Katalog

SOSYOLOJİ OD AK İNTİHAR I ntıhar olaylarına basın ve yayın organları tarafından genışçe yer verılmesı, gençler arasında taklıt yoluyla ıntıharların artmasına neden olabılır mı? Tarıhte bu kanıyı doğrulayan olayları goz onune alan Amerıkalı bılımcılerden Kalıfornıyalı Davıd P Phıllıpsve Lundıe L Carstensen ıle New Yorklu çocuk psıkolojısı uzmanlarından Madelyn S Gould ve Davıd Shaffer konuyla ılgılı genış ıncelemeler yaptılar Kahramanları unlu olsun veya olmasın, ıntıharla ılgılı televızyon yayınları ya da ıntıhar sorunlarını ele alan her yayından sonra, az da olsa, ozellıkle genç ler arasında, ıntıhar olaylarında ıstatıstık rakamlarının arttığı goruldu Fransa'da bırkaç yıl once satışa sunulan "Suıcıde Mode d'emploı" (Nasıl Intıhar Edılır?) adlı kıtabın, o dönemde ınfhar eden kışılerın evlerınde bulunması, yayınların bu konuda oldukça etkılı oldugunu duşunduruyor Yapılan en son araştırmalarda, Amerıka'da 1519 yaş dılımınde ıntıhar ne denıyle ölum oranı yuzde 14 gıbı çok yuksek bır orana erışıyor D P Phıllıps ıle L L Carstensen, yukarda belırtılen dönemde, Amerıka'dakı çeşıtlı TV kanallartnda yer alan programlarda, ıntıhar konusuyla ılgılı olanları arşıvlerden tespıt ettıler Bu programları Izleyen gunlerde, basın arşıvlen de ıntıhar olaylarının artışını doğruluyordu Ancak bu ıntıharlar yalnızca sayısal değıl, TV yayınının saatıne, suresıne ve çarpıcılığına paralel olarak orantılı bır artış kaydedıyordu M S Gould ıle D Shaffer adlarındakı bılım adamları ıse araştırmalarını sadece New York kentı ve çevresıyle sınırlayarak, hastanelere gelen ve ölumle sonuçlanmayan ıntıhar gırışımı olaylarını da ınceıeyebıldıler 19841985 kışında, gençlerın ıntıhar konusuna dıkkatını çekmek ve intiharları önlemek ıçın bır TV dızısı hazırlandı Programın yayınından once de, daha çok sayıda seyırcı çekebılmek amacıyla genış bır reklam kampanyasına gırışıldı Seyırcılerın yayın sırasında programa katılabılmelerı ve tartışmalarda sorunlarını ortaya koyabılmelerı ıçın, dırekt te'efon numaraları halka duyuruldu Ancak tum bu çalışmalar beklenenın aksıne sonuç verdı ve dort gunluk TV dızısı, gençler arasında gerek ıntıhar, gerekse ıntıhar gırışımlerınde, oncekı yıllann aynı donemıne oranla artışa neden oldu Inceleme alanı olan New York yöresınde, yayını ızleyen 15 gun ıçınde, 1019 yaş dılımınde, oncekı yıllann aynı dönemıne oranla ortalama 6 fazla ıntıhar olayı oldu Ulkenın tumu ele alındığında ıse, aynı yaş dılımı ıçın ve aynı donem ıçınde ıntıhar sayısı normalden 80 kışı fazlaydı Bır toplumda "normal" kaydedılen ıntıhar olaylarına ek olarak Modaların en korkuncu ABD'de de intiharları önlemek amacıyla yapılan TVyayını İntiharları arttırdı. kaydedılen bu artışlar, artık "raslantı olarak ele alınamazdı Tum bu araştırmalardan sonra, ış, ıntıhar olayının açıklanmasına kaldı A Bandura gıbı psıkologlar, ıntıhar olayını gençler arasında bır "takllt" ya da "sosyal deneme ' olarak nıtelendırdıler Kımı arastırmalara göre "taklıt ozentısı", bazı olaylarda ıntıharı sadece one alıyor ve boylece aynı dönemde ıntıharlar fazlalaşıyordu Intıhar olaylarının basın ve yayın yoluyla topluma duyurulması, "beklentı halındekı" ıntıhar olaylarına kamçı vuruyordu Bu nedenle ıntıhar haberlerının duyurulması, olayın nedenlerı arasında tartışılmaz bıçımde kabul edıldı Intıhar olayının taklıt nedenıyle değıl de, ozellıkle tanınmış bır ınsanın ıntıharından duyulan heyecan ve keder duygusundan kaynaklandığı, ılerı surulen karşıt bır goruş oluşturdu Ancak bu varsayım, sıradan ıntıharların ardından ortaya çıkan ıntı har modasını açıklamıyor Alman yazar Goethe'nın 1774'te yayımladığı ve umıtsız aşkı yuzunden ıntıharı seçen genç