Katalog

U Z A Y Bj LİM ruklu yıldızının 8 x 8 x 16 km boyutlarındakı, delıklı ve sıyah bır tabaka ıle kaplı yekpare bır govde olan çekırdegı lum guneş sıstemındekı en kara cısımlerder, bırıdır Yorun ge duzlemıne dıkeye gorp +/ 45° açılımlı bır konının ıçınde bulunan eksenın etrafındakı donus suresı 3 saatlık bır yanılma pa yıyla, 53 saattır Bu beş uzay gemısı tarafından saglanan verılerın ılk analızlerı kuyruklu yıldızın, tıpkı Fred VVhıpple'ın 1951 yılında soylemış oldugu gıbı kırlı bır kar lopu oldugunu gostermıstır Cekırdek başlı ca su buharı ve karbondıoksıtten oluşmuştur Hafıf cok koyu renklı toz yumaklan ıse kar bon hıdrojen oksijen ve azottan meydana gelen bır sılıkat ve karmasık molekuller bı lesımı CHON dır Her bır toz tanecığının organık bır tabakayla kaplı mıneralometalık bır kalbı vaıdır Gerek cekırdegm elrafında ve gerekse kuyrugun ıcınde bulunan kara maddenın olusumunda kozmık ısınımın onemlı bır rol oynddıgı sanılmaktadır Bır kuyrukluyıldızın yakalanışı Kuyrukluyııaızıar zamanıannın buyuk bır kısmını guneş sıstemının obur ucundakı Oort bulutunda geçınrler Bazen gecmekte olan bır yıldızın çtısim gucu kuyrukluyıldızın bulutundan dısan cıkmasına neden olur Yıldız guneşe doğru yol dlırken gezegenler ve ozellıkle Jupıler onun yolundan sapmasına neden olur Yenı yorungesı uzennde yeıııden yola çı kan yıldızımız uzaklaştıkça gecmekte olan yıldızların cekım guçlerıne daha hassas bır hal alır Yenıden guneşe yonelır ve yenıden gezegenlenn etkısını hısseder Boylece bırçok kez yorunge değıştıren kuyrukluyıldız, sonunda belırlı aralarla gokyuzunde ızledığımız kısa devırlı bır kuyrukluyıldız olarak kalır nu suslerler Bunların yorungelerı ufak oynamalar dışında. genelde eklıptık duzlemı ıçınde kalırlar (eklıptık gezegenlenn ıçınde donup dolaslıkları duzlemdır) • Sağduyulular guneşe bırkaz yuz ve hatta bırkaç bın yılda bır yaklaşırlar Bunların yorungelerı gelışıguzel dağılrnıştır • En uslular hemen hemen hıc gorunmezler Guneş etrafındakı donuşlerını 5 mıl yon yılda tamamlayan bu yıldızların ızledıklerı parabolık yorungeler eklıptık duzlemıne gore oldukçaeğık olabılır Yaşamlarının buyuk bır kısmını yıldızlar arasındaki soğuk boşlukta geçıren bu yıldızlar çekırdeklerının derınlıklerınde çok eskı zamanların ızlerını tasıyan gerçek bırer bellek olarak kabul edıl melıdır Çok uzun aralıklarla gozlenebılen kuyruklu yıldızlardan yırmı kadarının yorungelerını ınceledıkten sonra, Jan Oort hepsınm ve hatta kısa devırlerle geçış yapanların bıle aynı kaynaktan geldıklerı sonucuna varmıştı Açıklaması ıso oldukça basıttı Uzun devırlı geçışler yapan kuyruklu yıldızlar guneş sıatemının derınlıklerınden guneşe dogru gelirken hemen hemen parabolık yorungeler ızlerler Buyuk gezegenlenn yakınlarından geçtıklerınde, onların çekım alanı etkısıyle yorungelerınde hafıf sapmalar meydana