bıyolog Monod, canlı yapıyı onceden programlanmıs olan ve bu programı ışlevlerıyle gerçekleştıren bır nesne olarak kabul eder Organızmaların bu ozellığı, yanı 'bir amaca yonelık davranabilme ozelliği' duşunur ve bıyologları canlılarda bır yaşam gucu entelekıe aramaya ıtmıştır Entelekıe adı verılen bu varsayımsal kuvvet, doğaustu bır etmendır, deneysel olarak saptanamaz Entelekıe anlayışını ılerı suren bıyolojı akımına vitalizm (dınmselcılık) adı verılmıştır Vıtalızmın karşısında ıse mekanizm yer alır Mekanizm, canlı etkınlığını bır takım karmaşık kımyasal vo fızıksel tepkımelerın kombınasyonu olarak gorur ve canlılık olgusunun fizik ve kimya yasaları çerçevesinde açıklanabıleceğını va'sayar Molekulsel bıyolojının sonucları yaşamın bıyokımyasal yasalara bağlı olduğunu bıze gostermıştır Ne var kı, vıtalızmın haklı olduğu bır nokta, canlı butunun parcadan farklı ve parcaların toplamından fazla olduğudur Organızmaların karmaşıklığının artışı bırçok yenı ozellık doğurmuştur Ancak bunun entelekıe gıbı gızemlı bır kavramla acıklaması yapılamaz Öte yandan vıtalızmın karşıtı mekanizm de tam anlamıyla haklı değıldır çunku artan kar Yaşam nasıl oluştu? Afedersinız, "iyı ve sağlıklı tamırler" kartınız var mı? lar bulunduğunda, maddenın kendını orgutleyerek canlı yapıyı oluşturması zorunlu bır olaydır Maddenın. ozundekı bu orgutlenebılme eğılımını nereden edındığı sorusu, maddenın ne olduğunu sormakla aynı anla ma gelır Evrımın temel mekanızması ıki kavramda toplanabilır Mutasyon ve seleksiyon. Mutasyon, canlının genetık materyalınde meydana gelen değışmedır Kalıtım materyalındekı degışım canlının yapısında değışıme yol açar Doğada mutasyon rastgele oljsur ancak olusan mutant'lardan çevreye en iyı uyabılenler yasamlarını surdurur ve onların genetık materyalı gelecek kuşaklara aktarılma şansına sahıp olur Boylelıkle mutasyon ve çevreye en iyı uyanın secılmesı (seleksiyon) evrımın temel ozellıklerıdır Evrım "en uygun olanın" hayatta kalması koşuluyla genetık bılgı 'nın en iyı şekılde zaman ıçınde ıletılmesını sağlamıştır Bılındığı gıbı her canlı bir iç ortama bir de dış ortama sahıptır Her canlı ıçın zorunlu olan dıs ortam canlının karmaşıklığıyla koşut olarak genışler Bu bakımdan bır bakte rı çok sınırlı bır dış ortamla yetınırken, ınsan çok daha genış bır dış ortama gerek duymaktadır Psışık boyutumuz ıçın de bır dış ortam soz konusudur Dunya olarak algılanan dış ortam da canlının karmaşıklığıyla orantılı olarak farklılık gosterır Bu nedenle bır boceğın, bır yarasanın bır kopeğın algıladıkları dunya bambaşkadır Her canlı kendine gerekli olduğu kadarını algılar. Algılanan dunya ıle nesnel dunya arasında buyuk bır aynm soz konusudur Maddenın evrımı kesıntısız bır nıtelığe sahıptır Bu gelışırn surecınde hıdrojen atomundan gıderek karmaşıklasan yenı molekulsel yapılar olusmuş maddenın kendınde saklı olan ozellıklerı bırer gorungu olarak ortaya çıkmıştK Bu kozmik sureç, samanyolu sıstemlerını ortaya cıkardığı gıbı canlı yapıyı da ortaya çıkarmıştır maddenın doğası gereğı cansız olanların yanında canlı olanın da ortaya çıkışı kaçınılmaz bır olgudur Canlılık maddenın nasıl bır boyutuysa, ondan ayrı duşunulemeyecek olan ansal (psışık) gorunguler de evrımsel açılımın zorunlu bır sonucudur potansıyel bır olabılırlık şeklınde maddenın 07unde saklı olan bır nıtelığın belırmesıdır Evrım ıçınde psışık gorunguler ınsanın ortaya çıkışından çok oncelerı mevcuttu Duşunme yetısı ve onun urunu olan duşunce