bır ıdealıst sanatçının ıntıharını konu eden Genç VVerther'in Acıları adındakı roman, okurlar arasında bır ıntrhar salgınına neden olmasından korkulduğundan, Leıpsıg, Kopenhag, Mılanogıbı çeşıtlı kentlerde yasaklandı, hatta bazı yerlerde yonetıcıler tarafından ımha ettırıldı Işte bu olay, Amerıkalı araştırmacı Phıllıps tarafından "Vverther Etkısı" olarak adlandırıldı Phıllıps ıle Carstensen, ıntıhar haberlerının gençlerde yarattığı "taklıt" oranını yuzde 6 8 olarak belırlerken, bu oran yetışkınlerde yuzde 0 45'e duşuyor Bu sonuç, basının gençler uzerınde yetışkınlerden daha etkılı olduğunu bır kez daha ortaya koyuyor Ote yandan, aynı ınceleme, taklıt yoluyla ıntıharların genç kızlarda yuzde 13 4, genç erkeklerde ıse yuzde 5 1 olduğunu gosterdı Bu sonuç da, "moda" olayının kadınları erkeklerden daha çok etkısı altına aldığını kanıtlıyor Butun bu sonuçlar ele alındığında ınsanın aklına şoyle bır soru gelıyor Intihar haberlerine sansur uygulamalı mı? Kımı sosyologlar, bu yontemın ılkel bır onlem olduğunu ılerı suruyorlar Ancak ıntıhar olaylarının toplumda dıkkatle ızlenmesı, nedenlerının ıncelenmesı, kaynaklarının araştırılması önemle be lırtılırken, ozellıkle eğıtımcılerın, gençlerın aılelerıyle yakın ılışkı kurmalarının en etkın onlemlerden bırı olacağı vur gulanıyor (La Recherche). MichelsonMorley Deneyi: Esir Hipotezinin Sonu Reşit Canbeyli Bu yıl 100 yılı kutlanmakta olan unlu Mıchelson Morley deneyi, ?9 yuzyıl fızığının kılometre taşlarından bındır Su yuzyılda ısığın dalga nıielığı kanıtlanmış, bu durumda, ses ya da suaakı dalgalar gıbı ısık dalgalarının da yayılmasına gereklı gorulen ortam, eskıden berı Bı/înen esır kavramıyla karsılanmıstı Esır, evrenı tumuyle kaplayan, kendısı dınamık etkı yaratmadığı halde ısık dalgalarının bır kaynaktan kuresel olarak her yana yayılmasını sağlayan bır akıskan olarak duiunuluyordu Ne var kı, oldukça ozel nıtelıklerı bulunması gereken bu hıpotetık orfamın varlığına ılıskın deneysel kanıt yoktu ABD'lı fızıkçı Albert Mıchelson ve kımyacı Edward Morley, I887'de gerceklestırdıklerı deneylerle, ısık nızının, dunyanın gunes cevresındekı hareketınden baöımsız olduğunu bulmuşlardı &u da ısığın hızını etkıleyecek dınçjın bır esırın varlığını kanıtlayacok bır deneyın olumsuz ionuç vermesı demektı Bu deneyle bırlıkte bu alanda hflanan kuramsal çalışmalar ve Eınsieın'ın çalısmaları, 20 yuzyıl baslannda esır kavramına gerek bırakmayacak ve MıchelsonMorley deneyi, fızık tanhıne mal olacalctı Ancak bu deney, olumlu sonuç verecek bır deneye gore (orneğın, ısık hızının, dunyanın gunes cevresındekı hareket ve hızına oağlı olarak değısmen gıbı) daha az basanlı ve sonuc bakımından daha kuşkuluydu Başanya gıden yolların sayılı, basarısızlığa (olumşuz sonuca) neden olabılecek etkenlerın ıse neıedeyse sonsuz sayıda olabıleceğı duşunulurse, MıchelsonMorley deneyının sonucu bır anlamda doyurucu değıldı Nıtekım, Mıchelson'un kendısı, bu sonuclarına karşılık esır kavramına olan ınancını tumuyle yıtırmemıs, bu deneyden yaklasık 50 yıl sonra bıle, 19261928 arası, gene aynı sonucu veren benzer deneyler yapılmıstı Aynca, Mıchelson'a l90/'de Nobel Fızık Ödulu venldığınde, odule gerekçe olarak gosterılen katkısı bu unlu deneyi yapmış olması değıl, kendı gelıstırdığı gırısolcerle gerceklestırdığı çalısmalarıydı Mıchelson, bır metrenın mılyarda bırınden de kucuk, uzunluk farklannın algılanmasına olanak tanıyan gırışımolcerıyle onemlı arastırmalar yapmış, uluslararası metre standardının saptanmasını sağlayan cahşmalarının yanı sıra, ısık hızını o gune kadar enşılemeyen bır duyarlılıkla olcmuş ve 1920'de ılk kez bır yıldızın capını saptamayı başarmıştı Gene de, fızığe