gelır Bırçok geçışten sonra ıse ılk yorungelerı tumuyle değışerek kısa devırlı bır yorunge halıne gelır ra ' yakalanma şansları da çok daha yuksektır Yorungeler farklı olduklarından kuyruklu yıldızlar bır gezegene onun etkısı altında kalacak kadar yaklaşmazlar 1 I ı ; Güneşten nefret ederler Butun dıger kuyruklu yıldızlar gıbı Halley ın de gunesle arası hıc lyı değıldır Yıldızın dıs tabakalarını olusturan maddeler, sıcağın etkısıyle harekete geçer ve buharlaşır Çekır dek anı olarak onlar uzerındekı tum çekım Yaşlı ve kuyruksuz Dünya ile randevusuna gelmeyenler Gelirken yolda kaybolanlar Halley gibi en sadıklar 2 bin yılda bir gelenler Sadece kuyruğunu gösterip gidenler Fanatikleri, sağduyuluları ve en usluları gucunu yıtırır, gazın kaçmasına ve beraberınde tozları da goturmesıne engel olamaz Ve boylece kuyruklu yıldızımız kendını ıkı kuyruğa bırden sahıp olarak bulur Bırı oldukça duzgun ve parlak, mılyonlarca kılometre uzanırken dıgerı hafıfce eğık ve çok daha mutevazı bır gorunumdedır Ikı kuyrugun gorunumlerı bır yıldızdan dı ğerıne cok değışır En parlaklarında çok gelışmış olan bu kuyruklar belırlı zamanlarda geçış yapanlarda bonmeye yuz tutmuşlardır Halley'de henuz hıç de kuçumsenmeyecek boyutlarda olan Bu kuyruklar ıse guneşe her yaklaşışta bıraz daha kuçulmekten kurtula mayacaklardır Hesaplar yıldızın her guneş yakınından geçısınde yakiaşık 40 ton mad de yıtırdığını ortaya koymuştur Bu hızla gıderse 20 bın yıl sonra kuyruklar tumuyle yok olacak ve artık kendı kendının golgesı olan yıldız onları besleyemeyecektır O gorkemlı kuyruklu yıldız artık sadece bır kırlı kar topudur Hemen hemen hepsının akıbetı aynıdır Kuyruklu yıldızların yaşam surelerı guneş yakınında geçırdıklerı zamana bağlıdır Bu yıldızları uç grupta toplamak mumkundur • Fanatikler(tum aılenın %10'u) rpumkun olduğunca sık, her 5100 yılda bır gokyuzu Jüpiter'in etkisi Jupıter ın bu gezgın yıldızlar uzerındekı etkısı 18 yuzyıldan berı bılınır Gerçekten kısa devırlı kuyruklu yıldızların yakiaşık dortte uçu onun çok yakınında gezınırler ve gunotelerı (yorungenın, gok cısmının guneşten en uzak konumda olduğu noktası) yorungesının hemen yanındadır Buyuk bır olasılıkla sık sık guneşe yaklaşma alışkanlıgmı da bu gezegenın çekım etkısı nedenıyle kazanmıs olmalıdırlar Kuyruklu yıldızlar bır gezegenın etkınlık sahasına yanı gezegenın çekım gucunun guneşınkınden ustun olduğu alana her gınşlerınde kuvvetlı bır sapma yaşarlar Bu gezegen ne kadar buyuk ve uzaksa, etkı alanı da o kadar genış olur En guçlu gezegen Jupıter'dır fakat dıgerlerının etkılerını dp goz ardı etmemek gerekır Neptun'un oldukca ufak boyutlanna karşın, güneşten çok uzak olması onu etkılı gezegenler arasına sokar Jupıter'ın yırmıde bırı kadar olan Neptun, aynı zamanda guneşe ondan 6 kat daha uzaktır En fazla etkı altında kalan kuyruklu