Katalog

Cumhuriyet C U M A R T E S İ P A R A S I Z E K İ SAYI: 7 7 2 0AĞUSTOS 1 9 8 8 Homo Habilis'in esrarı Doğal gazı en verimli nasıl kullanırız? Günlük yaşamda zaman. Soğanın erdemleri Demiriniz tamam mı? Mercanların muhteşem gecesi Simya, sihirbazlık ve kimya susabun katmanı milimetrenin binde biri inceliğindedir, dolayısıyla bu kalınlık ışığın dalga boyuna yakındır ve zardan yansıyan ışıktaki kimi renkleri emer, böylece komplementer renkler oluşur; örneğın yeşil renk emildiğınde zar kırmızı renkte görülüraynı efekt yağ ve benzin birikintilerinde de söz konusudur Eğer zar çok inceyse ışığı hiç yansıtmayacağından ötürü tümüyle saydam bir nitelik kazanacaktır." Ve sonunda Bonnlu matematıkçi, konunun en sevdığı bölümüne gelıyor: "Bızim (matematikçilerin) en çok ilgimizi çeken nokta, sabun zarları ve baloncuklarının doğanın ekonomik tutumunu göstermede eşsiz birer geometrik model olması." Gerçekten doğanın bu stratejisi kuvvet, madde, enerji ve zaman konusunda hep gözümüze çarpıyor. • Cisimler düşerken en kısa yolu izliyorlar; • Kristaller moleküllerini mümkün olan en küçük hacme yerleştirerek düzenliyorlar; • Işık uzayda yayılırken en kısa yolu izliyor; • Tek hucreliler, hücre zarlarını mümkün Devamı 2. sayfada Büyüklerdede sabun köpüğü merakı Ama çocukların aksine matematikçiler mimarlar, fizikçiler olaya başka bir gözle bakıyor: Sabun köpüğü hayal dünyasının değil, doğanın temel ilkelerinden birinin, tutumlu davranma eğiliminln bir sonucu. Derleyen: Ismail Murat C ocukluğumuzun renkli dünyasında sabun köpüklerinın ayrı bir yeri vardır; eşsiz renkleri, havada süzülmeleri ile sankl bir hayal ^ âleminin kısa ömürlü temsilcileridir sabun köpükleri. Bu kısa ömürlü baloncuklar öylesine gelip geçici şeylerdir ki anlık heves ve tutkuları anlatan "sabun köpüğü" terimi dilimize yerleşmiştir. Oysa sabun köpüklenyle ılgılenenler yalnızca mınıkler değıl; çocuklar sabun köpükleriyle oynayadursunlar matematikçiler, fizikçiler ve mimarlar bu renkli baloncuklara başka bir gözle bakıyorlar. Onlara göre sabun köpüğü hayâl dünyasının değil, doğanın temel ilkelerinden birininekonomik (tutumlu) davranma eğiliminin temsilcisi. Sabun köpüklerinde söz konusu olan geometnk tutumluluk ilkesi, inşaat mühendisliğinden yol şebekelerinin yapımına dek birçok konuda bilim adamlarına yol gösteriyor. Bonn Universitesi Matematik Profesörü Stefan Hlldebrandt, sabun köpüklerine "gönül vermiş" bir bilim adamı. Sorularımızı çalışma odasında ktndinden emin bir tavırla yanıtlıyor. "Sabun köpüğü nedir, neden yuvarlaktır?" diye sorduğumuzda, gözlüklerinin ardından gülümseyerek cevap veriyor: "Sabun köpükleri bir sıvının yüzeyidir; karşılıklı olarak birbirini çeken iki molekül bu çekime yüzey gerilimi(') adı verilir elastik bir yüzey tabakası oluşturur. Sabun köpüklerınin yuvarlaklığına gelince; "evrensel bir doğa ilkesi uyannca her sistem mümkün olan en kararlı durumda bulunma egilimindedir" dlyor Hildebrandt. "Yüzey gerilimi sabun köpüğünü mümkün olan en küçük yüzeye sıkıştırıyor. Aynı zamanda köpüğün içindeki havanın basıncı da karşı yönde bir etki gösteriyor. Baloncuk böylelikle mümkün olan en küçük yüzey alanı karşıhğında en büyük hacmi sağlamaya çalışır, bunu olası kılan tek geometrik cisim ise küredir." Hildebrandt, kıtaplığından aldığı bir kitabı uzatıyor bize: "Princıpia generalia theoriae fluidorum in statu equilibrii" (Denge durumundaki sıvılar kuramının genel ilkeleri). Yazarı Carl Friedrich Gauss, 1830. Ünlü matematıkçı Gauss'un yüzey gerilimi konusunda o zamanlar yazdıkları bugün de geçerli. Sabun köpükleriyle başka yüzeyler de oluşturmak mümkün, bunları kısaca 'sabunsu yüzeyler' olarak adlandıralım. Bir metal teli çeşitli biçimlerde bükerek bir sabun çözeltisine sokmak, bu tür yüzeyleri elde etmek için yeterli. Sabun yüzeylerinin oluşumunda da aynı doğa ilkesi geçerlidir; mümkün olan en küçük yüzeyin sağlanması, matematik diliyle minimal yüzey.' "Tek başına su neden köpük olufturmuyor?" diye soruyoruz Hildebrandt'a. "Çünkü" diyor Hildebrandt, "köpük oluşumu için iki farklı sıvının etkileşimi gereklidir, sabun molekülleri su moleküllerince zar yüzeyinin dış tarafına doğru itilir, böylece sabun molekülleri su moleküllerınin kaçıp gitmesine, yani buharlaşmaya engel olur." Üçüncü sorumuz, sabun köpüğünün pırıltılı renkleri üzerine, onu da şöyle yanıtlıyor bilginimiz: "Girişlm (interferans) efekti denen fiziksel olay bu güzel renklerin ortaya çıkmasına neden oluyor" ve sabırla anlatmasını sürdürüyor: "Zarı oluşturan