Katalog

DEĞERLİTAŞLAR Gerçek mi taklit mi? Derleyen: tsmail Murat uslenme olgusu ınsanlık kulturu açısından her devırde onem taşıyan bır konudur Suslenme gereksınımının ortaya çıkışını ılkel toplumlardan gunumuze dek gelen, takıp takıstırma merakının ıçgudusel kokenlerını antropolojı gıbı bılım dalları araştıradursunlar, suslenme eylemının nesnesıyle yanı değerlı taşlarla ılgılenen bır başka bılım dalı da onundekı sorunları çozmekte zorluk cekıyor Bu bılım dalı nın adı 'gemolojı' Kısaca tanımlanacak olursa, gemolojı değerlı taşları sahtelennden ayırma teknıklerıyle uğraşıyor Değerlı taşların buyuleyıcı etkısı, bugun de olduğu gıbı bınlerce yıl önce de bu taşların optık ozellıklerınden kaynaklanıyordu Parlaklıkları, ışığı kırma konusundakı ustun nıtelıklerı ve kendilerine ozgu renklerı Doğada az rastlanmaları, butun ınsan kulturlerınde bu taşların buyuk değer kazanmalarına neden olmuştu Suslenme amacıyla kullanımlarının dışında, bu taşların uğursuzluğa ve hastalıklara karşı kışıyı koruduğu ınancı taşların değerını ayrıca yukselten bır Değerleri; parlaklıkları, kendilerine özgü renklerl, doğada az rastlanmalarından ileri gelen ve süslenme gereksinimini karşılayan taşların taklltlerl asıllarından zor ayırt ediliyor. faktördu Belkı de bu batıl ınançlar, suslenmekten utanan ınsanoğlunun değerlı taşlanna bır ışlevsellık yukleme kaygısıydı Oyle ya, bu gıbı az bulunan ve goz okşayan nesneler boşuna yaratılmış olamazdı Örneğın elmas delılığe, ametıst ıse aşırı alkol kullanımının zararlarına karşı, taşıyan kışıyı "korumaktaydı" Ote yandan değerlı taşların sımgesel özellıklerı de vardı Opal masumıyetın, turkuaz Turk sozcuğunden köken alır gozupeklığın, zumrut bağlılığın sımgesıydı Taşıyan kışıye kazandırdıkları butun bu "mezıyetler" ve prestıj sonucunda değerlı taşlar, kralıyet aılelerı, soylular ve değerlı taş alım satımıyla uğraşan kışılerın ılgılendığı hareketlı bır pıyasa ya ratmıştı Bu kazançlı pıyasaya sahte urunlerın surulmest kuşkusuz onemlı bır gelışmeydı Sentetık olarak, ergıtme yontemı ıle uretılmış yakut taşı oldukça kusursuz görunumde kı saf altın kutlesının taşırdığı su mıktarından daha azmış, yanı altın olduğu ıddıa edılen tacın ozgul ağırlığı, saf altından farKlıymış Bu oyku bılındığı gıbı, Arşımed'ın Eureka, eureka " dıye bağırarak anadan uryan bır bıçımde hamamdan sokağa fırlamasıyla başlar Yıne eskı devırlerde sımyacılar "lapıs lazulı' gıbı değerlı taşların sahtelerını yapmanın ya da değersız madenlerı altına donuşturmenın yollarını arayadursun, kuyumcular "mihenk taşı" dıye bılınen kuvars krıstalını "şuphelı" taşa surterek, taşın çızılıp çızılmedığıne bakarlardı Orneğın taş gerçek bır zumrut ıse, kuvarstan sert olduğu ıçın çızılmeyecektı, eğer çızılmışse lyı tıraşlanmış yeşıl camdan başka bır şey değıldı Kuvarsın sertlığı yedı olarak kabul edıldığınde, topaz sekız, zumrut dokuz ve değerlı taşların en sertı olan elmas ıse on derecelıksertlık değerıne sahıptı Kuyumculuğun bu mutlu gunlerı artık gerılerde kaldı Gunumuzde imitasyon (taklit) taş sanayının kendı başına ayrı bır varlık kazanması ve ımıtasyon yontemlerının ustun bır ustalığa erışmesı, sahte taşların anlaşılması ıçın laboratuvar ışlemlerıne başvurmayı gerektırıyor Boyle bır gemoloji laboratuvarında, taşların ışığı kırma derecelerını olçen refraktometre, ozgul ağırlıklarını olçen hıdrostatik terazı, krıstal yapılarını ınceleyen bır mikroskop ve taşların absorbs'von spektrumunu gosteren bır spektroskop bulunmakta Fızıksel olarak ışığın kırılması, farklı bır optık ortamda ışık dalgalarının yavaşlaması esasına dayanıyor, yanı taşın ışığa karşı gosterdığı dırenç anlamına gelıyor Bu dırenç ne denlı buyukse kırılma değerı "n", o kadar yuksek oluyor Değerlı taşların kırılma değerı 1 350 ıle 3000 arasında değışıyor, orneğın elmasınkı 2 147 Kırılma oranı yukseldikçe taşın parıltısı artıyor. Kırılma oranı dışında, değerlı taşların bır dığer ayırıcı ozellığı ozgül ağırlıkları: Değerlı