Katalog

GEMİ TE Bütün gemiler batabilir Dengesini kaybeden gemi devrlllr. Gemi kazalarını önlemek için en güvenli önlem, bütün gemileri dengeyi ölçen bir aygıtla donatmaktır. Yoksa, kaptanın denge değerini doğru değerlendirmesi olanaksızdır. ÇevirL Murat Arın sırlar boyunca denize çıkmanın savaşa gitmek kadartehlikeli olduğu kabul edildi. Daha sonraları vapurların, çelikten omurgaların, pervanelerin ve radyonun keşfiyle okyanus yolculukları fırtınada bile en küçük tehlikeden uzak, güzel gezilere dönüştü. Fakat bu gorüntü 6 mart sabahı yaşanan bir faciayla silindi. Herald of Free Enterprise adlı feribot batarken 543 yolcudan 409'u kurtulabılıyordu. Bu kaza şu soruyu gündeme getirdi: Yeni ve çok iyi durumda olan bir gemi limandan çıkarken nasıl battı? Dengesini kaybeden gemi devrilir. Bunun, makinelerın gücüyle, yönetimle ya da radarların performansıyla hiçbir ilişkisi yoktur. Bir geminin dengesini kaybedebileceği düşüncesi şaşırtıcı olabilir. Bir kanonun ya da bir sanda h'4 fakat kapalı olması bir dezavantajdır; içine hiçbir şey konamaz ve kapıları olsa bile taşımacılık için kullanılamaz. Su yüzünde, ama... Yine de böyle bir yapıda bile bütün yüzen kütlelerin karşılaştığı bir sorunla karşılaşılır: Suyun yüzünde kalmasına ve görünüşüne karşın dengede değildir. Arşimet Kanunu'ndan bilindiği gibi, yüzen her kütle, yer değiştirmiş su hacmine eşit birgüçie kaldınlır. Bu ilkenin kanıtlanması çok basittir: Havuza bir sandal konulduğu zaman, batan bölümünün yerini aldığı su yer değiştirmiştir. Oysa batırılan bölümün tam şeklinı alacak bu hacim havuzda dengededir. Bu da ağırlığının çevreleyen suyla telafi edildiğini kanıtlar (eğer böyle olmasaydı havuzun yüzeyı düz olmazdı). Sandalın dengede kalmasının nedeniyse, ağırlığının yer değiştirmiş suyun ağırlığına eşit olmasıdır. Bütün bunlardan kaldırmagücünün, yer değiştirmiş sıvı kütlenin ağırlık merkezinde olduğu anlaşılmaktadır. i Yükleme güvertesl * Omurga merkazi A lın devrilebileceği kolaylıkla kabul edilebilir, ancak bir geminin bu derecede bir dengesizliği olduğunu düşünmek bile çok zordur. Su, üstünde hiçbir sabit oturuşun varolmadığı bir akışkandır; üstelik deniz hareketlidir. Öyleyse yüzeyde kalmak her zaman kolay değildir. Yoğunluğu suyunkinden küçük homojen kütle yüzer; sert elemanların en hafifi olan lityumun yogunluğu suyunkinin yarısı kadardır ve rahatça yüzer. Fakat yogunluğu bırın altında olan diğer metaller gibi (sodyum ve potasyum) lityum da suyla tepkimeye girer. Geriye kalan metaller sudan daha yoğun olduklarından dibe çökerler. Yogunluğu yapay olarak azaltmak için yalnızca bir yol vardır: Hacmi aynı tutup ağırlığı azaltmak, yani fındık ve ceviz gibi içi boş kütleler oluşturmak. Kapatılmış boş hacım suda bir top gibi yüzer, Ağırlık merkezi ve kaldırma merkezi farklı Burada karşımıza çıkan sorun (küçükbüyük tüm gemilerde), ağırlık merkezınin kaldırma merkeziyle aynı noktada olmamasıdır Oysa statiğin temel ilkesi, hareketle tepkime aynı noktada olduğu zaman denge kurulduğunu söyler. Burada hareket geminin ağırlığıdır ve ağırlık merkezındedır; tepkime, ağırlık merkezinin altındaki kaldırma merkezinde odaklanan suyun kaldırma gücüdür. Ayrı iki noktadan ters yönde çeken iki güç, iki nokta (paralel olan) güçlerle birleşinceye kadar sağa dönen bir çift oluşturur. Bu