yıldız lar, eklıptık duzlemı ıçınde yol alanlardır Gezegenlerle aynı duzlem ıçınde bulundukları ıçın, onlarla karşılaşma ve dolayısıyla onla Bazı kuyruklu yıldızların hareketlprı ıse hıçbır zaman anlasılamamıstır Ornegın Crommelin 20 bın yıldan berı aynı yorungeyı ızlemekte ve her 28 yılda bır guneşı zıyaret etmektedır lyıce yaşlanmıs olduğundan artık kuyrugu yoktur Oysa yorungesının eğıklığı nedenıyle çok fazla gezegenie karsılasmamıs olması gerekmektedır O zaman bu hale nasıl geİPbılmıştır9 Aynı soru, Guneş etkısıyle çok çabuk yaşlanmıs bır başka kuyruklu yıldız olan Encke ıçın de geçerlıdır Yorungesının konumu onu buyuk gezegenlenn etkısınden korumuş olmalıdır 1970 yıllarında radyoastronomlar yıldızlarardsı ortamdan uç yuz kat daha yoğun Gunes ten bır mılyon kez daha buyuk ve yuzlerce ışık yılı otelere uzanan buyuk molekuler bulut kumelerı saptadıklarında olaylara yepyenı bır açıdan bakmak gerekmıştı Onlann varlıgından şuphe bıle etmeyen Oort'un yaptıgı hesaplarda. kuyruklu yıldız depo ları sorununda hıç de kuçumsenmeyecek bır rollerı olan bu molekuler bulutlardan eser yoktu Galaksının merkezındekı gezısı sırasında, Guneş ımız, hıç kuşkusuz bu bulutlarla karşılaşma şansını bırçok defa elde etmıştır Vıctor Club ve Bıll Napıer Guneş'ın 4 6 mılyar yıllık yaşamında 1015 molekuler bulut kumesıyle karşılasmış olabıleceğını soylemektedırler Bu şok karşılaşmalar Oort bulutunu dennden sarsmıs olmalıdır Çok hafıf olan Oort bulutunun Guneş e olan bağlılığı, ondan çok çok uzakta olduğu ıçın oldukça zayıftı ve bu da onu kolaylıkla yenılebılır bır durumu sokuyordu Her defasında molekuler bulutların gazları kuyruklu yıldız çekırdeklerını supuruyor ve onları guneş sıstemı dışına ıtıyordu Bu olayın on ya da on bes kez yınelendığı varsayılırsa depodakı kırlı kar topları coktan tukenmıs olmalıydı Ya da ancak onda bır kadarı kalmış olabılırdı Gecmekte olan yıldızların bu bulut uzerınde artık bır etkısı olamayacak ve bız dunyalılar artık hıçbır kuyruklu yıldız goremeyecektık Tabıı eğer bu kayıpların uzerınde herhangı bır takvıye soz konusu olmazsa Oort kuyruklu yıldız deposunun nasıl takvıye edıldığı konusunu, Glub ve Napıer şoy le bır mekanızmayla açıkhyorlar Soz konusu buyuk molekuler bulutlar da bırtakım kuyruk lu yıldızları barındırıyor olmalıdırlar Onlar da buyuk buz parçalarını oluşturabılecek kadar soguk ve yoğundur Guneş bu bulutlarla her karşılaştığında bırkaç kuyruklu yıldız yıtıreceV fakat aynı zamanda onlardan da bırkac tane çalmış olacagı ıcın sonuç olarak Oort bulutundakı kuyruklu yıldız mıktarı degısmeyecektır Fakat Gunes ın oluşmuş kuyruklu yıldız çekırdeklerını çekım alanı ıçıne alarnayacak kadar hızlı hareket ettığını duşunen bazı ast ronomlar, bu modolın geçerlılığını reddet mektedır Bazıları ıcın guneş sıstenıırıın tum mekani7ması yenıden gozden gecırılmelıdır