ınsan beynı tarafından ' bulunmuş" değıldır Beyin, duşuncenın nedenı değıl, aracıdır Ayakların yurumeyı gözlerın ışığı bulmadığı gıbı, beynımız de duşunceyı bulmamıştır Duşunce yetısı, ınsandan çok oncelerı dığer canlılarda ture ozgu bır yetı olarak mevcuttu Canlılardakı tursel duşunce yetısı, ınsanda bıreysel duşunce yetısıne donuşur Psışık boyut, evrımın vardığı en son aşamadır, ancak maddeden ayrı ve bağımsız bır guç değıldır Ne var kı bu ansal boyut maddeden ayrılamayacağı gıbı onunla ayn.laştmlamaz Ansal boyutumuz, yenının eskıden oluşumudur ama ansal (psışık) olan dırımsel (bıyolojık) olana ındırgenemez Ote yandan evrımın en son adımına yukarıdan bakabılecek bır ust duzlem olmadığından ansal boyutumuz ancak aşağıdan yukarı doğru uzanan bır yaklaşımla ıncelenebılır Bu noktada, evrımsel sureklılığın en guzel kanıtı, karşılastırmalı ruhbılımın de gosterdığı gıbı ınsan ve hayvan davranışları arasında farkların olduğu kadar onemlı benzerlıklerın bulunmasıdır Çağdaş bılımsel goruş ınsanı ust duzeyde evrımleşmış bır hayvan olarak kabul eder Insan >'p hayvan arasındakı ruhbılımsel ayrılık vc benzerlıklerın temelınde evrımın sureklılıgı vardır Kalp krizi, "erkek hastalığı" olmaktan çıkıyor. Çeviri: Nuzlı Işıklı Doğum kontrol hapı + stres = kalp krizi T oplum ıçınde bırden fazla rol ustlenen kadınlar gırdıklerı stres sonucu genç yasta kalp krızı geçırıyorlar Klınıkte tedavı goren 41 yaşındakı Alman kadın hasta Elızabeth H , bu durumun tıpık bır orneğı Elızabeth H , 2 cocuk annesı, eşı sağlığı bozuk olduğu ıçın erken emeklıye ayrılrnış Bayan Elızabeth. bır (abrıkada ışçı olarak çalışıyor 19 yaşında zevk olsun dıye başladığı sıgara bugun, sınırlferını yatıştıracak bır araç gorevı goruyor Oysa sıgaranın, kalp krızının en onemlı etmenlerınden bırı olduğu bılınıyor Yapılan araştırmalar, kalp krızı geçıren genç kadınların çogunun en az 15 yıllık sıgara tıryakısı olduklarını, kalp krızı geçıren 50 yaşını aşmış kadınların ıse sıgaraya geç yaşta başladıklarını gosterıyor 2 gruptakı kadınlar da gunde ortalama 1 paket sıgara tuketıyorlar Kısa sure once Amerıka'da yapılan bır başka araştırma ıse 55 yaşın altındakı ka dınlarda, gunde 14 sıgara ıçtıklerı takdırde kalp krızı geçırme olasılığının 2 4 kat arttığını belırtıyor Yıne bu arastırmaya gore kadınlar ya ruhsal bunalım sonucu ya da sıgarayı erkek egemen topluma bır başkaldırı aracı olarak gorduklerınden ıçıyorlar Kalp hastası kadınların yaşam duzeylerı goz onune alındıgında çogunun mesleklerınde ılerlemış buyuk kentlerde oturan kışı ler oldukları goruluyor Kalp hastalığına neden olan ıkıncı etmen ıse doğum kontrol hapı Kadınlar bunları gıderek daha erken yaşlarda kullanmaya başlıyoclar Ayrıca yuksekoğrenım gormuş kadınların daha çok doğum kontrol hapı kullandığı bılınıyor Bu hap kullanımına bır de sıgara eklendığındo kadının kalp krızı geçırme olasılığı 10 kat artıyor Tum bu verılere karşın, sorun gene! olarak ele alındıgında. kadınlardakı kalp krız etmenlerının yasa gore farklılık gosterdığı goruluyor Genç kadınlarda kalp krızı toplum sal yaşam ıçerısındekı baskı ve sorunların bır sonucu olarak ortaya cıkarken yaşlı kadınlarda sağlıksı/ beslenme menapoz gıbı nedenlerle kendını gosterıyor Bu kışılerde rast lanan damar tıkanıklığı şışmanlık gıbı rahatsızlıklar olası bır kalp krızının habercılerı sayıhyor (BdW) 80 // yıllarda Batı Almanya da erkeklerde kalp krızı oranı duşerken yıne aynı donemde kadınlarda belırgın bır şekılde artıyor