çift, yüzen kütlede, ağırlık merkezinin kaldırma merkezinin altına geçmesi için kütleyi çevirir. Katı bir nesnede ağırlık merkezi sabitse, kaldırma merkezi, yer değiştirmiş su hacminin ağırlık metkezinde olur. Eğer yüzen nesne hareket ediyorsa, örneğin bir fıçıysa, fıçı dönerken yer değiştirmiş sıvı kütlenin biçimı degişmez ve kaldırma merkezi aynı noktada kalır. Kaldırma merkezi hiç bir zaman ağırlık merkezinin üzerine çıkamaz; fıçının kendi çevresindeki dönüşü sonsuza dek sürer. Fıçı bütünüyle dengesiz bir taşıttır. Sandal yapmak için fıçıyı ikiye bölünce de benzer zorluklarla karşılaşılır; hatta su, kenarlardan dolup sandalı batırabilir. Ağaç kütüğünden yapılan sandal da çok dengesiz olacaktır. öte yandan altı düz bir gemide aynı sakıncalarla karşılaşılmaz. Eğer alt kısmında kullanılan maddelerin yogunluğu yüksekken, bordadakilerin yogunluğu azsa, ağırlık merkezi kaldırma merkezinin altına getirilebilir. Bu şekilde denge sağlanmış olur, ancak bu tip bir gemi bordanın üzerinden aşan dalgalara uzun süre dayanamaz, kısa sürede dolar. eğilmeye başlayınca omurganın bir bölL düzelmesini sağlar. 3 Eğilme güçlü oldt me açısı, (M) noktasının ağırlık merkezirtı dönüştü. Bu gelişmeden sonra uzun süre deney aşamasında kalan geminin omurgasının çizimı, çok karmaşık hesaplar yapmayı gerektirir. Yine de ağırlık merkezi kaldırma merkezinin üstünde kalarak ancak omurganın çiziminde telafi edilebilecek potansiyel bir dengesizlik yaratır. Manivela koluyla ağırlığın oluşturduğu çift gücü bir noktada, kaldırma gücünün diğer bir noktadaki etkisi geminin yana yatmasına neden olur. Bu anda omurganın bir tarafı suya batarken aksi taraf su üstüne çıkar. Öyleyse bir yanda telafi edilmemış ek ağırlık varken diğer yanda kaldırma gücünün etkisi artmıştır. Çift güç geminin düzelmesini sağlar, daha sonra gemi öbür yana yatar ve olay aynı şekilde yinelenir: Gemi çok yavaş olarak bir bordadan diğerine yatar. Şemalarda da görülebileceği gibi gemi bir yana yatınca kaldırma merkezi aynı yanda yer değiştirir ve bu geminin düzelmesini sağlar. Zayıf eğilmelerde, kaldırma merkezinin ağırlık merkezinin üstünde, merkezi (M) olan bir daire oluşturduğu kanıtlanmıştır. Yani kaldırme merkezi, geminin dengesinde önemli rol oynayan ve metasantr (dönme noktası) diye adlandırılan (M) noktasından geçer. Gemi dengedeyken, ağırlık merkozi (M)'den de geçen düşeyjn üstünde ve (M)'nin altındadır; geminin dengesini koşullandıran (GM) uzaklığı metasantrik uzaklıktır. Gemi ilerlerken, (M) noktasının çevresinde sallanan bir sarkaç gibidir. GM uzaklığı arttıkça yalpalama periyodu kısalır ve sertleşir. Denge artmıştır, ancak yalpalama rahatsız edicidir. GM uzaklığı azsa yalpalama yavaş olur, buna karşın gemi daha dengesizdir. Önemli eğilme açıları için metasantr noktası (M) sabit değildir; aşağıya iner ve (G)'ye yaklaşır. (G)'ye ulaştığı anda gemi bir fıçı kadar dengesizleşır, daha da aşağıya indiği zaman ağırlık ve kal Denge ve batma durumu Sentez 6 mart sabahı son derece elvenşlı hava koşullanyla seferıne başlayan fownser.d Thuresen. bırkaç dakıka ıcınde yana yatmış bu lacıadan 543 yoicuddn ancak 409'u sağ olarak kurtulabılnııstı Her alanda olduğu gibi gemi yapımında da bir senteze gitmek gerekti. Geminin (V) biçimindekı yapısı bordanın altında kenarları yuvarlak bir dikdörtgene