Nıcın bır yerıne ıkı kuyruklu yıldız deposu ol masın Bırı Oort bulutu dığerı ıse Gunt i ın çok daha yakınında bulunan ıkıncı bır d^po Ilk olarak, 1978 yılında, Amerılalı A G H Cameron bırkaç yuz u a'lık capı olan bu hal kadan söz etlı Toz ve kırlı kar bulullanyla dolu olan bu halka yakınında bulunan ge zegenlerın etkısıyle veya molekuler ga/ bu lutlarından gecıslpr nedenıyle, sur^kh bır dengesızlık halındeydı Oyle kı, ıçındekı ba zı buz parçalarının kaçmasına engel olamı yordu Bu buz parcaları ya doğrudan gun»sp doğru dusuyor ya da bınlerce u a otedekı Oort bulutuna yonelıyorlardı Cameron Oort bulutunun sureklı olriıak bu halka tarafından takvıye edıldığını vf do layısıyla hıçbır zarritin boşalmayacagın ^ j y luyordu Arada sırada, gecmekte OIH ı bır yıldızın etkısıyle dengesı bozulduğundd Oorl bulutu da barındırdıgı kuyruklu yıldı/ rekır deklerının kaçıp Gunes e doğru yonelmele rıne engel olamayacaktı Gameron'un tezı bırı gozlemsel dığerı ıse kuramsal olmak uzeıe ıkı kanıtla desteklenmektedır 1983 yılında IRAS uydusu uzayın kızılotesınde harıtasını çızmeye çalısırken, gezegenlerın otesınde bır noktadan kayııaklanan yayınık bır ışınım yakalanmıştı Bu buyuk bır olasılıkla, tozla dolu ıkıncı dopodan çıkmakta olan ufak bır duman"dı Daha yakır, bır zanıanda, Lıck Gozlenıevı'nden Martın Duncan ve Toronto Unıversıtesı nden Thonids Ouınn ve Scott Tremaıne kuyruklu yıldızların guneş sıslemıne gırışlennı bır bılgısayar uzerınde canlandırmayı denedıler Guneş'ın ve dort dev gezegenın çekım guçlerını hesaba katai bır matematık modelı kuilanarak kuyruklu yıldızların buyuk bır çoğunluğunun Oort bulutundan değıl de Neptun'un yorungcsının yakınlarında bulunan yassı bır halkadan kaynaklandığını gosterdıler Bu uzay mekanısyenlerının teşhısı kuyruklu yıldızların, her ıkı depodan da kaynaklanıyor olduğuydu Astronomlar, daha lyımser bır bakışla, bundan başka komplıkasyon olamayacağını duşunurlerken Dynamıcs Explorer uydusuna yerlebtırılen bır kızılotesı kamerası kaygı verıcı bazı goruntuler aktarmaya basladı Atmosterımızın ust kısmında çok sayıda koyu ıenk leke vardı Bu konuda lowa Unıversıtesı nden Louıs Franck çok kesın konustu Kamera ıle bızım aramıza gıren ve gun ışığı uzennde ufak lekcler halınde gorunen cısımlcr çok kuçuk kuyruklu yıldıziardı Tumuyle buzdan olusan bu kuyruklu yıldızlar, atmosfere kolayca gırıyor, sert bıı cekırdeklerı olmadıgı ıçın bu sırada bır parlama yaratmıyor ve yere ulasamadan erıyoılardı Dahası on ıkı nıetrelık bır kuyruklu yıldız ıçın yuzlerce ton olmak uzere, bıze su da getırıyorlardı Ve bu boyutlarda kuyruklu yıldızlardan, dakıkada yakiaşık ?0 tane dusuyor olmalıydı Bu da nehırlerın akarsu ve okyanusların kaynagı olabılocek gercek bır rığ demektı Fakat bimdılık bunu gorebılen bır tek kışı var o ö ı Louib Franck (Scıence at Vıe Eylul 1988) 13