en onemlı katkısı, yıllar\.a hazırlıktan sonra 1887 temmuzunda bes gunde gerceklestırdığı, sonucunu tumuyle benımsemedığı ve kuramsal anlamını da tumuyle kavrayamadığı unlu deneyıdır [3 Intihar üstüne düşünceler lsmail Murat | egesias dermış kı Yaşamanın yolu gibi, ölmenin yolunu da kenI dimız seçmelıyız! Lucretlus, 'Nlçln yaşam sofraaından karnı doymuş blr konuk gibı kalkıp gldemlyorsun? Nıçln günlerin yine sefalet Içlnde yaşanacak, yine boşuna geçlp gidecek başka gunler katmak istiyorsun? dıye soruyor bıze Dıogenes fitozof Speuslppos'a rasttamış Tutulduğu lyileşmez fıl hastalığından ötüru kendlnı sedye ıle gezdlren Speuslppos 'Selam sana Dıogenes'demış 'Sana selam yokl'diyeyanıtlamış Dıogenes, 'Sen Kı bu halınle yaşamaya katlanıyorsun hâlâ ' Blr zaman sonra fllozof boyleslne zorla yasamaktan sıkılarak kendlnl öldürmüş Bunun tersi düşünceler de yok degil Birçoklarına göre de, bu dünya kışlasını, bızl oraya koyanın buyruğu olmadan bırakıp gidemeyız Tanrı bızı yalnız kendımiz ıçın değıl, ona ve başka insanlara hızmet etmek ıçın yollamış, onun iznlyie gıdebılınz ancak kendı iznimızle degil" (1) Yazımıza Montalgne'den uzunca blr alıntıyla başlamamızın nedeni, kendi canına kıyma konusundakt temel yaklaşımlann en azından uç yüz yıldır, antik çağdan beri pek değışmemış olmasıdır Gerçekten, insan felsefl anlamda 'duşünmeye' başladığından bu yana, ölüm ve kendlnı öldurmek üzerıne de düşünce üretmiş, canlılığın son bulması, en clddl felsefe sorunlanndan birinl olusturmuştur Camus'ya göre "felsefenin tek bır cıddı ve gerçek sorunu vardır Intihar Yasamın yaşamaya değer olup olmadığı, felsefenin temel sorunudur" (2) "Felsefe yapmak ölmeslnı ögrenmektır" diyor Jaspers Intihar denınce, Montatgne'ln de deglndlği gıbı, bir oyunbozanlık, mızıkçıhk gellyor insanların aklına Insanların çogunluğu dünyaya gelmenin insana kaçınılmaz blrtakım udevler yOkledifii kanısındadır Yaşamak H adeta toplumla yapılmış blr sözleşmedir Intihar etmek görev ve sorumluluklarından bir kaçıştır onlara göre Ancak bu duzayak yaklaşımın tıkandığı nokta, yaşamı oldukça ciddiye almış, onun ustüne uzun boylu düşunmüş ve felsefe yapmış klşilerin de aık sık ıntıharı seçmeleri Kendını Etna'nın kraterınden yanardağın ıçıne atan Empedokles, Klelst, Pavese, Zweig, Hemingvvay ve Kavabata glbi birçok Onlü kışı bır anda olan biteni anlamsız bulmuşlar demek Intiharın eşığınde olanlara öğüt vermek, ne denlı yararh olur bılınmez, ancak bu konuda düşunmüş olan filozoflarca denenmiş blr yöntemdlr Rousseau ıntihar etmeyı kafasına koyan bir gence "Guzel bır hareket yap, sonra kendini öldür" demlş Güzel hareketin verdiği doyum onu yeniden yaşama bağlamış Bacon intihar düşüncesi Ile bunalanlara matematıkle uğraşmayı. Dıderot ıse rıskli, tehlikeli eylemlerl salık veriyor Andre Gide "Yazamasam intihar ederdlm" diyor Her canına kıyan kışinin aşk, onur, geçlm sıkıntısı, yaşlılık, hastalık gibi özgül gerekçeleri olabilir Bilımsel arastırmalar bırcok Intıhar nedeni sıralasalar dahi Intihar edenlerln her blrinin o anda neter duşündugünü bilmek olanaksız Intiharın geçtcı bir cinnetten kaynaklandığını söylemek kolaycıhk sayılır, ne var kı intihar eyleminin karmaaık paıkolojisi yeterınce aydınlanmış değildlr Pekı bizde son zamanlarda sıklaşan Intiharların, hele gençler arasında fazlaca görülen, neredeyse bir epıdemi hallni alan ıntihar ve intihar glrtşimlerinın nedenleri nelerdir? Bu epideminin psıko sosyolojlk kökenlerini aramak gerekmez mı? Sözü şımdillk şair Cavıdan Tumerkan'ın dizelerıyle noktalayalım Yaşamak güzell / Sevmek hele Ölümü unutturan her şeye / "Olet" • I DtnıiMlM, Klup II, BMÜm III, Montalgn» I Slaypho* 86ytwic«»l, Camus.