taşların ozgul ağırlıklan 2 ıle 69/cm3 arasında değışıyor Ozgul ağırlık, taşın genelde butun cısımlerın bır cm3'luk mıktarının aynı hacımdekı sudan kaç kez daha ağır olduğunu gosterıyor Ozellıkle turkuaz 2 76'lık ozgul ağırlığı ıle ımıtasyonlarından kolayca ayırt edılebıhyor Absorbsıyon spektrumu, taşların atom yapılarının analızınde yararlanılan bır yontem Taşı oluştur?n farklı atomların enerjı duzeylerıne denk duşen dalga boyları, bu spektrum (tayf) uzerinde Srı Lanka nın dogal yuhutu Taşın ıçınde Zırkonyum parçaları ve basınçtan meydana gelen çatlaklar mevcut değerlendırılıyor Yine de imitasyon taşlar butun bu laboratuvar engellerini başarıyla aşabilıyor. Bunun nedenı "doğal" ımıtasyonların varlığı, yanı değerlı taşların oluştuğu koşullarının laboratuvarlarda yaratılması Bu yolla sentezlenen tasları aslından ayırmak nerodeyse olanaksız Yakut taşı bu başarılı sentezlerden bırı "Laboratuvar" yakutu ve 'doğal ya kut" ancak mıkroskopta ve ışını lyı bılen bır uzmanın ıncelemesıyle ayrılabılıyor Doğal yakutun ıçınde basınçtan meydana gelmış çatlaklar, gaz ve sıvı damlacıkları, renk farkları goruluyor La boratuvar yakutu ıse daha temız ve duzenlı bır mıkroskopık gorunume sahıp Safır, zumrut, ametıst, opal, turkuaz gı bı taşları da ekleyerek bu sentez lıstesını uzatmak mumkun Değerlı taş tıcaretınde Uzakdoğu'nun ayrı bır yerı var, ancak kandırılma rıskı nın en yuksek olduğu yer yıne Uzakdoğu Bu bölgede değerlı taş arama ruh satları yuksek fıyatlardan alıcı buluyor Macera ve zengın olma heveslısı "değerli taş avcıları" yerlı rehberlerın eş lığınde kazı çahşmaları yapıyorlar ve gerçekten de "değerlı taş damarları" keşfedıyorlar, çıkardıkları taşları da yere I ustalara tıraşlatıyorlar Herkes mutlu 1 Oysa butun bunlar baştan sona ımı tasyon taş sanayının bır senaryosu Maceraseverlerın bulduklan taşlar, toprağın altına "değerlı taş turizmcilen" tarafından onceden gomulmuş sentetlk taşlar. Bunların değerı ıse yapılan masrafın yarısı bıle degıl Değerlı taş meraklıları ıçın samımı bır oğutle yazımızı bıtırıyoruz Sahte taşları gerçeklerınden ayırma yöntemlerı he nuz sahtecılık yontemlerıyle başabaş gıdıyor Guvenılır bır gemolojı laboratuvarınız yoksa, her aldığınızı değerlı taş sanmayın I S Arşimed ve altın taç Sırakuza kralının yaptırdığı tacın saf altın olmadığını ortaya çıkaran Arşımed'ın yontemı ılk akla gelen orneklerden bırıdır Soylentıye gore, Arşimed, altın tacı su dolu bır kaba koymuş, tacın taşırdığı su mıktarı, taçla aynı agırlıkta Değer// taşların optlk özelllklertnı serglleyebllmelerl için bir tıraşlama ışlemine tabı tutulmalan gereklr Işleme başlamadan önce ham elmas uzerinde duyarlı optık ve radyolo/ık ölçumler yapılarak tıraşlama yüzeylerı hesaplanır Tıraşlama ışlemı taşın renk parlaklık, pırıltı gibı öZBİIİklennl bır butunluk ıçınde gözler önüne sermelıdir Kaba elmasın doğal yapısı seklz yuzlü bir knstaldir ilk taşlama ışlemı ıle alt ve üst yuzler kesılınce, blrer alt (kalet) ve ust yüzey (tablo) oluşur Bu Ikl yuzeyi birleştıren çızgiye 'Rondıst' adı verılir Pıriantanın yan yüzlerine ıse taset' adı verılir Fasetler taşın ustunde bulundukları yere göre adlandınlır Yan yüzlenn (fasetlerln) sayısı, sekizın katları bıçimınde artar (16, 24, 32) ve fasat sayısı Ile orantılı olarak pıriantanın ışığı kırma özelllğl de güçlenir Kırat nedir? Kırat değerll taşların tartımında kullanılan uluslararası ağırlık birımıdır 1 kırat, 0 2 (1/5) grama karşılık gelır Gunumuzde halen değerlı taşların ağırlık bırımı olmasına karşın kıratın tarıhsel kökenı, kurutulmuş keçıboynuzu çekırdeğıdır Yuzyıllar önce Afrıka ve Hındıstan da değerlı taş tıcaretı ıle uğraşanlar taşları bu çekırdek lerle tarttıklarından, zamanla çekırdeğının ağırlığı (kırat) ölçu bırımı olarak kabul edıldı Ko/el tbuyututmuş) Ayar nedir? Bir alaşımdaVı altın mıktarıdır Saf altın 24 ayardır 16 ayar altın 750/1000 oranında bir alaşıma karşılık gelır 8 ayar ıse 333/1000 oranında altın ıçerır Q